278
6
16 nisan, 1923
Pək möhtərəm Əziz! Nisan 12-də yazdığın məktubu aldım. Fəqət, gətirəni hənuz
gördüyüm yoq. İkinci məktubu gətirən bəndən cavab istəmədiyindən yazmadım. Bilməm,
bunu gətirən də cavab için gələcəkmi? Yazdığına görə “Şeyx Sən’an”ın bütününü tərcümə
etməni arzu ediyorlarmış. Orasını sən bilirsin. Bəni rus qəzetəlrində tə’rif ediyormuşsun?
Çoq nahaq... Bir şey ki, səni məhcub edə bilir, niçin yapıyorsun? Bir də, bən o qəzetələrin
hiç birini ziyarət etmədim. Yalnız “Yeni fikir”də “Uçurum” haqqında yazdığını oqudum.
Pək nakafi buldum. Bə’zi mühüm məqalələr yazdıqda, onların basıldığı qəzetəyə
məcmuədən birər danə göndərmək çətin bir iş olmasa gərək... “Uçurum” haqqında xüsusi
məktubunu gözlədimsə də, şükür, bir mə’lumat alamadım. Üç-beş mühüm nöqtəsinə
işarət etsəydin, istifadə edərdim və dikənli nəvazişlərinə də bir az haq vermiş olurdum.
“Şeyx Sən’an”ın ya bir pərdə, yaxud bütün tərcüməsinə gəlincə, əlbəttə, tək-tük zəif
yerlərini bıraqıb keçə də bilirsin. Lakin bunu bilməlisin ki, məs’uliyyət boyunduruğunun
bir ucu bənim boynunda olduğu kibi, biri də sənin boynunda olacaq. Ona görə də diqqətli
və ehtiyatlı davranmalısın. Əhəmiyyət verəcək olsan, bəni də adamlar sırasında saydırmış
olursun, cızma-qara yapacaq olsan, həm kəndini, həm də bəni saldat bazarına göndərmiş
olursun. Sən hər halda bəndən təcrübəli və mə’lumatlısın. Fəqət bir tərəfdən azacıq
nigaranım, bə’zi tərkib və tə’birləri incədən-incəyə mə’na və ruhlarına kəsbi-nüfuz
edərcəsinə təhlilə qoyulmalısın ki, ən birinci şərt də iştə budur.
Bir də rəsmimi istəmişdin. Kəndimdən o qədər bezarım ki, hənuz adamağıllı bir rəsm
aldırdığımı xatırlamıyorum. Hətta teatronun əlli illiyi münasibətilə istənildi, yenə rədd
etdim, çünki nə həvəsim, nə də fəzlə pulum var idi. Lakin sənin israrına uyaraq, dün
rəsmimi aldırdım və haqsız olaraq kəndimi zərərə soqmuş oldum. Və bu gün sabahleyin
birini aldım, məktubu gətirəni bəkliyorum. Gəlsə, qulluğuna gətirər...
...Bir də çıqan jurnaldan və bə’zi qəzetə nömrələrindən birər nömrə göndərsən fəna
olmaz.
...Səni öpürəm.
Qardaşın Hüseyn Cavid
279
7
7 iyul, 1923
Pək möhtərəm Əziz! Bu günlərdə bir qaç kərə türkcə “Kommunist” qəzetəsi
idarəsindən bəni çağırıb diyorlar ki, “Plamya” bizə yazmış ki, əsərlərindən bir-ikisini
göndərəlim. Həm sən həqqi-tə’lif alırsın, həm də “Plamya” idarəsindəki mütərcimlər.
Ondan başqa Bakıda bir rus şairəsi bir türk tələbə ilə küçük mənzumələrimdən bir
qaçını, başqa şairlərinki ilə bərabər tərcümə etdiklərindən şimdi əsərlərdən bə’zilərini
tamamilə tərcümə edib əsil müəllif haqqı da vermək istiyorlar. Şimdi bu başağrısından
məqsəd bu idi ki, “Plamya” əgər yalnız tərcümə edəcəyin yazılarda sana həqqi-zəhmət
verib də müəllifi (yə’ni bəni) haqsız, hüquqsuz bıraqacaq olursa, o zaman bir sətir belə
yazılıb zəhmət çəkilməməsini rica eylərim. İştə bu qədər!.. Bu xüsusda fikrini yazıb
bildirməni istərim. Əgər zəhmət lazım gəlirsə zərər yoq, bən əsərlərimdən “Kommunist”
vasitəsilə doğru “Plamya”ya göndərərim. O da bənim hüququmu tə’min etməklə bərabər
istədiyi kibi tərcümə etdirər. Baqi ərzi-ehtiram...
Hüseyn Cavid
MİŞKİNAZ XANIMA MƏKTUBLAR
1
24 həziran 1927. Kislovodsk
Əziz sevgili Mişkinaz! Şimdiyə qadar dörd-beş açıq məktub yazmışım. Ərtoğrolun
otkrıtkasından başqa bir məktub alamamışım. Bilmiyorum, cavab yazmıyorsun, yaxud
postaxanamı vermiyor? Hər halda bu qədər tənbəllik yaramaz.
Desəm ki, vannalar və erektrik bəndə hal qoymamış, nəinki uzun məktub yazmaq,
hətta qısasına da ərinirim. Daha doğrusu, Məşədi İbad kibi adımı da özgədən
soruşuyorum. Vannalar bütün-bütünə ə’sabı və hafizəyi bərbad ediyor. Az qalmış ki,
tədavi proqramımı yarılayım. Bu gün-yarın qulluğunuzdayım. Çocuqlardan muğayat ol!
Ərtoğrola söylə ki, gözü Turancığın üzərində olsun, savaşmasınlar, yoqsa acıq edib
biryolluq Mərdəkana gəlmərim. Çocuqları bənim tərəfimdən öpərsin...
Hüseyn Cavid
280
2
30 iyun, 1927. Kislovodsk
Mişkinaz! Bu gün üçüncü məktubunuzu aldım ki, Ərtoğrol ilə bərabər yazmışdınız.
Çoq məmnun oldum. Keçən gün doktorun yanında idim. Üçüncü dəfə müayinə etdi. Yenə
narzan və elektrik və digər ilaclar yazdı. Doktorun fikrincə iyulun 20-ə qadar tədavi bitər,
sərbəst olarım... Bən bir də doktora gedəcəyim. Proqrama bir şey ilavə etməsə, ayın 23-də
çıxacağım, çünki qəribsəməyə başladım, tanış da çox az... Pənah bəy də dünən yoq srağa
gün gəldi
1
. Kislovodskın yağmurları dad-bidad eyliyor. Dışarı çıqmaq mümkün deyil.
Yenə beş-altı girvənkə kökəldim. Professor, qətiyyən yaramaz, – deyə ac bıraqıyor.
Gündüz yatmağa hiç qoymuyor. Gələn dəfə Ərtoğrola şəkilli otkrıtka yazacağam, bu
dəfə bağışlasın. Çocuqları şapır-şapır öpərim. Ərtoğrol Həlimənin
2
də dərslərinə baqsın.
Pək müəzzəz Fəramuş xanıma ayrıca məktub yazmadığım için məhcubim, təbii, qüsurə
baqmaz. İdris və Şaiqə ərzi-ehtiram... Şahzadə xanıma səlam...
Baqi ehtiram, səni öpərim.
Cavid
1
Pənah bəy Qasımov görkəmli maarif xadimi olmuşdur. O zaman Bakı darülmüəlliminin
müdiri idi. H.Cavidin ailəsi Kommunist (indiki İstiqlaliyyət) küçəsindəki
8 №-li evin 3-cü mərtəbəsində yaşadığı zaman qoqşu idilər.
2
Həlimə – o zaman H.Cavidin ailəsində xidmət edən qız.
281
Ə L A V Ə L Ə R
DƏLİ KNYAZ
Libretto
BİRİNCİ PƏRDƏ
Tiflisdə
Dəli Knyaz (əksinqilabçı). Öz dayısı S o lomon ilə balkonda eyşü işrətə məşğuldur.
Dayısı kənd katibinin oğlu imiş. Özü də liberal düşüncəli bir ziyalıdır. Knyazın gənc
qadını gözəl Jasmen gələr, onları salamlar və söhbətdə iştirak edər. Knyas Jasmenin
tərcümeyihalını söylər. O, qız ikən Batum tərəflərində bir köylü erməni müəllim qızı imiş.
Knyaz o tərəflərə öz mülkünə baqmağa gedərkən onu almış (bu, ikinci arvadıdır). Əvvəlki
ölən arvadından Lena adlı bir qızı var. 15 yaşındadır... 20 yaşında Anton isə Knyazın
evində xidmət edən anası Marqonu görməyə gəlmiş. Antonun ölən babası da Knyazın
bağbanı imiş. Anton kommunist və mühəndis-texnikdir. O, daima Knyaza zidd gedər.
Məclisin ortasında bağlarını dolu vurmuş bir köylü, rütubət zirzəmilərdə yatan və
tütün fabrikasında çalışıb xəstələnən beş-altı işçi gəlir. Yaşadıqları podvalların rütubətli
olduğundan və maaşların azlığından bəhs edərlər və Knyaza dikanlı sözlərlə hücum
edərlər. Knyaz onları təhqir edər. Anton işçiləri müdafiə edər. Nihayət Knyaz onları qovar
və bütün ehtiyac və istəklərini rədd edər. Onlar da, Knyaz da məclisi tərk edər. Antonun
anası Marqo oğluna məsihət edər. O isə İnternasional marşını zümzümə edər, anasını
dinləməz. Bu sırada dışardan ıslıq (fit) səsi eşidilir. Anton yoldaşlarının çağırdığını
söyləyərək gizli iclasa gedər.
Pərdənin əvvəlindən sonuna qadar Şakro adlı yalançı və satıcı bir sosialist də iştirik
edər. Hər adımda Antonun təhqirlərinə rast gəlir.
İKİNCİ PƏRDƏ
Botanik bağında, havuz kənarında. Tiflis
Jasmen, Lena və Marqo bağ seyrinə çıqmışlar. Anton, onlar bir tərəfə getdikdən sonra
gəlir, fikirli halda qəzetə oqur. Şakro gəlir,
282
Antona yanaşır və deyir ki, Tiflisdən qaç, səni tutacaqlar. Firqənizin sirrini öyrənmişlər.
Anton işçiləri və yoldaşlarını bıraqmayacağını və getməyəcəyini söylər. Onu qorqaq
olduğu için təhqir edər.
Şakro gedər, Jasmen gəlir. Antona örtülü sözlərlə məhəbbətini söylər. Anton isə
istehza ilə gülərək söylər ki, bu mümkün deyil. Bən fabrikalar, paslar içində, sən incilər,
elmaslar içində... Bunlar ikisi köydə ikən sevişmişlərsə də Anton illərlə onu görməyə vaqt
bulamamış, nihayət, Knyaza getmiş. Jasmen iztirabdan qəlbim içəridə çırpınır, – deyə
Antonun əlini köksünə, ürəyinə qoyar, Anton əlini şiddətlə çəkər. Fəqət bu sırada Knyaz
gəlir, görür və qısqanclığı artar. Anton gedər, Knyaz Jasmeni təhqir edər, Solomon gəlir.
Qızıl ordunun Gürcüstana olan hücumlarını söylər. Knyaz daha çılğınlaşır. Polis və
xəfiyyələr gəlir, Antonu yaqalar, qolu bağlı götürür. Anası fəryad edər, düşər, bayılır.
ÜÇÜNCÜ PƏRDƏ
Knyazın evi. Süslü salon
Ad günü, şən bir ziyafət. Qonaqlar sərxoş... Gürcü rəqsləri oynanır. Qonaqların bir
qismi gənclər inqilabi marş oqur. Knyaz və Şakro qızar. Marqo həbs edilmiş oğlu Anton
için qəmlər içində. Knyaz Antonun anasını təhqir edər, o da qədəhlə dolu padnosu yerə
çırpar, Knyazı təhqir edib çıqar. Bir ziyalı qonaq gəlir, arvadını aparır və Knyaza der ki,
bolşeviklər Tiflis ətrafını sarmış, inqilabçılar coşmaqda, ətrafda top səsi eşidilməkdədir.
Bir az sonra Anton saqallı olaraq gəlir, anasını soruşur və həbsxanadakıların xilas
olduğunu söylər. Və istehza ilə Knyaza: artıq sizin devran bitdi, – der. Höcətləşib
sözləşirlər. Knyaz onu yaralar, düşər. Tiflisin alındığı top səslərilə bilinir. Qonaqlar
qaçışar. Knyaz da Avropaya qaçar.
DÖRDÜNCÜ PƏRDƏ
Berlində otel pansionunda bir salon...
Knyaz Berlində Solomonla Tiflisi xatırlar, gəzmək için dışarı çıqarlar.
Şakro Jasmenə e’lani-eşq edər və Knyazın içkidən sərsəmləşdiyini söylər. Jasmen isə
onu rədd və təhqir edər. Anton Hamburq şəhərinə sənaye alətləri almaq için gələr. Oteldə
Knyazın qızı Lenaya rast
283
gəlir, Lena Jasmenə xəbər verir, görüşürlər. Marqonu soruşarlar. Anton, çocuqlar evində
müdirə olmuş deyərək Gürcüstanın başqa müvəffəqiyyətlərindən bəhs edər. Jasmen
peşiman olduğunu və zor ilə Knyazın onu gətirdiyini söylər, təkrar Gürcüstana dönməyini
və proletar quruluşunda çalışmaq istədiyini söylər. Anton gedər. Knyaz onu gördüyü için
Jasmeni və qızını təhqir edər. Jasmen çıqar gedər. Qızı Lena Knyaza xəbər verər ki, Şakro
bütün var-yoqumuzu aparmış. Sandıqları sındırıb pul, cəvahirat nə varsa əldən
çıqarmışdır. Knyaz büsbütün şaşırır və buradan dəliliyin müqəddəməsi başlanır.
BEŞİNCİ PƏRDƏ
Berlində kafe-restoran. Knyazın dayısı Solomon – müdir
Bu səhnədə keçən cihan müharibəsində bir qolunu itirmiş zabit də bulunur. Qardaşı
cihan hərbində öldüyündən bəhs edər. Və qardaşı qızı müsyölər ilə rəqs edərkən onu pis
yola də’vət edərlər. Nifrətlə məclisdən çıqar, gedərlər. Şura ölkələrindən qaçmış qraf,
fabrikant qız və qadınları restoran xidmətçisi vəzifəsində...
Knyaz dəli qiyafəsində gəlir. Özünün və bunların keçmişincə sərsəmcə sözlərlə bəhs
edər. Solomon Knyazın içəri odaya getdiyini görüb qapıyı qapar. Qadın və erkək
müştərilər gələr. Solomon özü gah qəzetə oqur, gah küçük xidmətlər edər. Hamburqdan
dönmüş Anton da gəlir. Solomon ona külqabı gətirərkən tanır, qonuşurlar. Knyazın halını
təsvir edər. Jasmen Gürcüstana qaçmaq için Antonla buluşmuş... Bir az sonra oraya
gələcəyini Anton söylər və dalınca gedər. Müştərilər Çarlston rəqsi ilə məşğul olur.
Knyazın qızı Lena rəqqasəlik vəzifəsi ifa edər və iki lirik parça ilə Gürcüstana aid şərqilər
oqur. Knyaz yenə çıqar. Dəli sözü ilə coşar. Müştərilər dağılır. Daşarıda Rot-front marşı
eşidilir. Knyaz onları əksiqilabçı ordu zənn edər, coşar, gülər, ağlar, yardım istər. Silah
çəkib hərbə hazır olduğunu söylər. Niyahət, bizimkilər basıldı – deyə özünü vurub ölər.
Qeyd: Əsər mənzumdur. Lazım gəlsə, təbii, bə’zi yerlərinə xorlar ilavə edilir və son
pərdədə rəqs bitmək ikən bugünkü Berlinin işsiz işçiləri də gələr və burjuaziyanın
rəqslərinə qarşı e’tirazlar, aclıq marşları və kinli çıqışlarla e’tiraz edərlər. Bu xüsusda
rejissor və bəstəkarın tevsiyələrini dinləmək lazım gələcəkdir.
284
TELLİ SAZ
Anam Mişkinaz Cavid 1945-ci ildə Hüseyn Cavidin əlimizdə olmayan “Telli saz”
pyesinin məzmununu mənə diqtə etmişdir. İndi mən onu oxuculara olduğu kimi təqdim
edirəm.
Turan Cavid
İŞTİRAK EDƏNLƏR:
Q u r b a n – Məcnunşah – xalça fabrikinin işçisi
L a l ə – onun arvadı – xalça fabrikinin işçisi
Q u m r a l – onların qızları, Bakıda konservatoriya bitirmiş
B a x ş ı – Lalənin qardaşı – xalça fabrikinin işçisi
F ə r m a n – Baxşının oğlu, elektrik mühəndisi, ali təhsilini Bakıda almış,
Qumralın nişanlısı
M ü n ş ı z a d ə – maarif naziri
B ö y ü k a ğ a – xalça fabrikinin sahibi
B a l a c a x a n ı m – onun arvadı
P ü s t ə – onların xidmətçisi
Ş ə p p ə r ə x a t u n – ümumxana sahibəsi və başqaları
...Hadisə Təbrizdə baş verir. Xalça fabrikinin sahibi Böyükağa fabrikdə fəhlə işləyən
Qurbanın arvadı Laləni ələ gətirmək istəyir. Lakin o, buna nail ola bilməyir. Laləni
müdafiə edən Qurbanı Böyükağanın adamları bərk döyür, başına ağır zərbələr endirirlər.
Qurban çox pis vəziyyətdə ordan baş götürüb qaçır. Bütün bunlardan sonra Lalə qızı
Qumral ilə, qardaşı Baxşı da oğlu Fərmanla birlikdə Bakıya gəlirlər. Lalə Bakıda tikiş
fabrikində işləməyə başlayır. Uşaqlar da burda təhsil alırdar. Qumrad konservatoriyanı
bitirərək musiqiçi, Fərman isə elektrik mühəndisi ixtisası alırlar.
Bakıya gələn Təbrizin maarif naziri Münşizadə Baxşı ilə görüşüb, Təbrizdə
mütəxəssislərə böyük ehtiyac olduğunu söyləyərək, Qumral ilə Fərmanı orda işləməyə
dəvət edir. Hər iki gənc vətənləri Cənubi Azərbaycanda çalışmaq təklifini böyük həvəslə
qəbul edirlər.
Qumral Təbrizə gələndən sonra həm məktəbdə, həm də Böyükağanın arvadı
Balacaxanıma evdə dərs verir. Böyükağa tərbiyəli, ağıllı, gözəl Qumrala “aşiq” olur, nə
yol ilə olursa olsun onu ələ gətirmək istəyir. Ona bahalı brilyant bilərzik bağışlayır.
Qumral
285
isə qaşların “ləkəli” olduğunu söyləyərək rədd edir. Böyükağa Qumralın nəyə işarə
etdiyini belə anlamır. Böyükağa Qumrala nail olmaq məqsədilə Fərmanı həbs etdirir.
Məcnunşah adını qazanmış Qurban qızı Qumralı tanıyır. Onu, kənardan hər addımını
izləyərək qoruyur. Böyükağagilə dərs verməyə gedəndə də, onu həmişə kənardan
müşayiət edir.
Qumralı ərinə qısqanan Balacaxanım, qulluqçusu Püstənin vasitəsilə onu aldadaraq,
guya Böyükağanın həbs etdirdiyi Fərmanı azad etmək üçün adam görmək məqsədilə
Şəppərəxatunun ümumxanasına apartdırır. Burda Qumral... bir neçəsini nifrətlə rədd edir.
Həmişə Qumralı izləyən Məcnunşah nəhayət onun burda olduğunu öyrənə bilir və
Münşizadəyə xəbər verir. Münşizadənin vasitəsilə Qumral buradan azad olur.
Lalə ilə Baxşı vətənlərini və uşaqlarını görmək məqsədilə Təbrizə gəlirlər. Lalənin
gəlişi ilə hər şey açılır. Qurban – Məcnunşah qəzəblənib Böyükağanı boğub öldürür.
Lalə Qumrala Məcnunşahın onun atası olduğunu bildirir. Ailə yenidən birləşir.
“Telli saz” əsərindən əlimizdə qalan üç şeir parçasına görə qardaşım Ərtoğrol Cavidə
minnətdarıq. O, adətən xoşladığı şeir parçalarını özünə məxsus dəftərinə köçürərdi.
Xoşbəxtlikdən həmin dəftərlərdən biri – 1933-cü ilə məxsus olanı bu gün əlimizdədir.
Mən həmin şeirləri oxuculara təqdim edirəm.
I
Gönül vuruldu o şuxun mənəkşə gözlərinə,
O nə halət, o nədir işvə əda?
Bən uymadım bu diyarın hər incə dilbərinə,
Sanma oxşar xəyalı hər sevda.
Ipəkli bir gecə məhtaba qarşı yıldızlar
Hiç unutmam, solub-sararmışdı,
Çiçəklərin arasından gülümsəyən qazlar
Sevdiyim pəmbə nuru sarmışdı.
Süzüldü keçdi o bayğın, o möhtəris gözlər,
Pək yaqından gülümsiyordu bana.
Gülümsədikcə o, sandım gülümsüyor hər yer,
Bən də uydum o nəş’ə yavrusuna
286
II
Bir gövərçin uçdu qondu
Qaraçalı budağına.
Halı bana pək toqundu,
Gəldim onun sorağına.
Gönül xain avcılardan
Hər gün yeni bəla gözlər.
Bəni yalnız, ağlar qoyan
Ala gözlər, ala gözlər.
Altın qəfəs cənnət olsa,
Qırmalıdır tellərini.
Cəllad yüz bir tövbə qılsa,
Kəsməlidir əllərini.
Duydunuzmu, parlaq günəş
Ürküb qaçar yarasadan?
Bilməz ki, yoq bəndə atəş,
Sönüb getdin parlamadan.
III
Nerdəsin, telli qız, kimdir ənisin?
izlər hər adımda fəlakət səni.
Gəl, yüzünü xain gözlər öpməsin,
Yaqar həsrət bəni, xəyanət səni.
Keçdiyim yoq əsla bu viranədən,
Ala gözlərinə uyub gəldim bən.
Gönlümü dinləsən, bənimlə getsən,
Üzməz qucağında səfalət səni.
Təxminən 1931/32-ci il mövsümündə Bakı Türk işçi Teatrında tamaşaya qoyulması
nəzərdə tutulan “Telli saz” tamaşasında Məcnunşah rolunu ifa etmək üçün opera tertrında
çalışan Azərbaycanın xalq artisti H.Q.Sarabski dəvət olunubmuş. Müəyyən səbəblərə görə
baş tutmayan bu tamaşada oynayacağı Məcnunşah rolunu aktyor çox böyük həvəslə məşq
edir və deyirmiş ki, bu mənim yaradıcılığımda tamamilə yeni bir obraz olacaqdır. Mən
çalışacağam ki, qayğılı insan taleyinin rəmzi olan Məcnunşahın obrazını tamaşaçılara
olduğu kimi göstərə bilim.
287
MÜNDƏRİCAT
DRAM ƏSƏRLƏRİ
Xəyyam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ……….... .7
İblisin intiqamı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ………... .144
MƏQALƏLƏR
Urmiyədən məktub . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ……….... .183
Urmiyədən . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ……….. . .184
Naxçıvandan təbsirə . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ………....187
Naxçıvanda nə gördüm? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ……….... .190
Naxçıvana nə lazım? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ………… . .192
Həsbi-hal (1) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ………… .194
Həsbi-hal (2) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ………… . . .198
Həsbi-hal (3) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ………… . . . .202
Həsbi-hal (4) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ………… .205
Həsbi-hal (5) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ………....214
Nakamlıq . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ………... .218
Mirzə Abdulla Məhəmməd yaxud (A.Sur) – Abdulla Tofiq . . . . . . . …………. . . .219
Teatr yaxud sən’əti-tamaşada təbəddül və tərəqqi . . . . . . . . . . . . . . ………….. . . .229
Tiflisdə “İttifaq” məktəbi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ………… . . . .231
“İttifaq” məktəbinə bir nəzər . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . …………. . . . .232
Müharibə və ədəbiyyat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ……….... . . . . .233
M.Qurbanəli Şərifzadə . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ………… . . . .239
MƏKTUBLAR
M.T.Sidqiyə məktublar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ………… .243
Q.Şərifzadəyə məktublar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ………….249
Məhəmmədəli Sidqiyə məktublar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ………….. . . . . . . .272
Mişkinaz xanıma məktublar . . . . . . . . . . . ………... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .279
Əlavələr
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...
281
288
Buraxılışa məsul:
Əziz Güləliyev
Texniki redaktor:
Rövşən Ağayev
Tərtibatçı-rəssam:
Nərgiz Əliyeva
Kompyuter səhifələyicisi: Rəşad Həmidov
Korrektor:
Pərvanə Məmmədova
Yığılmağa verilmişdir 23.09.2004. Çapa imzalanmışdır 11.03.2005.
Formatı 60x90
1
/
16.
Fiziki çap vərəqi 18. Ofset çap üsulu.
Tirajı 25000. Sifariş 45.
Kitab “PROMAT” mətbəəsində çap olunmuşdur.
Dostları ilə paylaş: |