Haç ve Hilal Altında Ortaçağda Yahudiler

3 76  Mark R.  Cohen 
ron, 
Sodal and Religious History of the ]ews, 
3: 136. 
20 
İslam Yahudileriyle ilgili ikincil  literatürde sözü edilir  görülmeyen 
Yahudi  karşılı  bir  ayaklanma,  1135  yılında,  İspanya'daki  Almoravid 
döneminde,  İslam  ile  militan  Hıristiyanlık  arasındaki  savaş  halinin 
Müslüman ahalide korku ve tutkulara neden olduğu bir zamanda ger­
çekleşti. Cümle, İbn-el-Kettan'ın Almoravid-Muvahhid dönemiyle ilgili 
tarihsel  anlahmında  var  (on  üçüncü  yüzyıl  ortası):  "Bir  Yahudi  bir 
Müslümanı öldürdü; bunun üzerine Müslümanlar, mallarını yağmala­
yarak  ve  evlerini  yıkarak  Yahudilerin  hakkından  geldiler":  Ibn  El­
Kettan, 
]uz'min kitab nazm el-juman, 
ed. Mahmud Ali Mekki (Rabat, ta­
rihsiz)  217. Paralel bir anlatım bir bakıma daha ayrıntılıdır:  "O yıl, Re­
cep ayında [17 Nisan-16 Mayıs 1135]  Cordova'da da, bir ölünün cesedi 
onların bölgesinde bulununca bir kalabalık Yahudilere  -Allah belala­
rını versin - saldırdı.  Evlerini başlarına yıkhlar,  mallarını  talan ettiler 
ve birçoğunu öldürdüler": Ibn İdari [ö. ca.  1312], 
El-beyan el-mağrip fi eh­
bar e-endülüs ve' l-mağrib.: 
A.  Huici-Miranda,  "Un  fragmento  inedito  de 
Ibn idari sobre los almoravides,11 
Hesperis Tamuda 
2 
(1961), 101. 
21 
Muvahhid zulmü, Hirschberg, 
A 
History of the ]ews in North Africa, 
1: 
123-139'da ayrınhlı ele alınıyor. 
22 
Muvahhidler,  örneğin, Tanrı'nın  mutlak  birliğini ve  İslam hukuku­
nun kutsal kaynaklarına dayanan bir ahlakı açıkça belirtiyorlardı. 
23 
David  Corcos-Abulafia,  "The  Attitude  of  the  Almohade  Rulers 
toward  the  Jews"  (İbranice), 
Zion 
32  (1967),  137-160.  Aynca  bkz.  Me­
nahem  Ben-Sasson'un  yorumları, 
"On 
the  Jewish  Identity  of  Forced 
Converts: A Study of Forced Conversion in the almohad Period" (İbra­
nice), 
Pe'amim 
42 (1990), 19, n. 5. 
2 4  
Onikinci  yüzyıl  sonunda  -bu kez egemen Şii yöneticilerin yöneti­
minde-Yemen'de  ikinci  bir  zulüm  ve  zorla  din  değiştirtme  dalgası, 
Goitein'in  keşfettiği  bazı  Geniza  mektuplarında  açıkça  betimleniyor: 
Letters  of  Medieval  ]ewish  Traders, 
212. 
Gerçi,  Goitein  zulmü,  Mey­
mun'un "Yemen'e Mektup'una temel olan olaylarla ilişkilendirme eği­
limindedir. 
25 
"Yahudilere zorla din değiştirtmeyi buyuran ve Mağrip'te Berberile­
rin yapmış  olduğu gibi boyun eğdirdiği bütün Yahudileri dinlerini ter­
ketmeye  zorlayan Yemen'deki asi liderin marifetini yazıyorsun.  Bu ha­
ber,  belimizi  büktü ... Gerçekten de,  d!ffiyarun  iki  ucunda,  Doğu'da ve 

---

Haç ve  Hi lal Altı nda Ortaçağda Yah udiler 3 7 7  
Bah'da,  dini zulüm biçiminde başımıza  gelen elim talihsizlikler nede­
niyle  yüreklerimiz  zayıfladı,  zihinlerimiz  kanşh  ve  gücümüz  eridi." 
Moses ben Maimon, 
Ig-gerot, 
ed. ve İbraniceye çv. Kafih, 17-18; İngiliz­
ce çv. Halkin, 
Crisis and Leaderslıip: Epistles of Maimonides, 
95. 
26 
Lewis, 
Jews of islam, 
102-103. 
27 
Shalom  b.  Sa'adya  Gamliel, 
Pequdei  teiman, 
ed.  Mishael  Maswari 
Caspi (Kudüs, 1982), 34. 
2s 
Bazen ikincil literatürde belirtilen bu durum, kanıtlanmamış.  Yahu­
dilerin "kendi evlerinden aynlma"ya zorlandıklarına dair İbn Daud'un 
ifadesi,  kovmaya  işaret  etmez. 
Sefer  ka-Qabbalalı, 
87-88 
(İ
ngilizce). 
Hirschberg, 
A History of the Jews in Nortlı Africa 
1: 125'te yanlış ifade edi­
len  ("yerlerinden  sürgün  edildiler")  İbranice 
ve-yatze  'u  be-galut  mi­
mekomotam 
(tamı tamına "evlerinden [ya da yerlerinden] sürgüne gitti­
ler")  ifadesi,  açıkça,  ölümden ya  da zoraki  din  değiştirmeden  kurtul­
mak  için  gönüllü  kaçış  anlamını  verir.  Meymun'un  "Din  Değiştirme 
Üzerine Mektup"unda kuşatma altındaki Yahudiler için arzu edilir bir 
strateji olarak ısrar ettiği  şey tamı tamına budur;  bu öneri, Yahudiler 
fermanla sürgün edilmiş olsalardı anlamsız olurdu. 
29 
Fattal, 
Le statut, 
83. Ayrıca bkz.  Ward,  "A Fragment from  an  Unk­
nown Work by al-Tabari-on the Tradition 'Expel the Jews  and  Christi­
ans from the Arabian Peninsula 
"
' 
Bulletin of the Sclıool of Oriental and Af 
rican Studies 
53 (1990) 1  407-420.  (Ward, El-Teberi'ye atfın kesin olmadı­
ğını belirtir). İbn Kayyım, 
Ahkam al-dlıimma, 
kısım 1, 175-191, "dhimmi­
ler'in girmesi yasaklanan yerler" üzerine bölüm. 
30 
Baron, 
Social and Religious History. of tlıe fews, 
11: böl. 50;  ve Baron, 
"Medieval Nationalism and Jewish Serfdom." 
31 
Özellikle İngiltere'nin Norman ve Anglo-Sakson ahalisi örneğinde. 
32 
/1 
Avrupalı yöneticilerin homojen bir nüfus geliştirme çabaları, azınlık 
gruplara  yönelik  zulüm  ve  kitlesel  kovmayla  sonuçlandı."  Tamotsu 
Shibutani ve Kian M. Kwan, 
Etlınic Stratification: A Comperative Appro­
aclı (New 
York, 1965), 325-326. 
33 
Örneğin, Guido Kisch tarafından gürültülü bir şekilde, Jews in Medi­
evalGermany,.  307-316,  335-341.  Kich,  Hıristiyanlıktaki  Yahudi  yaşa­
mının  kötüleşmesini  öncelikle,  dini  düşmanlık  gereğince  açıklamayı 
tercih eder.  Diğer yanda, ortaçağ toplumunda  "uyumsuzların"  -yani' 
sapkınlar  ve  Yahudiler- bashnlmasına  işaret eden Robert  S.  Lopez, 

---

3 78  Mark R. Cohen 
Baron'dan bağımsız olarak, şunları yazar:  "Hoşgörüsüzlüğün en temel 
nedeni,  olasılıkla,  insanların  en  az  farkında  oldukları  nedendir  -
başlangıç  aşamasında  olan  ulusçuluk.  Entelektüeller  için  fazla  gücü 
yoktur; fakat hem toplumsal hiyerarşinin tepesine hem de skalanın di­
bine kendini dayanır." 
The Birth of furope (New 
York, 1967),353. 
34 
Baron, "ulusçuluk"la, ondokuzuncu yüzyıl ulusçuluğunu kastetmese de. 
35 
Lewis,  Jews  of  İslam,  121-125;  Joseph  Hacker,  "Otoman  Policy 
toward the Jews and Jewish Attitudes toward the Ottomans during the 
Fifteenth Century," 
Christians and Jews in the Ottoman Empire: The Func­
tioning ofa Plural Society, 
ed. Benjamin Sraude ve Bernard Lewis (New 
York, 1982), 1: 320-121 içinde. 
36 
Moreen, 
Iranian JewnJ's Hour of Peru and Heroism, 
108-114. 
37 
Gamliel, 
Pequdei teiman, 
45; Yehuda Ratzaby, "The Exile of Mawza: A 
Chapter of  Yemenite Jewish History"  (İbranice), 
Sefunot 
5  (1961), 337-
395;  idem,  "An  Expulsion  of  Jews  İn  the  Yemen"  İbranice), 
Zion 
37 
(1972), 197-215. Reuben
A
hroni, Yemenite Jewıy: Origins, Culture and Lite­
rature 
(Bloomington, N.J., 1086), 121-135. 
38 
Philip  Ziegler, 
The Black Death 
(New  York,  1969),  96-109;  Norman 
Cohn, 
The Pursuit of the Millennium, 
gözden geçirilmiş ve genişletilmiş, 
basını (New York, 1970), 138-139. 
39 
Michael W.  Dols, 
The Black Death in the Middle East 
(Princeton,  N. J, 
197), 293-301 (alıntı 300'.den). 
40 
Baron, 
Soda[ and Religious History of tlıe Jews, 
17: 169. 
41 
R. 
I. 
Moore, 
The Formation ofa Persecuting Society: Power and Deviance 
in Westem Europe, 
950-1250 (Oxford, 1987); alıntı 88'den. 
42 
Bkz. Carlo Ginzburg'un incelemesi, 
Ecstaies: Deciplıering tire Wıtdıes' Sab­
bath, 
çv. 
Raymond Rosenthal, ed. Gregory Elliott (Londra, 1990), 33-62. 
43 
Lewis, 
Jews of islam, 
53-54;  idem,  "Some Observations on the Signifi­
canceof Heresy 
in 
the History of islam;" 
Studia Islamica 
1  (1953), 43-63; 
gözden  geçirilmiş  versiyonu,  idem, 
islam in History 
(New York,  1973, 
217-136. 
44 
Lewis, 
Jews oflslam 
103-104. 
45 
Louis 
I. 
Newman, 
Jewish Influence on Oıristian Reform Movement 
(New 
York, 1957, 303-359. 
, 
46 
örneğin bkz. Hillgarth, 
Christianity and Paganism, 
12-24. 
47 
Robert Bonfil, "The Devil and the Jews in the Christian Conciousness 

---