Enerji resurslarinin nəQLİNDƏ azərbaycan tüRKİYƏ ƏMƏkdaşLIĞI: “nabukko”dan “CƏnub qaz
Yüklə 247,45 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Azərbaycan
- Bizim yol
- Азербайджанскиеизвестия
- Азербайджанские известия
- QAYNAQLAR I. MƏQALƏLƏR
- Azərbaycanın enerji siyasəti Qərb mətbuatında
- Kaspi
- Зеркало
256 ƏRƏSTUN MEHDİYEV Bahar - 2018 Buna görə də M.Şevçoviç məsələnin aktuallığını nəzərə alaraq, yol xəritəsinin tərtib olunmasını təklif etdi və həmin cədvələ uyğun işləməyin vacibliyini bildirdi. Məşvərət Şurasının iclasında “BP” şirkətinin regional prezidenti Q.Birrellin də fikirləri maraqla qarşılandı. O, layihənin əhəmiyyətini qeyd edərək dedi: “Bu layihə neft və qaz sənayesi sahəsində meqalayihədir. Hazır- da bu, ola bilsin, dünyanın 3-cü və ya 4-cü ən iri enerji layihələrindən biridir. Bu, Avropa və Türkiyə üçün yeni enerji mənbəyidir” 40 . Beləliklə, işgüzar mühitdə keçən müzakirələr “Cənub qaz dəhlizi” layihəsinin icrası ilə bağlı işlərin yerinə yetirilməsinə təkan verdi. Nazirlərin Bakıdakı görüşündən bir ay sonra - martın 17-də Türkiyənin Qars vilayətində Türkiyə, Azərbaycan və Gürcüstan prezidentlərinin iştirakı ilə Trans-Anadolu boru kəmərinin təməlqoyma mərasimi keçirildi 41 . Bununla da Azərbaycan - Gürcüstan - Türkiyə qarşılıqlı əməkdaşlığında yeni mərhələyə keçidin əsası qoyuldu. Enerji və nəqliyyat-kommunikasiya sahəsində regional əlaqələr daha da möhkəmlənir və inkişaf edirdi. Əməkdaşlıq formatı isə geniş xarakter alırdı. Bu formata digər ölkələrin - Yunanıstan, Albaniya, İtaliya və Bolqarıstanın qoşulması üçün əlverişli imkanlar açılırdı. ABŞ hökumətinin də siyasi mövqeyi TANAP və başqa layihələrin taleyində ciddi rol oynayırdı. Dövlət Departamentinin xüsusi nümayəndəsi A.Hokştayn mərasimdə çıxış edərək bildirdi: “ABŞ hökuməti bu layihənin mühüm əhəmiyyətə malik olduğuna inanır və Avropada enerji təhlükəsizliyinə sadiqdir. Buna görə də ABŞ hökuməti “Cənub qaz dəhlizi” kimi layihənin TANAP və TAP vasitəsilə reallaşmasının öz milli təhlükəsizlik maraqlarına uyğun olduğunu düşünür” 42 .
dəstəyin ifadəsi kimi qiymətləndirmək olar. Qərbin böyük dəstəyi ilə TANAP-ın tikintisinə başlanmasına baxmayaraq, onun davamı hesab edilən TAP layihəsi ilə bağlı maneələr hələ də aradan qalxmamışdı. Yunanıstan hökumətinin boru kəmərinin inşası haqqında qərar 40 Azərbaycan, 14 fevral 2015. 41 Azərbaycan, 18 mart 2015 . 42 Azərbaycan, 19 mart 2015. 257 ENERJİ RESURSLARININ NƏQLİNDƏ AZƏRBAYCAN-TÜRKİYƏ ƏMƏKDAŞLIĞI: “NABUKKO”DAN “CƏNUB QAZ DƏHLİZİ”NƏ Sayı: 97
qəbul etməməsi layihənin icrasını ləngidirdi. Bununla da kəmərlə Azərbaycan qazının Avropaya nəql olunması 2019-cu ildən 2021-ci ilə keçirilirdi 43 .
layihəsindən təzyiq vasitəsi kimi istifadə edirdi. Qərbin etirazına baxmayaraq, yunan hökuməti TAP-la bağlı mövqeyini sərtləşdirərək “Türk axını” layihəsini dəstəkləyir və Rusiya ilə danışıqlar aparırdı. Rusiya isə öz növbəsində Yunanıstanı şirnikləndirmək məqsədilə güzəştə gedərək layihənin bu ölkənin ərazisindən keçən hissəsinin maliyyələşdirilməsinə 2 milyard dollar ayırmağa hazır olduğunu bildirirdi 44 .
Rusiya ilə Yunanıstan arasında “Türk axını” qaz boru kəmərinə dair Anlaşma memorandumu imzalandı 45 .
çalışan Türkiyə də “Türk axını” layihəsinə dəstək verirdi. Rusiya ilə intensiv danışıqlar aparan Ankaranın məqsədi həm də bu ölkədən daha ucuz qiymətə qaz almaq üçün güzəştlərin qoparılmasına nail olmaq idi. Buna görə də Türkiyə TANAP ilə “Türk axını” layihələrinin bir-birinə rəqib olmadığını israrla bəyan edirdi 46 . Azərbaycan tərəfi də iki layihənin rəqib olmadığını bildirirdi 47 . Lakin bu fikir daha çox öz layihəsinin maneəsiz irəliləməsinə nail olmaq üçün ehtiyatlı mövqe kimi qiymətləndirilə bilərdi. Bununla belə, 2015-ci il iyulun əvvəllərində məlum oldu ki, Rusiya ilə Türkiyə arasında qaz alqı-satqısı üzrə kommersiya məsələlərinə dair fikir ayrılığını aradan qaldırmaq mümkün olmamışdır. Buna görə də Türkiyə “Türk axını” boru kəmərinin tikintisinə razılıq verməmiş və layihə ilə bağlı işlər dayandırılmışdır 48 . Əlbəttə, Türkiyənin bu məsələdə sərt mövqe tutmasında Avropa İttifaqının da təsiri öz rolunu oynamışdı. 43 Bizim yol, 2 iyun 2015. 44 Kaspi, 3 iyun 2015. 45 Bizim yol, 20 iyun 2015. 46 Respublika, 6 iyun 2015. 47 Xalq qəzeti, 23 iyun 2015. 48 Эхо, 10 июля2015. 258 ƏRƏSTUN MEHDİYEV Bahar - 2018 “Cənub qaz dəhlizi” üzrə işlər isə davam etdirilirdi. Yükün böyük hissəsini öz üzərinə götürən Azərbaycan layihənin maliyyələşdirilməsinə dair öhdəliklərini vaxtında yerinə yetirmək üçün lazımi tədbirlər görürdü. 2015- ci ilin iyul ayında “Cənub qaz dəhlizi” QSC-nin nizamnamə fondu ARDNF- in hesabına 725 mln. dollara çatdırıldı 49 . Bu isə layihə çərçivəsində boru kəmərinin, xüsusilə TANAP-ın tikintisinin qrafik üzrə davam etdirilməsinə imkan verirdi. Eyni zamanda, Avropa Komissiyası da layihəyə diqqəti azaltmırdı. Avro- pa İnvestisiya Bankının 2015-ci ilin avqustunda yaydığı məlumata görə, enerji təhlükəsizliyində rolu nəzərə alınaraq, “TAP boru kəməri Avropa Komissiya- sının ortaq maraqlara xidmət edən 33 prioritet enerji təhlükəsizliyi siyahısına daxil edilmişdi” 50 . Layihənin üzləşdiyi problemlərin aradan qaldırılmasında “Cənub qaz dəhlizi” Məşvərət Şurası çərçivəsində keçirilən nazirlərin toplantısı əhəmiyyətli rol oynayırdı. Azərbaycanın təşəbbüsü ilə yaradılmış bu format layihə ilə bağlı olan bütün dövlətlərin və maraqlı tərəflərin müzakirələrdə iş- tirakını təmin etməklə, səmərəli koordinasiyanın həyata keçirilməsinə imkan verirdi. Bu baxımdan 2016-cı il fevralın 29-da Bakıda keçirilən Məşvərət Şurası çərçivəsində nazirlərin 2-ci toplantısını qeyd etmək olar. Ötən il ərzində görülən işləri qiymətləndirən iclas növbəti dövr üçün fəaliyyət proqramını müəyyənləşdirdi. İştirakçılar layihənin qrafik üzrə irəlilədiyini qeyd edərək, bundan sonra da birgə səylərin davam etdiriləcəyini bildirdilər 51 . Avropa ölkələrinin “Cənub qaz dəhlizi”nə xüsusi diqqət yetirmələri və bütün maneələri dəf etmək əzmində olduqları nazirlərin çıxışından aydın görünürdü.Avropa İttifaqının xarici məsələlər və təhlükəsizlik siyasəti üzrə ali nümayəndəsi, Avropa Komissiyasının vitse-prezidenti F.Moqerini ümumi mövqeyi belə ifadə edirdi: “Həm Maroş Şevçoviç (Avropa Komissiyasının enerji məsələləri üzrə vitse-prezidenti - müəllif), həm də mən bu layihənin Avropa İttifaqının enerji təhlükəsizliyi strategiyasının zəruri elementi 49 Азербайджанскиеизвестия, 31 июля 2015. 50 Xalq qəzeti, 15 avqust 2015. 51 Azərbaycan, 1 mart 2016. 259 ENERJİ RESURSLARININ NƏQLİNDƏ AZƏRBAYCAN-TÜRKİYƏ ƏMƏKDAŞLIĞI: “NABUKKO”DAN “CƏNUB QAZ DƏHLİZİ”NƏ Sayı: 97
olduğunu və energetika diplomatiyasının bizim xarici işlər və təhlükəsizlik siyasətimizin əsas hissəsini təşkil etdiyini bildirmək üçün buradayıq” 52 .
iqtisadi və geosiyasi mənafelərini uzlaşdırmaq üçün bütün imkanlarından istifadə etməyə çalışırdı. Qərb dövlətləri də enerji təhlükəsizliyinin təmin olunması məqsədilə daha qətiyyətlə və ardıcıl fəaliyyət göstərməyin vacibli- yini dərk edirdilər. Beynəlxalq maliyyə qurumları da “Cənub qaz dəhlizi” layihəsinin həyata keçirilməsində iştirak etməyə maraq göstərirdilər. Azərbaycan bu sahədə onlarla əməkdaşlıq istiqamətində konkret addımlar atırdı. 2016-cı ilin martında “Cənub qaz dəhlizi” Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin nümayəndə heyəti Londonda və ABŞ-ın bir sıra şəhərlərində layihənin təqdimatını keçirərək, sərmayədarlar ilə müzakirələr apardı. Uğurla nəticələnən bu görüşlərin məqsədi layihənin maliyyələşdirilməsi üçün 1 mlrd. dollar məbləğində buraxılacaq istiqrazların yerləşdirilməsinə nail olmaq idi 53 .
Neftin qiymətinin aşağı düşməsi ilə əlaqədar layihənin məsrəfləri də azalmışdı. Belə ki, əgər TANAP layihəsi 2013-cü ildə 11,7 mlrd. dollar qiymətləndirilirdisə, 2016-cı ilin əvvəllərində bu qiymət 2,5 mlrd. dollar ucuzlaşaraq 9,2 mlrd. dollara bərabər hesab olunurdu 54 . Eyni vəziyyət, təbii olaraq, TAP və layihənin digər hissələrinə də şamil edilə bilərdi. 2016-cı ilin may ayında verilən məlumata görə, “Şahdəniz-2” layihəsi çərçivəsində həyata keçirilən bütün işlər - platformaların tikintisi, quyuların qazılması, Səngəçal Qaz Terminalının və Cənubi Qafqaz Boru Kəmərinin genişləndirilməsi sürətlə aparılırdı. Nəzərdə tutulan işlərin 70 faizi artıq yerinə yetirilmişdi 55 .
larının da mövqeyinə təsir göstərirdi. Belə ki, Dünya Bankı və Avropa İnves- tisiya Bankı “Botaşa” hərəyə 1 mlrd. dollar kredit ayırmağa hazır olduqlarını bildirmişdilər 56 . 52 Azərbaycan, 1 mart 2016. 53 Азербайджанские известия, 15 марта2016. 54 Азербайджанские известия, 15 марта2016. 55 Азербайджанские известия, 12 мая2016. 56 Азербайджанские известия, 28 апреля2016.
260 ƏRƏSTUN MEHDİYEV Bahar - 2018 “Cənub qaz dəhlizi”nin sonuncu hissəsi olan TAP layihəsi ilə bağlı məsələlər də ardıcıl həll olunurdu. Nəhayət, 2016-cı il mayın 17-də Yunanısta- nın Saloniki şəhərində Trans-Adriatik boru kəmərinin təməlqoyma mərasimi keçirildi 57 . Mərasimdə Azərbaycan, Türkiyə, Gürcüstan, Yunanıstan, İtaliya, Albani- ya, Bolqarıstan, ABŞ və Avropa Komissiyasının yüksək səviyyəli nümayəndə heyətləri iştirak edirdilər. Türkiyə sərhədlərindən İtaliyaya qədər 878 km uzunluğunda boru kəmərinin inşasına başlamaqla “Cənub qaz dəhlizi”nin tamamlanması sahəsində həlledici addım atıldı. TAP-ın 2020-ci ildə fəaliyyətə başlayacağı nəzərdə tutulur. 57 Azərbaycan, 18 may 2016. 261 ENERJİ RESURSLARININ NƏQLİNDƏ AZƏRBAYCAN-TÜRKİYƏ ƏMƏKDAŞLIĞI: “NABUKKO”DAN “CƏNUB QAZ DƏHLİZİ”NƏ Sayı: 97
NƏTİCƏ Beləliklə, Azərbaycanın “Şahdəniz” yatağından çıxarılan təbii qazın Avropa bazarlarına ixracı məsələsini uzun sürən mürəkkəb proses kimi səciyyələndirmək olar. Bu prosesin ilk mərhələsini “Şahdəniz” qazının 2006- cı ildən sonra “Nabukko” kəməri ilə nəql olunması imkanlarının nəzərdən keçirilməsi və Avropa ölkələrinin təşəbbüsü olaraq meydana çıxmış bu layihənin reallaşdırılması ilə bağlı cəhdlər təşkil edir. Lakin Qərb dövlətlərinin məsuliyyəti öz üzərlərinə götürməkdən çəkinərək, qətiyyətsiz davranması “Nabukko” layihəsini sonu görünməyən müzakirə obyektinə çevirdi. Buna görə də Azərbaycanın 2012-ci ilin iyun ayında Türkiyə ilə TANAP layihəsi haqqında müqavilə imzalamaqla təşəbbüsü ələ alması “Nabukko” layihəsinin əvvəl düşünüldüyü marşrut üzrə həyata keçirilməsinin gündəlikdən çıxarılması ilə nəticələndi. Azərbaycan özünün siyasi-iqtisadi və geosiyasi maraqlarından çıxış edərək,Türkiyə ilə birlikdə Qərblə əməkdaşlığın yeni formatını təklif etdi. Qarşılıqlı mənafelərin uzlaşdırılması nəticəsində TANAP və onun davamı kimi TAP layihəsi meydana çıxdı. Bununla da “Şahdəniz-2”, CQBK, TANAP və TAP-dan ibarət olan “Cənub qaz dəhlizi” layihəsi formalaşdı. Xəzər dənizindən İtaliyanın cənubunadək3500 km uzanan bu kəmər həm Azərbaycanın və Türkiyənin, həm də digər tranzit ölkələrin və Avropanın enerji təhlükəsizliyinin təmin olunması, iqtisadi və geosiyasi maraqlarının qorunması baxımından strateji əhəmiyyətli layihədir. Eyni zamanda, “Cənub qaz dəhlizi” ona bağlı bütün ölkələrin qarşılıq- lı faydalı, iqtisadi-siyasi əməkdaşlığının inkişafına yeni təkan verəcək, so- sial tərəqqisinə xidmət edəcək. Bütün layihələrin vahid format və məkan çərçivəsində həyata keçirilməsində Azərbaycan və Türkiyə strateji əməkdaşlığı həlledici əhəmiyyətə malikdir. 262 ƏRƏSTUN MEHDİYEV Bahar - 2018
Öğütçü, Mehmet,“Azərbaycanın “Şahdəniz-2” layihəsi və “Cənub axını”: potensial təhlükə”.Azərbaycanın enerji siyasəti Qərb mətbuatında. Bakı, 2015, s.187-188. Panfilova, Viktoriya. “Azərbaycanın enerji sahəsində təsir rıçaqları”.
263 ENERJİ RESURSLARININ NƏQLİNDƏ AZƏRBAYCAN-TÜRKİYƏ ƏMƏKDAŞLIĞI: “NABUKKO”DAN “CƏNUB QAZ DƏHLİZİ”NƏ Sayı: 97
Kaspi, 28 oktyabr 2011. Kaspi, 3 iyun 2015. Respublika, 29 iyun 2013. Respublika, 6 iyun 2015. Şərq, 14 mart 2015. 525-ciqəzet, 27 yanvar 2009. Азербайджанские известия, 21 ноября 2012. Азербайджанские известия, 31 июля 2015. Азербайджанские известия, 15 марта 2016. Азербайджанские известия, 28 апреля 2016. Азербайджанские известия, 12 мая 2016. Бакинский рабочий, 21 ноября 2012. Бакинский рабочий, 1 января 2013. Зеркало, 21 февраля 2012. Зеркало, 29 января 2013. Зеркало, 21 июня 2013. Зеркало, 20 июля 2013. Зеркало, 5 октября 2013. Известия, 29января 2009. Российская газета, 3 декабря 2014. Эхо, 10 июля2015. Yüklə 247,45 Kb. Dostları ilə paylaş:
|