Hacı Əhməd-Cabir Hacı İsmayıl oğlu

 
363 
8.  Gülmək  vacibdir.  Insan  gülərkən  nəinki  üzün 
əzələləri,  hətta  qarın,  diafraqma  və  digər  əzələlər  də 
hərəkətə 
gəlir, 
toxumalardakı 
oksigen 
ehtiyatı 
təzələnir,  ağciyər  və  bronxların  fəaliyyəti  yaxşılaşır, 
nəfəs yolları təmizlənir. 
Göründüyü  kimi,  yapon  uzunömürlülüyündə  heç 
bir sirr və mürəkkəblik yoxdur. Bunu gündəlik həyatda 
yerinə  yetirmək  hər  adam  üçün  çox  asandır.  Lakin 
nəzərə almaq lazımdır ki, insan orqanizmi çox mürək-
kəb  bir  sistemdir.  Insan  orqanizmində  daima  müxtəlif 
proseslər  gedir.  Bu  proseslər  əsasən  yeyilən  qidanın 
tərkibi, onun həzmi və mənimsənilməsi ilə bağlıdır. 
Orqanizmdə qarşılıqlı asılılıq mövcuddur. Insan nə 
qədər  çox  yeyirsə,  bir  o  qədər  də  orqanizmdə  toksiki 
tullantılar  toplanır  və  bədənin  kütləsi  artır.  Bununla 
bərabər müxtəlif xəstəliklərə tutulmaq ehtimalı da artır. 
Nə  yemək  lazımdır  ki,  hər  hansı  xəstəliyin,  o 
cümlədən xərçəngin qarşısı alınsın: 
1.  Əsasən  təzə  meyvə-tərəvəz  yemək  lazımdır. 
Sutkalıq qida rasionunda onların miqdarı bütün qidanın 
70%-ə qədərini təşkil etməlidir. 
2.  Qidanı  ağızda  yaxşı  çeynəmək  lazımdır.  3  növ 
həzm  mövcuddur:  ağızın  tüpürcəyi  ilə,  mədədə  və 
bağırsaqda. Qida ağızda 30-36 dəfə, ət və balıq isə 46-
48  dəfə  çeynənməlidir.  Çeynənilən  qida  ağızda  qatı 
kisel vəziyyətində olmalıdır. 
3.  Qidanın  tərkibində  sellüloza  lazımi  qədər  ol-
malıdır. Bu zaman qida mədə-bağırsaq sistemində yax-
şı hərəkət edir. Insulin və xolesterinin əmələ gəlməsini 
aşağı  salır,  şəkərin  yağa  çevrilməsinin  qarşısını  alır. 
Qida  ilə  hər  gün  2-5  q  sellüloza,  hemisellüloza  və 
pektin qəbul edilməlidir. 

---

 
364 
4.  Qida  təbii  halda  C,  E  və  A  (beta  karotin) 
vitaminləri  və  mikroelementlərlə  –  kalsium,  kalium, 
dəmir, mis, selen, sink, yod və s. ilə zəngin olmalıdır. 
5.  Qida  insana  fərəh  və  sevinc  gətirməli,  orqa-
nizmə  xoş  təsir  göstərməli  və  insana  ağırlıq  vermə-
məlidir. 
6. Bir dəfəyə  yeyilən qida az və çox olmamalıdır. 
Hər  bir  insanın  yumruğu  onun  ürəyinin  ölçüsüdür, 
əllərinizin  barmaqları  ilə  əmələ  gətirdiyiniz  çökək 
forma isə sizin mədənizin ölçüsüdür, onu çox da dartıb 
uzatmayın. 
7.  Yeməyi  həmişə  eyni  vaxtda  yemək  lazımdır. 
Əgər  iştahanız  olmasa  bir  vaxt  yeməyi  buraxa  bilər, 
əvəzində  təmiz  çiy  su  və  ya  C,  E  və  A  vitamini  ilə 
zəngin  olan  yarpaqların  dəmlənməsindən  alınan  suyu 
içmək  lazımdır.  Su  da  qida  maddəsidir.  Orqanizmin 
səmərəli  qidasını  9  əsas  maddə  təşkil  edir:  amintur-
şuları  (zülal  əmələ  gətirmək  üçün),  yağ  turşuları 
(yağlar  yox),  üzvi  karbohidratlar,  vitaminlər,  mineral 
duzlar, sellüloza, su, üzvi turşular və fermentlər. Bütün 
ərzaq malları içərisində yalnız meyvə və tərəvəzlərdə – 
günəbaxanda,  qozmeyvəlilərin  ləpəsində,  göyərtilərdə, 
kökü  yeyilən  bitkilərdə  və  dərman  bitkilərində  həmin 
doqquz əsas maddə vardır. 
8.  Yağın  artıq  miqdarı  orqanizmdə  yağ  əmələ 
gətirir.  Lakin  doymamış  yağ  turşuları  orqanizm  üçün 
vacibdir.  Bunlar  isə  bitki  yağlarında,  qoz  və  fındıqda, 
günəbaxanda və bitki toxumlarında vardır. 
9.  Karbohidratlar  əsas  enerji  mənbəyidir.  Lakin 
süni şəkər dişləri xarab edir, artıq miqdarı orqanizmdə 
yağa  çevrilir.  Karbohidratların  ən  yaxşı  mənbəyi  şirin 
meyvələr, göyərti və tərəvəzlərdir. 

---

 
365 
Ingiltərədə  həkim-tədqiqatçı  Burnet  hesab  edir  ki, 
süd  vəzilərinin  xərçəngi,  skleroz  və  ürək  infarktı  artıq 
miqdarda yağ, şəkər və şirniyyat yeməklə əlaqədardır. 
Yapon alimi professor Katsudzo Nişi qeyd edir ki, 
şəkərin normadan artıq miqdarda qəbulu qanda şəkərlə 
spirt  arasındakı  bərabərliyi  pozur,  bizim  qlomusu
1
 
atroflaşdırır,  dişləri,  dayaq-hərəkətedici  aparatı  və 
tükləri korlayır. 
10.  Vitaminlər,  mineral  duzlar,  sellüloza  hər  gün 
daima  lazımdır.  Vitaminlər  enerji  vermir  və  qurucu 
material  deyildir,  lakin  onlar  orqanizmdə  gedən  bütün 
həyati  proseslərdə  iştirak  edirlər.  Bu  proses  mineral 
duzlara və sellülozaya da aiddir. 
11.  Əgər  siz  bişirilmiş,  qızardılmış  və  pörtülmüş 
qidanı  çox  sevirsinizsə,  onda  qidanı  düzgün  bişirmək 
lazımdır.  Qidanı  yalnız  buxarda  və  ya  qızdırıcı şkafda 
(elektriklə  qızdırılan)  bişirmək  lazımdır.  Lakin  heç 
vaxt yaddan çıxarmayın ki, meyvə təzə və çiy halda, ya 
da  təzə  hazırlanmış  şirə  halında  yeyilməlidir  (qəbul 
edilməlidir).  Heç  vaxt  onları  bişirməyin.  Əgər 
bişirilmiş  bir  qida  məhsulu  yeyirsinizsə,  onu  çiy 
meyvə-tərəvəzlə qəbul edin. Nəzərə almaq lazımdır ki, 
çiy qida bişmişdən 3 dəfə çox olmalıdır. 
Tədqiqatlar göstərir ki, çox kasıblar və milyonerlər 
pis  qidalanır.  Birincilərin  gündəlik  qidasında  orqaniz-
min  böyüməsi,  bərpası,  müalicəsi  və  bağırsaqların  tə-
mizlənməsi üçün lazım komponentlər çatışmır. Milyo-
nerlərin  qidasında  isə  yağ,  zülal  və  karbohidratlar 
çoxluq təşkil etdiyindən maddələr mübadiləsi pozulur. 
                                                 
1
 Гломус – екстремал, стресс вя йа садяжя хястялик щалында 
ганын щярякятини низама салан апаратдыр. 

---

 
366 
Səmərəli  qidalanma  və  tam  dəyərli  qida  haqqında 
aşağıdakıları bilmək vacibdir: 
1.  Insan  üçün  yarayan  ən  əlverişli  qida  –  “canlı”, 
enerjili  və  təbii  meyvə,  tərəvəz,  göyərti,  qoz-fındıq, 
günəbaxan, yeyilən köklərdir. 
2.  Daha  az  yarayan  qida  (çətin  mənimsənilən, 
insan  fiziologiyasına  uyğun  olmayan)  –  bişirilmiş, 
süni, yağlı və ətli qidadır. 
3.  Insan  orqanizmi  üçün  həyat  enerjisinin  başlıca 
mənbəyi  zülal  və  yağ  deyil,  karbohidratdır.  Bu 
karbohidratın  əsas  mənbəyi  isə  meyvə,  tərəvəz,  quru 
meyvə,  bal,  qoz-fındıq,  günəbaxan,  göyərti,  yeyilən 
köklərdir. 
4.  Canlı  orqanizmdə  hər  şey  qarşılıqlı  çevrilir  və 
qarşılıqlı  əvəz  edilir:  karbohidratlardan  yağ  və  zülal 
əmələ  gəlir,  yağlardan  karbohidrat  və  s.  əmələ  gəlir. 
Ona görə də bitki mənşəli qida qəbul etməklə insan öz 
orqanizmini bütün lazımi maddələrlə təmin edə bilər. 
5.  Insan  orqanizmində  proteinlər  (zülallar) 
heyvanat zülallarından (ət, balıq, yumurta, pendir, süd) 
deyil, aminturşularından formalaşır. 
6.  Aminturşuları  yalnız  bitkilərin  tərkibində  olur. 
“Insan  heyvanat  mənşəli  qidasız  yaşaya  bilməz”  fikri 
çox  səhvdir.  Ot  yeyən  heyvanlar  (inək,  keçi,  qoyun, 
dovşan, quşlar) bəs haradan zülal sintez edirlər. 
7.  Insanların  qidasında  həmişə  bütün  əvəzedilməz 
aminturşuları  ilə  zəngin  məhsul  olmalıdır.  Bunlara 
kələm,  yerkökü,  xiyar,  pomidor,  badımcan,  kartof, 
bütün  qozmeyvəlilər,  günəbaxan  və  qabaq  toxumu, 
küncüt,  yerfındığı,  paxla  (soya),  paxlalılar  (əsasən 
sütül  yetişkənlikdə)  aiddir.  Bütün  bu  məhsullar 
orqanizmi  tam  dəyərli  zülalla  təmin  edir.  Lakin 

---