Hasan basri Çantay’in kiŞİLİĞİ

160    
Brian M. D’Onofrio,Lindon J. Eaves, Lenn…     (Çev: Celal Çayır)
 
 
 
Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010/2, c. 12, sayı: 2 
 
Dinî Yapılarla İlgili Davranış Genetik Görüşü 
METOD 
Katılımcılar 
14,  781  ikiz  ve  bunların  ebeveynlerinin,  eşlerinin,  çocukları-
nın  ve  kardeşlerinin  de  dahil  olduğu  aile  üyelerinden  oluşan, 
Virginia 30,000’de yapılan analizler tamamlanmıştır. (tepki oranları 
ve demografik bilgi  konusunda bkz. Truett et  la., 1994) Bu örnek, 
popülasyon  temelli  ikiz  örnekleri  içeren  Virginia  Twin 
Registery’den (Virginia İkiz Sicil Bürosu) ve American Association 
of  Retired  People  (Amerikalı  Emekliler  Derneği)  yoluyla  üyeliğe 
alınan  ikizleri  kapsamaktadır.  Bu  örneğin  neredeyse  tamamı, 
(99.8%)  Kafkasya  kökenlidir.  Katılımcıların  65.8%’i  Protestan, 
15.5%’i  Katolik,  3.9%’u  Musevî  ve  10.3%’ünün  ise  hangi  dine 
mensup olduğu belirtilmemiştir. 
Bunun gibi veriler, hem ilave olan (additive) hem de ilave ol-
mayan  (nonadditive)  genetik  etkileri  ve  geniş  çaplı  müşterek  ve 
müşterek olmayan çevresel etkileri içeren karmaşık kişisel özellik-
lerdeki aile benzerliğinin çok çeşitli modellerini test etmemizi sağ-
lamaktadır. Cinsiyet göz önüne alındığında, bu akrabalıklar, kuşak-
ların içinde ve arasında 80’nin üzerinde kendine özgü korelasyonlar 
oluşturmaktadır. (üç kuşak içindeki korelayonlara, örnek büyüklük-
leri küçük olduğundan önem verilmemiştir.) Virginia 30,000’de yer 
alan bu zengin ilişkiler dizini, bireysel farklılıklar üzerindeki gene-
tik ve sosyal etkilerin bir çoğunu tahmin etmemize izin vermektedir. 
Ölçümler/Oranlar 
Katılımcılara, demografik bilgiler, sağlık, alkol ve uyuşturucu 
kullanımı, yaşam olayları, kişilik, sosyal destek, sosyal tutumlar ve 
psikiyatrik semptomlarla (belirtiler) ilgili soruları içeren 16 sayfalık 
“Sağlık ve Yaşam Biçimi” adlı bir anket formu gönderilmiştir. Kilise 
katılım  oranının  yanısıra,  28  maddelik  sosyal  tutumlar  envanterin-
deki faktör analizlerinden çıkarılan ve beş maddeyi içeren bir ölçüm 
de,  bu  analize  dahildir.  Bu  faktör,  (a)  Ahlakî  çoğunluk  (moral 
majority),  (b)  okul  duası,  (c)  sansür,  (d)  toplumsal  ayırım  ve  (e) 

---

Dini Bağlılık, Tutum, ve Davranışlar Üzerindeki Biyolojik ve Sosyal.  161
 
 
 
 
 
Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010/2, c. 12, sayı: 2 
 
barışseverliğe karşı olumsuz tavırla ilgili tutumları içermektedir. Bu 
ölçeğe her ne kadar, muğlak olmayan bir isim bulmak zor olsa da, 
Amerika’da  “Dinî  Doğru”  ile  belirgin  biçimde  bağlantılı  olan  bir 
çok tutumu, söz konusu ölçüm somut bir biçimde dışa vurmaktadır. 
Tutumlar envanterinin tamamı, tek bir genel muhafazakarlık faktörü 
ile hemen hemen aynı olan ve pozitif olarak birbiriyle bağlantılı beş 
faktöre ayrılmaktadır. Diğer faktörler, liberal seksüel tutumları, ver-
gi parasının özverili kullanımı ile ilgili malî tutumları, savaş & ordu 
lehine  tutumları  (promilitary)  ve  Demokratik-Cumhuriyetçi  tutum-
ları  kapsamaktadır.  Kişilik  sahaları  Eysenck  kişilik  teorisinin 
sıradışı  (Extraversion),  Neuroticism  (anormal  veya  aşırı  sinirin  ta-
mir  edilmesi)  ve  Psychoticism  boyutlarını  değerlendiren,  kısa  öl-
çümlere  (Dr.  Eysenck’in  yardımıyla,  Eysenck  Kişilik  Anketi’den 
seçilen  maddeleri  kullanarak)  dayanmaktadır.  İmpulsivite 
(impulsivity) burada olduğu gibi ölçülmüştür. 
Tablo 2 
"Virginia 30.000" de Tek ve Çift Yumurta İkizlerin Tu-
tum ve Kişilikleri Arasındaki Korelasyon 
 
İLİŞKİ 
Özellik  MZF  MZM  DZF 
DZM 
DZFM 
SPOUSE 
Dini Üyelik 
0.774  0.673  0.653 
0.71 
0.650 
0.677 
 
1,213  431 
632 
252 
702 
3,81 
"Dini Doğru"  0,499  0,472  0,31 
0,224 
0,236 
0,452 
 
1,739  765 
1,08 
556 
1,239 
4,692 
Kiliseye Yö-
nelim 
0.600  0.502  0.402 
0.387 
0.296 
0.707 
 
1,863  772 
1,165 
575 
1,31 
4,837 
Dışadönüklük  0.507  0.471  0.115  0.144  0.114 
0.004 
Nörotizm 
0.419  0.366  0.247 
0.184 
0.105 
0.088 
Psikotizm 
0.325  0.210  0.097 
0.167 
0.111 
0.100 
 
1,555  677 
939 
492 
939 
4,099 

---

162    
Brian M. D’Onofrio,Lindon J. Eaves, Lenn…     (Çev: Celal Çayır)
 
 
 
Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010/2, c. 12, sayı: 2 
 
SONUÇLAR 
Dinî Sahalarda Kalıtım Şablonlarının Mukayesesi 
Tablo 2, dinî ve kişilik alanlarında bir dizi oranla ilgili olarak, 
ikizler  ve  eşler  arasındaki  korelasyonları  özetlemektedir.  Farklı 
araştırmalardan  alınan  veriler  de,  tabloda  yer  almıştır.  Zira,  dinî 
sahalarla  kişisel  özellikler  arasındaki  ikiz  korelasyonlarının  doğru-
dan mukayeseleri,  bu sahaların  aktarılma biçimlerini mukayese et-
me  ve  karşılaştırma  imkanını  temin  etmektedir.  Aynı  şekilde,  ev-
lenme ile ilgili korelasyonların dahil edilmesi, bazı değişkenler ara-
sındaki  seçici  eşleşmenin  kafa  karıştıran  etkisi  konusunda,  okuyu-
cuyu uyaracaktır. Dinî bağlılıkla ilgili veriler, Avusturalya İkiz Sicil 
Bürosuna rapor edilen daha kapsamlı bir dizi istatistikten seçilerek 
alınmıştır. (N= 3,810 çift). (Faves et  al.,  1990;  Truett et  al.,  1992) 
Dinî bağlılık, sıra veya derece gösteren (ordinal) bir değişken olma-
dığından, rapor edilen “korelasyonlar”, gerçekte belirsizlik katsayı-
larının  (U) kare kökleridir ki,   (U) burada, nominal  verilerden olu-
şan iki taraflı tablolarda, kategoriler arasındaki ilişkiyi özetlemekte-
dir. Bu istatistik, iki taraflı tabloların hücrelerinin, marjinal araçlar-
la,  önceden  tahmin  edilebilme  derecesini  yansıtmaktadır.  Uygula-
mada, elimizdeki veriler için, belirsizlik katsayılarının (U) istatisti-
ğinin  kare  kökleri,  işlenmemiş  kategori  kodları,  sıra  veya  derece 
gösteren  (ordinal)  değişkenler  olarak  kullanıldığında  elde  edilen 
ürün-anı  &  sonuç-anı  (product-moment)  korelasyonlarına,  oldukça 
yakındır. (daha detaylı bilgi için bkz. Eaves et la., 1990) Geri kalan 
veriler, Virginia 30,000 araştırmasına dayanmaktadır. Göreceli ola-
rak daha büyük örnekler, değişkenler üzerindeki bulgulardaki farklı-
lıkların, muhtemelen tek başına seçilmiş farklılıklar olmayabilecek-
leri anlamına gelmektedir. 
Farklı  dinî  sahalarda  ikiz  korelasyonlarının  mukayesesi,  üç 
“dinî” ölçümün aktarımındaki önemli farklılıkları ortaya çıkarmak-
tadır. Hepsi, belirgin seçici eşleşmeyi gösterip, eş seçimi sürecinde 
dinin çok önemli  bir rol oynadığına işaret  etmektedir. Evlenme ile 
ilgili büyük korelasyonlar, evlenme etkileşiminin mevcudiyetine de 

---