Hasan basri Çantay’in kiŞİLİĞİ

Dini Bağlılık, Tutum, ve Davranışlar Üzerindeki Biyolojik ve Sosyal.  169
 
 
 
 
 
Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010/2, c. 12, sayı: 2 
 
sorduk. Farklılıklar verilerek, kişilik ve din ile ilgili aile modelinde-
ki benzerlik taslak olarak verildi ve aradaki muhtemel olmayan iliş-
ki  de her şeyiyle belirtildi. Biz Tablo  4’te korelasyonları  özetledik 
(Yaşa göre lineer ve lineer olmayan ilişkileri doğruladık).  
 
Tablo 4 
Kiliseye Bağlılık ve “Dinî Doğruluk” Tutumlarının Karakteristik Kişilik Tutumlarıyla 
Korelasyonları 
 
  
P 
E 
N 
L 
Impuls 
 
 
 
Cinsiyet 
Tutum      
 
Kon 
Tutum     Askeri 
Yön. 
Dem-
Cumh 
 
   
Dini 
Doğruluk 
  
 
 
 
 
Kiliseye 
Katılım 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  
Bayanlar 
0.111 
–0.007  0.062 
–0.055  0.021 
–0.460 
0.035 
0.066 
–0.09 
0.224 
  
17,064  16,753  16,997  17,202  16,876  16,976 
16,891  16,822  16,642  16,791 
Baylar 
0.106 
–0.042  0.077 
–0.043  0.046 
–0.426 
0.092 
0.068 
–0.070  0.203 
Dini 
Doğruluk 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  
Bayanlar 
0.076 
0.004 
–0.066  –0.126  –0.041  –0.355 
–0.225  0.325 
–0.204  - 
   16,898  16,657  16,839  16,981  16,653  17,019 
17,016  16,968  16,758 
  
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  
Baylar 
0.053 
–0.011  –0.041  –0.110  –0.029  –0.370 
–0.228  0.346 
–0.189  - 
  
11,501  11,381  11,472  11,547  11,402  11,586 
11,622  11,581  11,484 
  
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  
Not: P= Psikotisim   E= Dışa dönüklük  N= Neuroticism     L=Yalan Ölçeği (Lie Scala)       
               Impuls= İmpulsivity.  Dem-Cumh= Demokrasiyi diğer politik ideolojilere Tercih et-
me durumu. 
 
Biz Tablo 4’te (yaşlara göre lineer ve lineer olmayan ilişkileri 
doğruladık).  İki  “dini”  değişkeni  (kiliseye  bağlılık  ve  Dini  Doğru-
larla  tipik  olarak  ilişkisi  olan  tutumları)  ve  Eysenck  Kişilik  Anke-
ti’nin (P, E, N and L ) kısaltılmış formundaki puanlardan elde edi-
len kişilik ve tutumsal faktörleri özetledik: Cinsel ilişkiye izin veren 
tutumlar;  bencil  olmamayı  doğrudan  etkileyen  yabancılara  yardım 
etme  ve  barınmalarını  sağlama  gibi  olumlu  tutumlara  sahip  olma; 
güçlü Cumhuriyet ve Demokrasi taraftarlığı; militaristik tutumların 
karşısında olma ve idam cezasına tepki gösterme. 

---

170    
Brian M. D’Onofrio,Lindon J. Eaves, Lenn…     (Çev: Celal Çayır)
 
 
 
Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010/2, c. 12, sayı: 2 
 
  Kişilikle birlikte tüm korelasyonlar oldukça düşük ve çoğun-
lukla  0.1’den  küçüktür.  Bu  sonuçlara  göre  kiliseye  bağlanmada, 
kişiliğin  farzedilen  etkisi  oldukça  küçüktür;  öyle  ki  Esenck’in  öl-
çümünde elde edilen kişilik üzerinde etkisi bulunan temel dış etki-
lerdeki bulgulardan oldukça uzaktır. Her iki dini ölçekteki dini ko-
relasyonu  sağlamada  başarısız  olmuştur.  Erkek  ve  kadınlarda  dini 
doğrular faktörü ararsındaki korelasyonlar, kişilikte bulunan unsur-
lardan çok az miktarda daha büyüktür, fakat oldukça küçük değer-
dedir (-0.13 ve -0.11). 
  Bununla  birlikte,  kiliseye  bağlılık,  dini  doğruluk  faktörü  ve 
sosyal tutumlar arasındaki korelasyonlar oldukça yüksektir. Özellik-
le  kiliseye  bağlılık  ile  cinsel  tutumlara  müsamahalı  olma  arasında 
belirgin bir büyüklükte olumsuz korelasyon vardır │0.41│), kilise-
ye bağlılık ile cinsel müsamaha,  yüksek derecede maddi tutumlara 
sahip olma, militaristik tutumlar ya da Demokrat-Cumhuriyetçi po-
litika ideolojileri arasında yüksek korelasyon yoktur. Bunun yanın-
da dini doğruların bu faktörlerle daha güçlü ılımlı bir ilişkisi bulu-
nurken (-0.23 ve -0.23); “bencil” olmamakla birlikte maddi tutumla-
ra  sahip  olma  ve  vergilendirme  ile  askeri  tutumlar  arasında  ılımlı 
pozitif korelasyon (0.33 ve 0.35) ve Demokrasi karşıtı Cumhuriyet-
çi  ideolojik  politikalar  arasında  ılımlı  negatif  korelasyon  vardır  (-
0.20 ve -0.19). Tüm bunların anlamı, her iki cinsellikte yaklaşık 20 
seviyelerinde  ılımlı  korelasyon  olduğu  gibi,  Cumhuriyetçi  olma, 
Kiliseye  Bağlılık  ve  Dini  Doğruluk  faktöründe  dikey  (orthogonal) 
bir ilişinin olmadığını kabul etmek gerekir. 
Kişilik Özellikleri Ve Tutumları İle Dini Alanlar Arasında  
Genetik Korelasyonlar 
  Kiliseye  bağlılık  ve  cinsel  tutumlar  arasındaki  korelasyon, 
bize genetik faktörler olmaksızın bu ilişkinin ve dahil olan çevresel 
etkilerin  sonuçlarının  yansımasının nasıl bu kadar uzak olduğu so-
rusuna  yöneltti. Ölçümler arasındaki korelasyon  sebepleri,  kullanı-
lan çift analoji durumlarının tek değişkenlere dahil edilerek bölüm-
lere ayrılabilir. Tablo 5, kiliseye bağlılık ve cinsel tutumların kore-

---

Dini Bağlılık, Tutum, ve Davranışlar Üzerindeki Biyolojik ve Sosyal.  171
 
 
 
 
 
Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010/2, c. 12, sayı: 2 
 
lasyonunu  (“Traitlerin  kesişimi”  korelasyonu)  ve  Virginia  30.000 
ile  çaprazlama  ikizlerin  korelasyonunu  verir.  İkizlerin  yansıttığı 
korelasyonda genler, paylaşılan çevre ve tek çevre etkileri görülür. 
İkizlerin kiliseye bağlılık ve erkek/kadının sahip olduğu tek genetik 
tutumlar ve paylaşılan çevresel etkiler iki ölçümü de etkilediğinden, 
tek çevre faktörlerinin sadece ikizlerin korelasyonunda katkısı var-
dır (daha fazla detay için bkz. Polamin et al., 1997, pp.301-303) 
  Verilerin  tüm  analizinin  daha  fazla  istatiksel  biçimi  ileride 
yayınlanacak konular arasındadır; bununla birlikte, bu beklentilerin 
ışığında  tabloda  incelenen  veriler  amacımız  için  oldukça  önemli 
olan iki farklılığı ilham eder: (a)Bireylerin kiliseye bağlanmalarında 
ve  müsamahakar  olmada  çapraz-tek  yumurta  ikizi-trait  korelasyo-
nundan  daha  büyüktür  (erkeklerde  -0.43  vs.-0.33  ve  kadınlarda  -
0.46 vs. -0.36); ve (b) çapraz-ikiz-çapraz-tarit korelasyonlarında tek 
yumurta ikizleri çift yumurta ikizlerinden daha büyüktür(erkeklerde 
│-0.33│ │-0.21│ ve kadınlarda │-0.36││-0.22 . Diğer bir şekilde 
ifade  edilirse  bu  bulgular  şunu  ima  eder:  (a)  Ölçümler  arasındaki 
bazı  korelasyonlar,  bireylerin  tek  çevresel  tecrübeleri  sebebiyle 
birayler  arasındaki  korelasyonlar  tek  zigot  ikizlerine  (Mz  twins) 
geçer;  ve    (b)  Kiliseye  bağlanma  ve  genetik  faktörlere  bağlı  olan 
müsamahakarlık  (permissiveness)  arasındaki  korelasyonun  büyük 
bir  kısmı,  çapraz  çift  zigot  korelasyonları  (cross  DZ  correlations), 
çapraz  tek  zigot  korelasyonlarından  (cross-MZ  correlations)  daha 
düşüktür.  
Tablo 5 
Kiliseye Katılım ile Liberal Seksüel Tutumlar Arasındaki  
Karşılıklı Çapraz İlişkiler 
     İkizlerin Karşılıklı Korelasyonu İkizler içinde Korelasyon 
MZF  MZM 
DZF 
DZM  DZFM 
Erkekler  Kadınlar 
–
0.36 
–
0.33 
–
0.22 
–
0.21 
–
0.19 
–
0.43 
 –
0.46 
1,688  741 
1,045  524 
1,201 
11,496 
16,976 

---