Hüseynqulu sarabski KÖHNƏ baki

Məşq xəttatliq. Moşqin üstündə uşaqların əlleri falaqqaya düşerdi. Uşaqlar gerək ele yazaydılar ki, hərflər hamısı bir qayda ilə çapdan çıxan kimi olaydı.

Çox vaxt bunun üstündə şəyirdlərin hamısmm əli falaqqaya düşərdi. Bir ağlaşma qopardı ki, deyəsən yasxanadır. Çox uşaq falaqqanm qor- xusundan döşəkeəsini, çərəkəsini qoyub qaçardı, ata-analarına yalva- rardllar ki, onlari bir daha mollaxanaya aparmasınlar. Uşaqlann yanında molla adı çəkilendə qorxudan titrəyib ağlayardılar. O saat çubuq-falaqqa, vəhşi reftar gelib gözlerinin qabağmda dayanardı. Beləlıklə, vəhşı ruha- nilər, onlann əlaltılan olan mollalar xaiqm başmı tovlayıb onu savaddan, elmdən, bilikdən, mədəniyyətdən uzaqda, avam və cahil bır halda sax- lamağa çahşardılar. Bu, oniar üçün olverişli idi.

Ne isə,.,

Kərimin ayağına o qədər güclü çubuq dəyərdi ki, ayaqları şİşərdİ. Yoldaşlan qoluna girib evlərine aparardılar.

Kərimin anası oğlunu bu halda görcək əhvalatdan xəbordar olardı ki, Kerimi falaqqaya salmışlar və mollanı qarğışlamağa başlardr.

- Mollanı görüm saqqalı qanına bulaşsın, əmmaməsi ayağma dolaş- sm. Onu göriim heç eli qeləm tutmasm. Canı məscİdler tinində çürii- sün, mənim balamm taqsırı ne idi ki, bu günə saldı?!.

Kərimin ayağına yağlı xəmir sahb yera uzadardılar. Beləliklə, uşaq molladan qaçar və molla adı gələnde bağrı yanlardı. Burada uşa- ğm savadı barədə damşmaq, əlbəttə, yersizdir. Çünki uşaq mollaxa- nada on il də oxusa idi ana dilındə savadı olmazdı, əksinə, orada əxlaqı və tərbiyəsi pozular, istedadı, zehni ve bacarığı kütləşər, zəhorlenerdi. Mollaxanadan qovulan gündən ctibarən uşaq fikrini quşbazhq, tazıbaz- lıq, xoruzbazhq, qoçbazhq, bildirçinbaztıq, itbazlıq və bu kimi işlərə verordi. Bir də görərdin ki, küçənin başmda camaat cəm olub, iki qum- ral qoçu boğazlarmdan halqalarmı çıxarıb döyüşdürürlər. Qoçlar üç qisim olardı, Toğlu, şişək və ögəc. Toğlu birillik, şişək iküllik, ögec üçillik olardı. Ag qoçlann boyunlarından xırda zmqırov, muncuq, ara- sıra gözmuncuğu və yaşıl meşindən tikılmış, içi dualı üçkünc pitik asardılar. Buynuzlarını, kellesini ve bədənini çalım-çaıpaz xma ilə boyayardılar. Qoçlar döyüşdükce bir-birinə zərb ilə elə kəllə vurardı- lar ki, buynuzlan sınar, bezen başları da parçalanardı. Kimin qoçu yerinden teıpənsoydi, onu qaçmış hesab ederdilər və o, məğlub edil- miş hesab olunardı. Qoçlann döyüş zamanı düşdüyü halları ifadə etmək çotindir. Heyvanların gözlərinə qan dolur, buynuzları sınır, buynuzun dibindən qan axır, dilləri ağızlarmdan bayıra çıxır, dişlori sınır, süretle ləhləyərək ölümcül bir halda məsum-məsum ora yığılan camaatm üzünə baxardılar. Bununla bele avam camaat bu vəhşi adətdən əl çəkmək istəməzdi. Acınacaqlı bir hala salınmış heyvanlarm döşünü, baştnı ovuşdura-ovuşdura bir təhər təkrar döyüşə cəlb etmək ister- dilər. Çar hökuməti və ruhanilər tərəfmdən zülmətde, cəhalətdə sax- lanan, insan kimi yaşamaq yolları bağlanmış avam camaat arasmda it boğuşdurmaq da bir adet idi.

Bakımn ətraf kondlərindən meşhur cins qoyun itlərini küçüklü- yündən Bakıya gətirib il yarım, iki il bəsləməyə başlar və boğuşdur- maq üçün hazırlaşdırardılar.

Uzunboylu, uzunqıçlı heyratı xomzlan çolpalıqdan kişmişle besla- yib altı aydan sonra onun qıçlarındakı məmizloıini şüşə ilə yonub iyno kımi itilordilər ki, döyüşən zaman o birİ xomzun çinədamna batsın.

Dovşan ovuna getmak üçün tazı bəsləmək də adət idi. Məlum olduğu kimi, tazmın qıçları ceyran qıçları kimi nazik vo uzun, bodoni zerif və yüngül, quymğu isə uzun olardı.