Filasofiya az: filosofia qxd
Yüklə 4,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Fəlsəfə və hüquq.
Şüurun konkret tipləri olan fəlsəfə və hüquq mənə vi həyatın müxtəlif sahələridir. Fəlsəfə dünyagörüşü xarakter- li problemlərin qoyuluşuna və həllinə yönəldiyi halda, hüquqda so - sial obyektlərin hüquq və vəzifələrinin tənzimlənməsi üçün dövlət hakimiyyəti tərəfindən sanksiyalaşdırılmış normalar və qaydalar rəsmiləşdirilir və təsbit olunur. Onların istifadə etdiyi fəaliy yət metodları, ilkin şərtlər və prinsiplər, həmçinin dillər də müxtəlifdir. Bununla belə, fəlsəfə ilə hüquq arasında müəyyən oxşarlığın olması şəksizdir: mənəvi fəaliyyətin hər iki sahəsində ictimai inkişafın obyektiv qanunauyğunluqları və tələbatı, müəyyən sosial qrupların mövqe və maraqları, dövrün ruhu və problem- ləri öz spesifik əksini tapır. Həm fəlsəfə, həm də hüquq insan və cəmiyyətin təbiətini dərk edir, onların təkmilləşdirilməsi şəraiti- ni təmin etməyə çalışırlar. 22 R a m i z M e h d i y e v downloaded from KitabYurdu.org Fəlsəfə ilə hüququn qarşılıqlı münasibətləri məsələsinə fəlsəfənin hüquqi problemlərin həllinə təsir göstərməklə bu sahəyə necə müdaxilə etməsi və hüququn dövrün fəlsəfi təsəvvürlərinə necə təsir göstərməsi baxımından yanaşmaq lazımdır. Nəzəri biliyin ilk forması kimi yaranmış fəlsəfə dini-mifoloji dün yabaxışından ayrılmışdır. Bu, həm fəlsəfənin, həm də hüquqi şüurun müstəqil formalaşması üçün zəruri idi. Hələ qədim yu - nan mütəfəkkirləri Fales, Anaksimandr və Anaksimen o uzaq dövrdə Yerin, Günəşin, ulduzların, heyvanların və insanın mən - şə yi barədə doqmatik dünyagörüşü təsəvvürləri ilə razılaşma - dıq larını bildirir və göstərirdilər ki, bütün şeylərin ilkin əsası su, hava və ya oddur. Filosoflardan Sokrat, Platon və Aristotel “əda - ləti” hər kəsin tabeçilik göstərməli olduğu qanunamüvafiqlik və ya ictimai sazişin nəticəsi kimi təsəvvür edirdilər. Beləliklə, qədim yunan cəmiyyəti nəzəri hüquqi şüuru ilk dəfə fəlsəfə əsasında yaratmışdır. Fəlsəfənin bütövlükdə dini xarakter daşıdığı Orta əsrlərdə hüquqi şüur ilə fəlsəfə arasında ciddi oxşarlıq olduğunu görmək mümkündür. Orta əsrlərdə fəlsəfə kimi hüquqi şüur da dinin çox güclü təsirinə məruz qalmışdı. Həmin dövrdə hüquq yaradıcılığı kilsə və şəriət normaları ilə məhdudlaşırdı. Maarifçilik dövründə hüquqi şüur üstünlük təşkil edən fəlsəfi ideyaların təsiri altında təbiətşünaslığın təfəkkür üsullarını mə - nimsəyir. Ən yeni dövrdə də fəlsəfi şüur hüquqi problemləri yenidən dərk etməyin ən adekvat forması olmuşdur. V.P.Jeltova və O.Q.Drobnitski göstərirlər ki, hüquqi şüur özünün nəzəri for- masında ali “etiraf” kimi fəlsəfəyə müraciət edir. Fəlsəfə isə öz növbəsində bu ideoloji rolu yerinə yetirərkən hər hansı başqa konkret sosial problemdə olduğu kimi, hüquq probleminin də ən ümumi formasıdır. Biz fəlsəfi kateqoriyaları elmi nəzəriyyələrin qurulmasının əsası olan idrak fəaliyyətinin fundamental, ilk növbədə metodoloji ilkin şərtləri kimi tətbiq etməklə onların hüquq sahəsində necə “işlədiyini” izləyə bilərik. Bunun üçün ta - rixi və məntiqi, konkret və mücərrəd, sistemlilik və komplekslik kateqoriyalarını fərqləndirmək olar. 23 F ә l s ә f ә downloaded from KitabYurdu.org |