Hacı Əhməd-Cabir Hacı İsmayıl oğlu

 
351 
yediyini və nə üçün yediyini dərk etməlidir. 
Əbəsə surəsi 24-32-ci ayələrdə buyurulur: “Insan 
hələ  bir  yeməyinə  baxsın  (görsün  ki,  ona  necə  ruzi 
verdik).  Həqiqətən,  biz  yağıĢı  bol  yağdırdıq.  Sonra 
yeri  yardıq.  Belə  ki,  orada  dən  (dənli  bitkilər)  gö-
yərtdik:  üzüm  və  yonca;  zeytun  və  xurma  bağları; 
ağacları  bir-birinə  sarmaĢan  bağçalar;  növbənöv 
meyvələr və ot, ələf yetiĢdirdik. (Bütün bunlar) sizin 
və heyvanlarınızın istifadəsi üçündür!”. 
“Qurani-Kərim”-in  ayələrində  qida  məhsulları  və 
qidalanma 
haqqındakı 
buyuruqlar 
müasir 
elmi 
tədqiqatlarla  hələ  tam  açılmamışdır.  Ona  görə  də  bir 
kiçik  yazıda  onların  dəryada  bir  damcısını  izah  etmək 
baxımından  öz  bildiklərimizi  oxuculara  çatdırmaq 
istədik. Əgər səhvə yol vermişiksə, Allah-Təala bizi öz 
dərgahında bağışlasın və günahımızdan keçsin. 
Bu mövzuda yazımı Ulu Peyğəmbərimizin (s.ə.v.) 
bir hədisi ilə qutarmaq istərdim:  
“Hər  şeyin  gözəlliyi  vardır.  Dünyada  sağlamlığın 
gözəlliyi  dörd  şeydir.  Az  danışmaq,  az  yatmaq,  az 
yemək, az cinsi yaxınlıq etməkdir” 
 
Səmərəli qidalanmanın müasir prinsipləri 
 
Insanın yaşadığı yerdən və yediyi xörəklərdən asılı 
olmayaraq  ərzaq  məhsullarının  tərkibindəki  qidalı 
maddələr  insanın  həyat  fəaliyyəti  üçün  enerjinin, 
orqanizmdəki  toxumaların  inkişafı  və  bərpasında  üzvi 
materialın,  maddələr  mübadiləsinin  tənzimlənməsində 
bioloji fəal maddələrin mənbəyi hesab edilir. Bunlarsız 
həyat  ola  bilməz.  Çünki  orqanizmdə  gedən  proseslərə 
daim enerji və materiya sərf edilir. Enerji, orqanizmdə 
karbohidratlar, yağlar və zülallar oksidləşdikdə yaranır, 

---

 
352 
bunları əmələ gətirən isə maddələrdir. Bu maddələrdən 
başqa  orqanizmə  vitaminlər  və  mineral  duzlar, 
sellüloza,  ekstraktiv  və  başqa  dad  və  tamverici 
maddələr lazımdır. 
Gün  ərzində  qəbul  ediləcək  qida  payının  enerji 
dəyərini  və  keyfiyyət  tərkibini  işin  xarakterindən, 
insanın  yaşından,  bədənin  uzunluğundan  və  kütlə-
sindən,  orqanizmin  fizioloji  vəziyyətindən  (hamiləlik, 
uşaq  əmizdirmək),  iqlim  şəraitindən  və  başqa 
amillərdən  asılı  olaraq  təyin  edirlər.  Sağlam,  səmərəli 
qidalanma  üçün  əsas  şərtlərdən  biri  orqanizmə  lazım 
olan  qida  maddələrinin  optimal  miqdarda  və  vaxtlı-
vaxtında qəbul edilməsidir. 
Insan  nə  üçün  yediyini, hansı məhsulları  nə qədər 
və  necə  yeməyi  mütləq  bilməlidir.  Eyni  tərkibli  qida 
məhsulları ilə hər gün qidalanmaq orqanizmə ziyandır, 
çünki bu zaman qidada bir qrup maddələr çoxluq təşkil 
edir, digərləri isə çatışmır. 
Bəziləri  belə  hesab  edirlər  ki,  düzgün  qidalanma 
daha çox və dadlı yeməklər qəbul edilməsinə əsaslanır. 
Əslində isə belə deyil. Bunun üçün səmərəli qidalanma 
prinsiplərini,  iqlim  şəraitini  və  əməyin  xarakterindən 
asılı olaraq enerji sərfini nəzərə almaq lazımdır. 
Müxtəlif  qida  məhsulları  ilə  insan  minə  qədər 
maddə  qəbul  edir,  bunlardan  100-ə  qədəri  orqanizmin 
normal  həyat  fəaliyyəti  üçün  vacibdir.  Zülal,  yağ, 
karbohidrat,  su  və  mineral  maddələrlə  yanaşı  bir  çox 
əvəzedilməz  amillər  vardır.  Bunlara  əvəzedilməz 
aminturşuları,  polidoymamış  yağ  turşuları,  ballast 
karbohidratlar,  makro-,  mikro-  və  ultramikroelement-
lər,  vitaminlər,  vitaminəbənzər  maddələr,  bir  çox 
bioloji  fəal  maddələr  aiddir.  Bu  maddələrin  gündəlik 

---

 
353 
qida  rasionunda  çatışmaması  insanın  sağlamlığına 
mənfi təsir göstərir. Bunların miqdarı heyvanat və bitki 
mənşəli  məhsullarda  müxtəlifdir.  Ona  görə  də  qida 
rasionunun  kaloriliyi,  mənimsənilməsi  və  orqanizmə 
xeyri onun tərkibindən asılıdır. 
Qidalılıq və enerji dəyəri həm də məhsulun dad və 
tamlılıq  məziyyətlərindən  asılıdır.  Xeyirli  qida 
məmnuniyyətlə  yeyilməlidir.  Ona  görə  də  səmərəli 
qidalanmanın  ümumi  prinsipləri  ilə  yanaşı  milli 
ənənələr də nəzərə alınmalıdır. 
Qida  normaları  və  qidalanmanın  səmərəliliyi 
nəzərə alınmaqla əsasən 7 şərtə əməl olunmalıdır: 
B i r i n c i   Ģ ə r t . Qida ilə orqanizmə daxil olan 
enerji  ilə  orqanizmin  sərf  etdiyi  enerji  arasındakı 
bərabərlik,  başqa  sözlə  enerji  balansı.  Əgər  insan 
orqanizminə  qida  maddələri  ilə  sərf  etdiyi  enerjidən 
artıq enerji daxil olursa, kökəlmə baş verir və maddələr 
mübadiləsi  pozulur.  Əksinə,  sərf  etdiyindən  az  daxil 
olursa,  insan  arıqlayır.  Yaşlı  insan  bədəninin  stabil 
çəkidə  qalması  səmərəli  qidalanmanın  bu  “qızıl  qay-
dası”-na  əməl  olunduğunu  göstərir.  Bu  cəhətdən 
Azərbaycan  xalqının  öz  xüsusiyyətləri  vardır.  Gündə 
üç  dəfə  qida  qəbulu,  müxtəlif  ərzaq  məhsulları  ilə 
qidalanmaq xalqımıza xas olan adətdir. 
Qeyd etmək lazımdır ki, islam dininə əsasən insanın 
doyumdan  artıq  yeməsi  və  acmamış  qida  qəbul  etməsi 
günah  hesab  edilir.  Bu,  Azərbaycan  xalqı üçün  səmərəli 
qidalanmanın birinci prinsipinin əsasını təşkil edir. 
Qida  ilə  qəbul  olunan  1  q  zülal  orqanizmdə 
oksidləşdikdə  4,0  kkal  (16,7  kCoul),  1  q  karbohidrat 
3,75  kkal  (15,7  kCoul),  1  q  yağ  isə  9,0  kkal  (37,7 
kCoul) enerji verir. Əgər sutkalıq qida rasionunda 80,0 

---

 
354 
q zülal, 80,0 q yağ və 500,0 q karbohidrat olarsa, onda 
belə  rasionun  ümumi  enerji  dəyəri  2915  kkal  və  ya 
12196  kCoul  olur  (1  kkal  =  4,186  kCoul).  Qidanın 
tərkibini  bilməklə  onun  enerji  dəyərini  hesablamaq 
olar. 
100  q  müxtəlif  ərzaq  məhsulları  aşağıdakı 
miqdarda kkal ilə enerji verir: 
 
Çovdar çörəyi - 170  
Bişmiş kartof - 82 
Buğda çörəyi - 240    
Alma - 39 
Pirojna - 320-570   
Bişmiş mal əti - 254 
Şəkər - 379   
 
1 ədəd yumurta - 63 
Süd - 59 
 
 
Bişmiş treska - 78 
Inək yağı - 749 
 
Pivə - 40-50 
Günəbaxan yağı - 899 
Turş şərab - 65-71 
 
Əsas  enerji  balansında  sakit  həyat  tərzi  keçirən 
insanlar  üçün  enerji  itkisi  gündə  kişilər  üçün  1600, 
qadınlar  üçün  1400  kkal-dır.  Bundan  başqa  müxtəlif 
fiziki aktivlikdə enerji itkisi də müxtəlifdir. 
 1  saatda  kütləsi  60  kq  olan  orta  yaşlı  adam  üçün 
enerji itkisi kkal ilə aşağıdakı kimidir. 
Yuxuda olarkən - 50                   Laboratoriyada  ayaq 
Yuxulamadan uzanarkən – 65    üstə işlədikdə-150-170 
Bərkdən oxuyarkən - 100 
     Sakit yeridikdə -190 
Laboratoriyada oturan  
     Bərk yeridikdə - 300 
yerdə işlədikdə -110                Qaçdıqda - 360 
Ev işləri gördükdə - 120-140      Üzdükdə - 180-400 
 
Insanın  qida  ilə  qəbul  etdiyi  enerji  onun  işinə, 
həyat tərzinə uyğun olmalıdır. Nə qədər enerji orqaniz-
mə daxil olursa, bir o qədər də enerji sərf olunmalıdır. 

---