Haç ve Hilal Altında Ortaçağda Yahudiler

Haç ve  H i lal Altında Ortaçağda Yahu d i l e r  3 7 3  
benzerler.  Ayrıca bkz.  Kafih'in notu, s .  16, n ..  92. Arapçada, Ömer ve 
Amr sözcükleri, 
m-r 
sessizlerinin sonuna  getirilen enklitik (kendinden 
önceki harfle birleşerek ayrı bir harf gibi okunan-çv) 
vav 
harfiyle ayırt 
edilir; fakat Yahudi-Arapça elyazmasında, Michael Cook'un gözlemle­
diği gibi, bu kolayca atlanmış ya da kaldırılmış olabilir. 
94 
Moses ben Maimon, Iggerot, ed. ve İbraniceye çv. Kafih, 53; İngilizce 
çv. 
Halkin, 
Crisis  and  Leaderslıip:  Epistles  of Maimonides, 
126.  İslamda 
mesihliğin  marjinal  rolü  konusunda  bkz.  Hava  Lazaris-Yafeh,  Some 
Religious Aspects of islam (Leiden, 1981), bölüm 4 "Is There a Concept 
of Redemption in İslam?" 
95 
Abraham'ın  İsmail'in  doğuşunu  değerlendirmesi  (bölüm  17)  yok, 
çünkü Genesis üzerine yorumunun bu bölümü bulunmadı. 
96 
Abraham  ben  Moses  ben  Maimon, 
Commentary  on  Genesis  and 
Exodus, 
ed. ve İbraniceye çv. E. Wiesenberg (Londra, 1959), 42-43. 
97 
İbid., 42-45. 
98 
ibid., 64-65. 
99 
ibid., 202-205. 
100 
Bkz. Baron, 
Social and Religious History of tlıe ]ews, 
5: 275-283; Gerson 
O. 
Cohen, ed ve  çv., 
Sefer lıa-Qabbalalı 
(Philedalphia, 1967); Samuel A. 
Poznanski,  "The  Anti-Karaite  Writings  of  Saadiah  Gaon,"  Philip 
Birnbaum,  ed., 
Karaite Siudieş 
(New York,  1971),  89-127  içinde; Jacob 
Mann, "A Polemical Work against Karaite and Other Sectaries," 
/ewisk 
Quarterly Review 
12 (1921-1922), 123-150. 
101 
Joseph Perles tarafından bir elyazmasında bulundu ve 
R. Salomo b. 
Abralıam b. Adereth:  Bein  Leben  und seine Sclıriften 
(Breslau,.  1863)  adlı 
eserine ek olarak yayınladığında 
Ma'amar al yislıma' 
el başlığı verildi. 
102 
Simon b. Tzemah Duran, 
Qeshet u-magen 
(Livorno, 1763 baskısının 
fotoğrafik reprodüksiyonu; Kudüs, 1970), yaprak 2a-3b. 
103 
İbid., yaprak 13b- 14a. 
104 
Ibid., yaprak 19a. 
105 
İslami polemiklere Yahudi yanıtlarının göreli yokluğuyla ilgili diğer 
açıklamalar için bkz. Lazarus-Y af eh, 
I ntenvined Worlds, 
7-8. 
10-ZULÜM, YANIT VE KOLEKTİF ANI 
1 
Elton, 
Persecution  and  Toleration:  Papers  Read  at  tlıe  Twenty-Second 
Summer Meeting and the Twenty-third Wınter Meeting of the Ecclesiastical 
History Society, 
xiii içinde. 

---

3 7 4  Mark R.  Cohen 
ı 
Örneğin, Hıristiyan ritüel cinayet suçlaması ve bununla bağlantılı kan 
lekesi. 
3 
Hıristiyanlıktaki Yahudi zulmü üzerine literatür oldukça geniştir. Bu 
bölümde, Hıristiyan topraklardakiyle karşılaştırıldığında daha az bili­
nen İslam topraklarındaki Yahudilere yönelik zulüm öyküsüne - ve bu 
zulmü verilen yanı ta - daha fazla yer ayırdım. 
4 
Encyclopedia of islam, 
2. basım, "Dhimma" maddesi, 229. 
s 
Tritton, 
Caliphs and Their Non-Muslim Subjects'de 
bir bölüm, 127-136. 
6 
Goitein, 
A Mediterranean Sodety, 
2; 278-283 (aktarma, 283'ten). 
7 
Bunlar şunlardı: 
· 
Dindar bir yönetici, İslam cemil.atinde Ortodoksluğu yeniden tesis et­
me genel çabasının bir parçası olarak "imansızın gerçek bağımlılığı"nı 
yürürlüğe koyduğunda. 
Muvahhidler gibi  mesianik,  gayretkeş  bir  Müslüman rejim, kargaşa 
döneminde,  sapmalara  karşı kampanyasını, 
dhimmi'leri 
İslam ile kılıç 
arasında tercih yapmaya zorlamaya kadar genişlettiğinde. 
Paraya gereksinimi olan bir yönetici, gayri-Müslimlerin kurtulmak için 
para  vermek  zorunda  kalacakları  beklentisiyle 
dizginini 
sıkılaştırdığında. 
Özellikle  Haçlı Seferleri  ve  Moğol  İstilalarıyla başlayan  dönemde,  İs­
lamın dış düşmanlarıyla işbirliği kuşkusuyla gayri-Müslimler baskı al­
tına alındığında. 
Özellikle geç ortaçağda bir gayri-Müslim azınlık, bir Osmanlı yönetici­
sini başka bir azınlık gruba karşı kışkırtmaya çalıştığında. 
Bkz .. Lewis, 
Jews of İslam, 
45-57. 
s 
İbid.,  53.  Ibn Kayyım'm 
dhimma 
yasaları derlemesinde, 
dhimmi'lerin 
Müslümanların üzerinde görevlerden uzaklaştırılmasıyla  ilgili bölüm­
deki bir anekdotta bu çok iyi ifade ediliyor. Halife Ömer ibn Abd el­
Aziz  (717-720)  valilerine  şunları  yazar;  "Onları,  Allahın  onlara  layık 
gördüğü düşük 
[dlıull] 
ve aşağı 
[şaghar] 
yere koyun", İbn Kayyım, 
Ah­
kam ahi al-dhimma, 
kısım 1,213. 
9 
Arapça  vakayinamelerden alına bu pasaj, birçok antolojide  aktarılı-
ı 
yor; örneğin,  bu  aktarmanın yapıldığı Stillman, 
Jews of Arab Lands, 
2: 
224-226. 
10 
Bölüm 4'te belirtildiği gibi Ömer Paktı'nda olmayan devlet görevi ya­
sağının,  Halife Ömer ibn Abd el-Aziz  tarafından yürürlüğe konduğu 

---

Haç ve  Hi lal Altında Ortaçağda Yah udiler 3 7 5  
düşünülüyor." 
11 
Lewis, 
Jews of islam, 
49. Bazı Hıristiyan kaynaklar, Mütevekkil'in za­
manın Hıristiyanlanna karşı sert fermanını ve  diğer baskıcı hareketle­
rini, halifenin Hıristiyan saray doktoru Bukhtishu'nun baştan çıkması­
na  bağlarlar.  Bkz.  Müslüman  kaynakların  Bukhtishu'nun  baştan  çık­
masını  850'den  sonraya,  tarihlediklerini  belirten  Frey, 
Chretierıs  sy­
riaques sous les abbasides, 
93-94. 
12 
Zamanın Latin tarihçisi Raoul (Radulphus) Glaber (ca. 985-ca.  1047), 
İtalya ve Fransa'da Yahudilerin El-Hakim'in Hıristiyan karşıtı hareket­
lerini kışkırtmakla  suçlandıklarını ve birçoğunun sürgün edildiğini, öl­
dürüldüğünü ya da zorla din değiştirtildiğini ve bazılarının intihar et­
tiğini bildirir. Blumenkranz, 
Juifs et chretiens, 
380-381. 
13 
Bir ortaçağ vakanüvisinin temsili anlatımı, Lewis, 
islam, X: 
46-49'da 
çevrilmiş:  "Beyninde bir kurumadan muzdarip olduğu ve birçok çeliş­
kisinin nedeninin bu  olduğu  söylenir" 
(59). 
El-Hakim  olayı  hakkında 
bkz.  Goitein, 
A Mediterranean  Socieh;, 
"El-Hakim"  maddesi  ve  Moshe 
Gil, 
A History of Palestine, 
634-1099, 
çv. 
ethel Broido (Cambridge, 1992), 
370-381 (bundan böyle Gil, 
Palestine 
[İngilizce]). 
14 
Joseph İbn Nagrelaj devlete, ihanet etmekle suçlandı. 
1s 
Uzun  pasajın İngilizce çevirisi,  Lewis, 
islam, 
I: 123-124'te çıktı. Bura­
daaktarılan pasaj, 133-134'ten aktarıldı. 
16 
Bernard Lewis,  "an Anti-Jewish Ode:  The  Qasida  of Abu Ishaq aga­
inst Joseph ibn Nagrela," 
Salo Wıttmayer Baron Jubilee Volııme, 
ed. Arthir 
Hyman'la birlikte Saul  Lieberman  (Kudüs, 1975), İngilizce,  bölüm 657-
668  içinde; Moshe Perlmann,  "Eleventh-Century  Arıdalusian Authors 
on the Jews of Granada," 
Proceeding of the American Academy for Jewish 
Research 
19 (1948-1949), 269-290; Stillman, 
fews of Arab Lands, 
214-216. 
17 
Lewis, Jews of Islam, 45: "Hıristiyan antisemitizmiyle keskin bir 
kar­
şıtlık içinde Abu  İshak [şairin adı], hiddetli olduğu sırada bile Yahudi­
lerin  yaşama,  geçinme  ve kendi  dinlerinin gereklerini yerine  getirme 
hakkını reddetmez.  Bir hukukçu  olarak,  bu hakların Kutsal  Hukukla 
garanti edildiğinin ve bağlayıcı bir hukuksal sözleşme olan 
dhimma 
hu­
kukunda bulunduğunun farkındadır." 
1s 
H. Z. Hirschberg, 
A History of the Jews in North Africa 
(Leiden, 1974), 1: 
108; aynca aktaran Bat Ye'or, 
Tlıe Dlıımmi, 
61. 
19 
Tritton, Caliphs and Their Non-Muslim Subjects, 56; Aynca bkz. Ba-

---