Ərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ
Yüklə 1,4 Mb. Pdf görüntüsü
|
57
yaxud malm topdan satıcısınındigər müəssisəyə əmtəənin nisyə satışı zamanı meydana gəlir. Dövlət krediti. Burda borc verən və ya kreditor rolunda dövlətin özü çıxış edir. İctimai-iqtisadi inkişafın müxətilf mərhələlərində dövlət kreditinin məzmunu, rolu və formaları da müxtəlifdir. Dövlət kreditinin əsas formaları dövlət istiqrazlarından, qısamüddətli xəzinə öhdəliklərindən, əhalinin əmanət kassaları və bankları vasitəsilə dövlətin qiymətli kağızlarının almması üçün xərcələnən əmanətlərindən və s. ibarətdir. Beynəlxalq kredit. Borc kapitalının ölkələr arasında hərəkəti və fəaliyyətidir. Kreditor və borc alan rolunda banklar, iri şirkətlər, xüsusi sahibkarlar, dövlət idarələri, hökumət, həmçinin beynəlxalq və regional təşkilatlar çıxış edə bilərlər. Beynəlxalq kredit zamanı iştirakçılar dəyişmir. Lakin kredit sövdələşməsinin tələblərindən biri xarici ölkəyə mənsub olmalıdır. İqtisadi məzmununa beynəlxalq kreditlər xarici ticarət əməliyyatları ilə əlaqədar olan kommersiya fəaliyyəti, borcların ödənilməsi, qiymətli kağızların buraxılması, birbaşa kapital qyuluşları və i.a. daxil olmaqla istənilən məqsədlər üçün istifadə oluna bilər. Mülki krediti. Kreditor rolunda ayrı-ayrı şəxsin, fərdin çıxış etməsi nəzərdə tutulur. Bu kredit həm əmtəə, həm də pul formasında verilə bilər. Tərəflər arasmda kredit münasibətləri daha çox şəxsi münasibətlərin səviyyəsinə uyğun qurulur. İpoteka krediti. Əmlakm girov qoyulması əsasında verilən kreditdir. Ipoteka sözü latın sözü olub, mənası girov demədir. Adətən tərpənməz əmlakları - topağı, ev və digər tikililəri aldıqları borcun əvəzinə ipoteka banklarında girov qoyurlar. Əgər borclu borcunu vaxtında qaytarması əmlak bankının sərəncamına keçir. Torpaq mülkiyyətini də daxil etməklə daşınmaz əmlakın girovu altında təqdim olunan ipoteka krediti bazar iqtisadiyyatında fəal şəkildə istifadə olunan kreditləşdirmə formalarından biridir. Torpaq mülkiyyəti bazar kredit münasibətlərinin sisteminə təşkilatı vəözəl mənzillərə, torpaq sahələrinə, yaşayış fonduna malik əhalini cəlb edir.
58
İpoteka krediti təşkilatın və mənzil tikintisinin tələbatlarının ma- liyyələşdirilməsi ilə bağlı dövlət mənbələrinin bank krediti ilə etibarlışəkildəəvəz olunmasında böyük rol oynayır. İpoteka kreditinin inkişafı vaxtından əvvəl ödənmə xarakterli kredit ehtiyatlarının defisitliyi şəraitində təsərrüffat subyektlərinin investisiya fəallığının, inflyasiyanın yüksək tempinin artımına yardım edir. Ipoteka kreditləşdirilməsi sistemi iki istiqamətdən ibarət olur: 1) İpoteka kreditlərinin təsərrüffat subyektlərinə vəəhaliyə bilavasitə verilməsi; 2) Kredit təqdimatıüçün ehtiyatların əlavə olaraq cəlb olunmasını təmin edən ipoteka kreditlərinin (ipoteka öhdəliklərinin) ikinci bazarda satışı. Birinci istiqamət iləəsasən ipoteka bankları, ikinci istiqamət ilə isə – maliyyəşirkətləri, ipoteka banklarının aktivlərini alan, əmlakın girovu ilə təmin olunan, daha sonra isə onların əsasında öz adlarından qiymətli kağızlar (istiqraz vərəqələri) buraxan fondlar məşğul olur. Qiymətli kağızlar daşınmaz əmlak ilə təmin olunduqlarıüçün və invetisiyada uzunmüddətli və sabit gəlir əldə etməyə icazə verdikləri üçün pula çevrilmə qabiliyyətinə malik olur. Xarici ölkələrdə dövlət bəzi maliyyəşirkətlərinin öhdəlikləri ilə bağlı təminatçı kimi çıxış edir və onların etibarlılığını artırır. İpoteka kreditlərinin ikincidərəcəli bazarı ipoteka qiymətli kağızlarına qoyulan girovların transformasiyası və onların investorların arasında yerləşdirilməsi hesabına ipoteka sisteminin birgə kredit portfelinin formalaşmasını təmin edən ipoteka bazarının iştirakçıları arasındakı münasibətlərin cəmini təmsil edir. İkincidərəcəli bazarda kreditor iki istiqamətdə fəaliyyət göstərə bilər. 1) Eyni mənşəli girovlardan pullar formalaşdırır və onların əsasında emissiyalı ipoteka qiymətli kağızları buraxır. Qiymətli kağızları fond bazarında yerləşdirən kreditor ipoteka kreditləşməsinə qoyulan ehtiyatları qaytarır;
59
2) Kredit ehtiyatlarını azad edərək ikincidərəcəli bazarın operatorlarına girovları satır. İkinci dərəcəli bazarın operatorları eynimənşəli ipoteka kreditorlarından pulları formalaşdırır və onların əsasında ipotekalı qiymətli kağızlar buraxır. İpoteka kreditinin ikincidərəcəli bazarının fəaliyyəti ipoteka banklarının kapitalının pula çevrilməsini təmin edir, dövriyyədə olan pullarıəlaqətendirir; kapitalın ölkənin rayonlarıüzrə, maliyyə bazarının və daşınmaz əmlak ilə torpaq bazarının inteqrasiyasının iqtisadi sahələrinə yenidən bölüşdürülməsinə yardım edir, kreditlər üzrə faiz dərəcələrini sabitləşdirir. İpoteka kreditləşməsi ilə məşğul olan banklar bu şəraitdə kredit ehtiyatları sarıdan bir o qədər də məhdudlaşdırılmır, çünki onlar ikincidərəcəli bazarda əməliyyatları həyata keçirərək, yeni kreditlər təqdim edərək yenidən dövriyyəyə buraxdıqları zəruri vəsaitləri əlavə olaraq səfərbərliyə almaq imkanına malik olurlar. Bu sistemin effektiv fəaliyyəti inkişaf etmiş ikincidərəcəli ipoteka bazarının varlığını nəzərdə tutur. Borc alanın tələbatmdan asılı olaraq isə kreditin aşağıdakı iki formasının geniş şərhini verək: Kreditin məhsuldar forması. Kreditin bu formasi ilə borc götürülən vəsait istehsala ya da əmtəə dövriyyəsinin təşkilinə sərf edilir. Kreditin bu formasi dəyər yaradan amillərdəndir. İstehlak krediti. Onun
əsas fərqləndirici cəhəti fiziki
şəxslərin kreditləşdirilməsinin məqsədli formasıdır. Kreditor roluna ixtisaslaşdırılmış kredit təşkilatlar ilə yanaşı əmtəə və xidmətlərin satışı ilə məşğul olan hər hansı bir hüquqi şəxs də çıxış edə bilərlər. Kreditin bu forması yeni dəyər yaratmır. Kommersiya banklarının kreditləşmə prosesi bankın keyfiyyətli və yüksək gəlirli kredit portfelinin təşkilində bank üçün ciddi bir işdir. Dəqiq təşkil edilmiş kreditləşmə prosesi kredit riskini minimuma endirməyə imkan verir.Bank fəaliyyətində bütün risklər bir-birilə sıx surətdə əlaqədardır.Beynəlxalq təcrübəyə Yüklə 1,4 Mb. Dostları ilə paylaş:
|