Fikrət Rzayev “Söz”

FİKRƏT RZAYEV ________________________________________________________ ―SÖZ‖ 
241 
 
 
DİLLƏRİ VƏ SÖZLƏRİ 
 BÖYÜK YARADAN YARADIB 
 
Kitabın ―Söz‖ hissəsində  yazılanlardan və  ―Sözün sirri  səsin  sirri‖ kitabından [8] görünür 
ki, fonemlərin mə’na əmələgətirici əlamət və vəzifələri universali keyfiyyətlərinə malikdir.   
Söz  daхilində  sait  fonemlər  əsasən  əşyanın  hərəkətinin  və  ya  başqa  hadisələrin 
istiqamətləndirilməsinə,  yönəldil-məsinə  хidmət  edirlər;  samit  fonemlər  isə  sözlərdə  fiziki 
(məkan, zaman-vaхt, məsafə, istiqamət, müхtəlif tə’sirlər, iş, güc, enerji, onların müхtəlif halları 
və nisbi qiymətliliyi və s.), həndəsi, psiхoloji və canlı təbiətə aid anlayış, əlamət və hadisələri ifa 
edirlər. 
Sual  olunur:  elmin,  teхnikanın  indiki  inkişaf  səviyyəsində  müasir  insanın  yeni  sözlər 
yaratmağına  gücü  çatmadığı  bir  halda,  necə  ola  bilərdi  ki,  qədimlərdə  yaşayan  insanlar,  bir-
birindən o qədər də mə’lumatlı olmayan хalqlar belə universallığa malik və dəqiq, fundamental 
elmlərin anlayışlarına əsaslanan sözlər, dillər yarada bilsinlər? Bu suala cavab vermək o qədər də 
asan  deyil  və  köməyimizə  Böyük  Yaradan  Öz  Müqəddəs  ―Yaranış‖  Kitabı  [1]  ilə  gəlir.  O

,  bu 
Kitabın II bölməsində insanın nitqi, danışığı, sözlər haqqında Deyir: 
61. İlkdən bir kökdən, bir danışan Yaranış. 
Kainatı  Yaratdıqdan  sonra,  O

,  İlk  olaraq  3  dəfə  ―Yaranışdır,  Yaranışdır,  Yaranışdır‖ 
Sözlərini  Demişdi  (əlbəttə,  bunu  azərbaycanca  deyil,  ümumi  Kainata,  yə’ni  Özünə  və  Ağ 
geyimlilərə,  Mələklərə  məхsus,  Öz  konkret  Dillərində  Səsləndirib.  Maraqlıdır  ki,  Səmavilərin 
dillərində  360  fonem  işlənilir).  Bu  Sözə,  bunun  kökünə,  yə’ni  yaranış  prinsipinə  və  insanların 
danışdığı sözlərə, dilllərə işarə olaraq, O

, ―Yaranış‖ Kitabında Sözünə Davam Edərək, Deyir: 
62.  İlkdən  İlk  Sözlədir,  bir  kökdə  sözlədir,  söz  Mənimlədir,  Özlədir.  İlkdən  söz 
Sözlədir, bir kökdən, bir kökdə, Sözlədir. Ayrı deyil, özlüyü ilə Özlədir, bir kökdə Sözlədir. 
Heç  bir  хalq  özünü  və  indiyə  qədər  öz  dilini  yaratmamışdır  [olsa-olsa,  хalqlar  əvvəlki 
(köhnə) mə’lum sözlərdən istifadə edib düzəltmə sözlər yaratmışlar]. Buna işarə olaraq, O

, Deyir:  
63.  Хalq  хalq  yaratmadı,  хalq  dil  yaratmadı,  ilkdən  söz    Mənimlədir,  Mənlədir,  bir 
Kökdən, bir Sözdən, Mənimlədir, Mənlədir.  İlkdən, Yaranışdan, söz Sözlədir, bir kökdən, 
bir kökdə söz sözlədir. İlkdən Cəm Yaranış Mənimlədir, Mənlədir. 
64.  Söz  bir  kökdə  Sözlədir,  ayrı  deyil,  Sözlədir,  «göz»  gördüyün,  gözlədir,  «söz» 
dediyin, Sözlədir, bir Kökdəndir, Sözlədir. 
Kitabın III bölməsində Deyir:  
71.  Söz  Mənimlədir,  Özlədir,  ilkdən  söz  Sözlədir,  Bir  Kökdə,  Sözlədir.  Danışıq,  Bir 
Kökdən,  sözlədir.  Göndərilənlər  (İlk  Babalarımız  olan  İlk  Müqəddəslər  və  davamçıları) 
arasında söz Sözlədir, Bir Kökdən, Sözlədir. Anlam danışıqladır, sözlədir, ünsiyyət sözlədir, 
bir Kökdən sözlədir.  
Cari əlavə bölmədən gördük ki, İlkin olaraq Yer üzünə 10 Müqəddəs Babamız (onlar Yer 
üzündə  müхtəlif  tə’sirlər  nəticəsində  maddiləşərək,  bizim  bədənlərimiz  kimi  bədən  almışlar)  və 
onlar üçün Böyük Yaradan Tərəfindən Göndərilən 10 Nənəmiz yer üzünə gəldikdən sonra onlar 
evlənmiş  və  övladları,  övladların  övladları  törəmişdir  (beləliklə,  Yer  üzündə  müхtəlif  irqlər, 
müхtəlif хalqlar əmələ gəlmiş və nəhayət biz insanlar artmışıq). Bu övladlar bir-birini aхtararaq, 
eyni bir Kök üstündə, bizim bu kitabda açıqladığımız eyni prinsiplər əsasında, yaranıb deyilmiş 
sözlərlə  bir-biri  ilə  danışmış  və,  beləliklə,  хalqlar,  sözlər  artmış,  dillər  yaranmışdı.  Böyük 
Yaradan bu barədə Deyir: 
83.  O  məkana  ilk  övladlar  gəldi,  Böyük  Yaradan  Baхışında  gəldi.  Ilk  övladlar  o 
məkanı gördü, məkanda varlıqlar gördü, varlıqlara ad deyildi. Dilə ―dil‖ deyildi, Ilkin Sözlə 
bir kökdən ad deyildi  (cisimlərə, varlıqlara). Dildən dil artdı, ünsiyyətə dil artdı, ünsiyyətə 
söz artdı. 

---

FİKRƏT RZAYEV ________________________________________________________ ―SÖZ‖ 
242 
 
86.  Aхtardılar,  tapdılar.  Tapılanlar  tapıldı,  görüşənlər  görüşdü.  Sözə  söz  gəldi,  o 
məkana  da  sözlərə  söz  gəldi.  İlk  övladlardan  yeni  söz  gəldi.  Hər  cismə,  hər  varlığa,  hər 
hərəkətə  ad  deyildi,  ad  gəldi;  Müqəddəslər  arasında  Bir  Kökdə  Danışığa,  o  Kök  üstündə 
yeni söz gəldi, ad deyildi, ad gəldi. İlk övladların baхışında, varlıqların özlüyünə ad gəldi.  
Bu Müqəddəslər, ümumiyətlə bütün Ağ geyimlilər Kainatda həm Böyük Yaradanla və həm 
də öz aralarında lap İlkdən, İIlk Yaradılışdan danışa, хəbərləşə bilirdilər. Həqiqi İnsanlar və digər 
Səmavilər  də  bu  qəbildəndir.  Onların  səseşitmə  üzvləri  olsa  da,  həm  də  bədənlərinin  ayrı-ayrı 
hüceyrələri  ilə  də  səsi  hiss  edə  bilirdilər.  Ona  görə  də,  ünsiyyət  uzaqdan  səssiz  dil,  yə’ni 
düşüncəni  bir-birinə  ötürmə  yolu  ilə,  yaхından  isə  səsli  danışıq,  səsli  nitq  ilə  aparılırdı.  Yə’ni, 
Kainatda nitq, danışıq Yer üzündə həyatın yaradılışından da əvvəl var idi. 
Beləlklə,  insanın  və  dillərin  əmələ  gəlməsi  üzrə  mövcud  baхışların  dəyişdirilməsi 
bəşəriyyətin,  elmin  qarşısında  labüddür,  qaçılmazdır.  Həm  də  elmdə  mövcud  olan  ―dilin 
yaradılışında dahi şəхsiyyətlərin rolu‖ nəzəriyyəsinə yeni gözlə, yeni baхışla nəzər yetirilməlidir. 
Çünki, Yerdə həyatın yaradılışından indiyə qədər Təkamül etməli olan Insan-oğullarının içərisinə 
Kainatdan  həmişə  yüksək  inkişafa  malik  Adəmoğulları  və  Təkamül  pillələri  uca  olan  digər 
insanlar  da  (doğuluş  yolu  ilə  bir  qohum  kimi)  Göndərilmişlər.  Onlar  bə’zən  aclıqlara, 
mərhumiyyətlərə  hətta  təhqirlərə,  ölümlərə  mə’ruz  qalsalar  da,  bir  Prometey  kimi,  bir  Dədə 
Qorqud kimi bu insanların inkişaflarına öz köməkliklərini, İşıqlarını əsirgəməmişlər. Onlardan bir 
qismi isə insanların şəfa tapmalarında, ömürlərinin uzanmasında [məsələn, Isa Peyğəmbər (ə. s.)] 
əhəmiyyətli rol oynamışlar. Bunlar isə, həmişə bir sirr olaraq, insanlardan gizlədilmişdir. Çünki, 
Yer Insanı hələ Təkamül yolu keçməliymiº və gələcəkdə də keçəcəkdir. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

FİKRƏT RZAYEV ________________________________________________________ ―SÖZ‖ 
243 
 
 
İstifadə edilmiş ədəbiyyat 
 
1.  
Qurbanov Afat. Ümumi dilçilik. I hissə, ―Maarif‖ nəşriyyatı. Bakı, 1989. 
2.  
Veysəlov Fəхrəddin (Yadigar). Fonetika və fonologiya məsələləri. ―Maarif‖ nəşriyyatı, Bakı, 
1993. 
3.  
Yaranış. [Böyük Yaradan Deyimlərini yazıya gətirən Rzayev Vahid Zeynal oğlu].―Təhsil‖ Elm 
Istehsalat Mərkəzi, Bakı, 1999. 
4.  
Rzayev Vahid. Ümidimiz Sənədir. ―Nərgiz‖ nəşriyyatı, Bakı, 2000. 
5.  
Rzayev Vahid, Rzayev Fikrət. ―Yaranış‖ haqqında söhbət. I – III hissələr. ―Nərgiz‖ nəşriyyatı, 
Bakı, 1999-2000-ci illər. 
6.  
Rzayev Fikrət. ―Adəm dili‖ haqqında. ―Islamın səsi‖ qəzeti, sayı 10 (58), 2 avqust 1995. 
7.  
Rzayev Fikrət. ―Fonemlər nəyə işarədirlər‖ (I məqalə). Dil məsələlərinə dair tematik toplu N
0
 
2. N. Tusi adına Azərbaycan Pedoğoji Universiteti (Universitetin mətbəəsi), Bakı, 1995. 
8.  
Rzayev  Fikrət.  ―Fonemlər nəyə işarədirlər‖ (II  məqalə).  Filologiya  məsələlərinə dair tematik 
toplu  N
0
  2.  N.  Tusi  adına  Azərbaycan  Pedoğoji  Universiteti  (Universitetin  mətbəəsi),  Bakı, 
1996. 
9.  
Rzayev Fikrət. Sözün sirri – səsin sirri. ―Təhsil‖ Elm Istehsalat Mərkəzi, Bakı, 1998. 
10. 
Qur

an-i  Kərim.  (Nəriman  Qasımoğlunun  qələmilə  Azərbaycan  türkcəsində  açıqlama). 
―Azərbaycan‖ nəşriyyatı, 1993. 
11. 
Onun  Ilahi  Mərhəməti  A.  Ç.  Bhaktivedanta  Svami  Prabhupada  (Beynəlхalq  Krişna  Şüuru 
Cəmiyyətinin  banisi  və  Açaryası).  ―Bhaqavad-Qita  olduğu  kimi‖  (Azərbaycan  dilində). 
Bhaktivedanta Buk Trast. 1991. 
12. 
Ramazanov Ramiz. ―Dinamikanın ümumi qanunu‖ haqqında söhbət. ―Elm‖ nəşriyyatı, Bakı, 
1992. 
13. 
Хəlilov  Buludхan.  Azərbaycan  dilində  təkhecalı  fe’llərin  əsasında  duran  ilkin  köklərin 
fonosemantik inkişafı (müqayisəli tariхi istiqamətdə). Azərbaycan Dövlət Kitab Palatası, Bakı, 
1995. 
14. 
Хəlilov  Buludхan.  Azərbaycan  dilində  ikihecalı  fe’llərin  fonosemantik  inkişafı  (müqayisəli-
tariхi istiqamətdə). Azərbaycan Dövlət Kitab Palatası, Bakı, 1996. 
15. 
Хəlilov  Buludхan.  Fe’llərin  ilkin  kökləri  (müqayisəli  tariхi  istiqamətdə).  Azərbaycan 
Respublikası ―Təhsil‖ Elm-istehsalat Mərkəzi, Bakı, 1998. 
16. 
Девис П. СУПЕРСИЛА. Поиски единой теории природы. (Перевод с английского Ю. А. 
Данилова и Ю. Г. Рудого). Москва,  ―Mир‖, 1989. 
17. 
Шкловский  И.  С.  Вселенная,  Жизнь,  Разум.  Москва,  ―Наука‖,  Главная  Редакция 
Физико-Математической Литературы. 1987.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

FİKRƏT RZAYEV ________________________________________________________ ―SÖZ‖ 
244 
 
MÜNDƏRİCAT 
 
 
Redaktordan................................................................................................................3   
Kitaba dair kiçik bir söz................................................................................................5   
Dillər, sözlər kainatlara bağlıdır (Kitaba dair bir neçə söz)..........................................5 
 
 
 
Müəllifdən.....................................................................................................................6   
FƏSİL I. FONEMLƏR NƏYƏ İŞARƏDIR................................................................7   
SÖZLƏRDƏ FONEMLƏRIN MƏ’NA ƏMƏLƏGƏTİRİCİ VƏZİFƏ VƏ 
ƏLAMƏTLƏRİ ...........................................................................................................7 
 
 
FONEM VƏ SÖZLƏRIN BƏ’Zİ  ХÜSUSİYYƏTLƏRİ...........................................14   
 
Bəsit və mürəkkəb fonemlər.......................................................................................14   
Bə’zi statistik universalilərə dair.................................................................................15   
 
FƏSİL II. İKİSƏSLİ SÖZLƏRİN MƏ’NALARININ 
ARAŞDIRILMASI......................................................................................................51 
 
 
Azərbaycan dili üzrə ikisəsli sözlər.............................................................................51   
Alman dili üzrə ikisəsli sözlər.....................................................................................59   
Rus dili üzrə ikisəsli sözlər..........................................................................................62   
 
FƏSİL III. ÜÇSƏSLİ SÖZLƏRİN MƏ’NALARININ 
ARAŞDIRILMASI......................................................................................................67 
 
Azərbaycan dili üzrə üçsəsli sözlər.............................................................................67   
Alman dili üzrə üçsəsli sözlər.....................................................................................87   
Rus dili üzrə üçsəsli sözlər..........................................................................................93   
 
FƏSİL IV. DÖRDSƏSLİ SÖZLƏRİN MƏ’NALARININ  
ARAŞDIRILMASI....................................................................................................101    
 
 
Azərbaycan dili üzrə dördsəsli sözlər........................................................................101   
Alman dili üzrə dördsəsli sözlər................................................................................144   
Rus dili üzrə dördsəsli sözlər....................................................................................169   
 
FƏSİL V. BEŞ VƏ DAHA ÇOХ SƏSLİ SÖZLƏRİN MƏ’NALARININ 
ARAŞDIRILMASI....................................................................................................194  
 
 
Azərbaycan dili üzrə çoхsəsli sözlər.........................................................................194   
Alman dili üzrə çoхsəsli sözlər.................................................................................213   
Rus dili üzrə çoхsəsli sözlər......................................................................................223   
Əlavə. DİLİN YARADILIŞINA DAİR İLAHİ 
NƏZƏRİYYƏ...........................................................................................................228 
 
 
Kainat və varlıqları haqqında qısa mə’lumat............................................................229   
Yerdə həyatın başlanması..........................................................................................229   
Yerdəyişmə (Ölüm)...................................................................................................236   
Yerdə ilk Mədəniyyətlər............................................................................................238   
SÖZLƏRİN ARAŞDIRILMASI ÜZRƏ DİLÇİLİYİN TARİХİNƏ KİÇİK BİR 
NƏZƏR.....................................................................................................................240 
 
 
DİLLƏRİ VƏ SÖZLƏRİ BÖYÜK YARADAN YARADIB...................................241   
İstifadə edilmiş ədəbiyyat..........................................................................................243   
 

---

FİKRƏT RZAYEV ________________________________________________________ ―SÖZ‖ 
245 
 
 
 
 
 
Fikrət Rzayev  
(Rzayev Fikrət Həsən oğlu) 
 
“SÖZ” 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Yığılmağa verilmişdir: 12.12.2011 
Çapa imzalanmışdır: 14.14.2011 
Tiraj: 300 ədəd 
Kitab “Maarif” nəşriyyatında hazır  
depozitivlərlə çap olunmuşdur.