Hasan basri Çantay’in kiŞİLİĞİ

172    
Brian M. D’Onofrio,Lindon J. Eaves, Lenn…     (Çev: Celal Çayır)
 
 
 
Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010/2, c. 12, sayı: 2 
 
Not: Kısaltmalar şu şekildedir: MZF: Tek Yumurta İkizi 
Kadınlar, MZM: Yumurta İkizi Erkekler, DZF: Çift Yumurta 
İkizi Kadınlar, DZFM: Çift Yumurta İkizi Erkek-Kadınlar 
 
TARTIŞMA 
Genetik ve Çevresel Etkilerin Dindarlık Üzerine Etkileri 
Yayınlanmış  inceleme  ve  analizlerin  örneklem  ve  ölçümleri-
nin  heterojen seçmeler olmasıyla bizim bazı  ampirik iddiaları  sap-
tamaya götürür. Dinin kendi alanı içindeki dönüşümde belirgin kalı-
tım modelleri vardır. Dini bağlılıktaki dönüşümün daha çok sadece 
kültürel olması şaşırtıcı değildir. Biz yine de bazı genetik faktörlerin 
çocuklar  tarafından  kendi  ailelerinin  dini  görüşlerini  takip  etmele-
rinde  etkili  olup-olmadığını  bu  tarz  geliştirilen  test  ve  modellerde 
düşünebiliriz. Virginia 30.000 deki veriler, bu düşüncenin test edil-
mesine  göreceli  olarak  (relatively)  imkan  verir.  Diğer  taraftan  kili-
seye  katılım  ve  yönelimde  tasnifçi  eşleşme  ve  aile  çevresi  yoluyla 
elde  edilenlerin  ötesinde  genetik  kalıtım  derecesi  değişiklik  göste-
rirken, normal olarak Dini Doğruluk yoluyla benimsenenlerden da-
ha fazla tutucu dini değerleri benimser. Ölçmüş olduğumuz hemen 
her  şeyde  en  büyük  değişken  unsur,  aynı  aileye  mensup  üyelerin 
çevresel  farklılıklara  -sahip  olmalarında-  görülmüştür.  Additive 
genetik  faktörlerin  çoğunlukla  etkili  olduğu  cinsel  farklılıklar 
gözönünde bulundurulduğunda, sosyal tutum olarak kadınların Dini 
Doğruluk ve kiliseye katılmalarında genetik unsurların büyük ölçü-
de katkısı vardır. 
  Dini ölçümlerdeki farklılık sebepleri, bu ikisi arasında tespit 
edilen/bulunan  önemli  farklılıklar  ve  bu  kişilikler  karşılaştırıldı. 
Genetik  olarak  ele  alınınca  kişilikteki  aile  benzerliği  düşünüldüğü 
kadar  büyük  değildir.  Dini  davranış  ve  tutumlar  arasındaki  büyük 
korelasyonlar,  genetik  olmayan  unsurlardan  biraz  daha  büyüktür. 
Ayrıca çiftler arasındaki kişilik korelasyonları oldukça küçüktür ve 
kişilikte eş seçimi  sürecinde başlıca tasnifçi eşleşme rolünün zayıf 
olduğunu  gösterir.  Çifler(mates)  arasında  dini  davranış  ve  tutum 

---

Dini Bağlılık, Tutum, ve Davranışlar Üzerindeki Biyolojik ve Sosyal.  173
 
 
 
 
 
Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010/2, c. 12, sayı: 2 
 
korelasyonlarının büyük olarak bilinmesinin aksine, bunlar tek  yu-
murta  ikizlerine    (monozygotic  twins)  geçse  bile,  (  birbirlerinden 
farklı  olduklarından)  aralarında  mukayese  yapılabilir.  Bu  korelas-
yonlar, kiliseye bağlılık ve Dini Doğruluk faktöründe önemli ölçüde 
genetik unsurların katkısı olduğunu gösterir. 
Dindarlık, Kişilik ve Sosyal Tutumlar Arasındaki  
Korelasyonlar 
Kişilik ve dindarlık arasındaki uyuşmazlık tamolarak belirgin 
olmamakla birlikte şurası açıkça bellidir ki, Eysenck’in düzenlediği 
klasik ölçümlerde olduğu gibi, kişiliğin boyutlarının sadece bir bö-
lümüne  işaret  etmektedir.  Kilseye  katılma  ve  dini  değerlerdeki  bu 
bulgular kişiliklerde farklılık arz eder. Bununla birikte, değerler ve 
dinin  daha  fazla  kompleks  etiolojisinin  sosyal  kesişme  ve  kültür 
yoluyla kişiliğin alt katmanlarında farklılaşmaların olacağı teorileri-
ne  rağmen,  onlar  bunda  ısrar  etmediler.  Oldukça  büyük  bir  örnek-
lemde temel kişilik boyutları ve dindarlık arasındaki korelasyonlar, 
hayal kırıklığına düşürecek kadar küçüktür. Bu iki alan belirginliğe 
sahiptir ve neredeyse kalıtımın etkisinden bağımsızdır. 
Araştırmalar,  Eysenck’in  kişilik  özellikleri  ile  dindarlık  ara-
sındaki ilişki hakkında bilgi edinmek için oldukça büyük bir örnek-
lemi  temsil  eden  Virginia  30.000  üzerinde  çalıştılar.  Yapılan  ilk 
çalışmalar  göstermiştir ki,  dindarlık ile nöroticism’in özellikleri ve 
dışadönüklük arasında bir ilişki yoktur. Fakat, önemli bir istatiksel 
rapora  göre,  dindarlık  ile  psikoticism
3
  (psychoticism)  arasında  dü-
şük  oranda  bir  ilişki  vardır  (review  in  Francis,  1992).  Virginia 
30.000 deki veriler, küçük orandaki bu bulguları desteklememekte-
dir, fakat erkek ve kadınların kiliseye katılma ve psikoticism arasın-
da  pozitif  korelasyon  bulunmuştu.  Bununla  birlikte  tüm  bulgular, 
                                                           
3
  Psikotiklik  (psychoticism)  :  Eysenck’in  üç  farklı  kişilik  tipini  (normal, 
şizofrenik ve manik-depresif) birbirinden ayırt etmek için geliştirdiği bir kişilik 
boyutu faktörü.(Selçuk Budak, Psikoloji Sözlüğü) 

---

174    
Brian M. D’Onofrio,Lindon J. Eaves, Lenn…     (Çev: Celal Çayır)
 
 
 
Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010/2, c. 12, sayı: 2 
 
kişilik alanlarının dindarlıkla düşük oranda ilişkili olduğu gerçeğini 
vurgular. 
Virginia  30.00  deki  diğer  ölçümlerle  birlikte,  dini  alanların 
(domains)kişilik alanlarından daha çok sosyal tutumlarla daha yük-
sek  derecede  ilişkili  olduğunu  gösterir.  Başlangıçta  araştırmanın 
verileri,  kiliseye  katılma  cinsel  tutumlara  karşı  müsamahalı  olma 
arasındaki  çevresel  korelasyonda  olduğu  gibi,  bazı  negatif  genetik 
ortaklığın varlığına işaret eder. Bu genetik ortaklık, kiliseye katılım 
ile  cinsel  tutumlar  arasında  aynı  genlerin  her  ikisinde  de  kısmen 
etkisinin  olabileceği  gerçeğini  ima  eder.  Araştırmayı  oluşturan  bu 
bulgular,  her  iki  sosyal  kontrol  modelinde  ve  genlerin  hormon  dü-
zeyleri  ile  dine  iştiraklerinin  ölçümünü  içeren  biososyal  modeller, 
dindarlığın evlilik öncesi seksüel aktivite ve daha az seksüel tutum-
larla  ilişkisini  gösterir  (Forste  &  Heaton,  1998;  Thornton  & 
Camburn, 1989). 
Sınırlamalar ve Talimatlar 
Ölçüm. Her ne kadar çalışmalar, genetik faktörlerin bazı dini 
alanlara  katılma  ihtimalinin  düşük  olduğunu  gösterse  de,  bir  çok 
teorik  ve  operasyonel  sonuçların  olduğu  belirtildi.  İkizlerin  davra-
nışlarını kapsayan genetik araştırmalar, kiliseye bağlanma ve katıl-
mada  olduğu  gibi  birbiriyle  oldukça  iç  içedir.  Ayrıca,  bazen  daha 
çok anlaşılması güç ve kesin olmayan ölçekler kullanılmıştır. Din-
darlığın ölçümünün zor olmasının yanında, ayrıca buna genetik dav-
ranış  çalışmalarının  parametrelerinin  etkileri  eklenmiştir.  Ölçeğin 
güvenirliğinde ortak olmayan (paylaşılmayan-nonshared) çevre un-
suru,  analizlere  dahil  edilmemiştir,  böylece  kalıtımla  ilgili  varsa-
yımlarda paylaşılan çevrenin ya da her ikisinin bunun etkisini azal-
tıp azaltmadığı dikkate alınmamıştır. 
  “Dindarlık” ile ilgili yapılan çeşitli dini ölçeklerin güvenirli-
ğinde  ve  bu  değişkenlerin  duyarlılığında  sosyal  taleplere  vurgu 
gözardı  edilmiştir.  Ayrıca,  tüm  sosyal  bilimlerde  yatay  ve  dikey 
kültürel  dönüşümde  (intra  and  cross-cultural  variation)  dinin  olu-
şumuna  yol  açan  ihtimal  dışı  şeyler,  tatmin  edici  bir  şekilde  belir-

---