Enerji resurslarinin nəQLİNDƏ azərbaycan tüRKİYƏ ƏMƏkdaşLIĞI: “nabukko”dan “CƏnub qaz
Yüklə 247,45 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Azərbaycan
- Cənub qaz dəhlizi
- Azərbaycan
244 ƏRƏSTUN MEHDİYEV Bahar - 2018 artırmağa imkan verirdi. Eyni zamanda, alternativ qaz mənbələri axtarışında olan Avropa ölkələri Azərbaycanın enerji ehtiyatlarına getdikcə daha çox maraq göstərirdilər. Çünki Rusiyadan enerji asılılığının zəiflədilməsinə çalışan Qərb dövlətləri üçün qaz təchizatı mənbələrinin və marşrutlarının şaxələndirilməsi məsələsinin həlli vacib vəzifə idi. Bu sahədə göstərilən təşəbbüslər yeni enerji layihələrinin meydana çıxmasını şərtləndirirdi.
2002-ci ilin fevralında Türkiyə, Bolqarıstan, Rumıniya və Avstriyanın qaz şirkətlərinin danışıqları nəticəsində “Nabukko” adlı layihə irəli sürülmüşdü 5 . Həmin dövrdə bu kəmər vasitəsilə Avropanın əsas qaz təchizatçıları kimi İraq, İran və Yaxın Şərq ölkələri nəzərdə tutulurdu. Azərbaycan o zamanhələ qaz potensialı ilə tanınmırdı. Hətta öz daxili tələbatını ödəmək iqtidarında deyildi və xaricdən mavi yanacaq 6 idxal edirdi. Yalnız 2006-cı ildə “Şahdəniz”dən qaz hasilatının başlanması və Bakı-Tbilisi-Ərzurum boru kəmərinin istifadəyə verilməsilə Azərbaycan yeni qaz təchizatı mənbəyi kimi diqqət mərkəzinə gəldi. Digər tərəfdən, İraqda hökm sürən gərgin hərbi-siyasi vəziyyət və İranın nüvə proqramı ilə əlaqədar ABŞ-la kəskin xarakter almış münasibətləri həmin ölkələrin “Nabukko” layihəsi üzrə qaz təchizatçısı kimi çıxış etməsinə əngəl yaradırdı. Meydana çıxan maliyyə-texniki və digər problemlərin həlli sahəsində qəti addımların atılmaması layihənin reallaşmasını ləngidirdi. Uzun müzakirələrdən sonra yalnız 2007-ci ildə “Nabukko” kəmərinin tikintisi üzrə beynəlxalq konsorsium yaradıldı. Konsorsiumun tərkibinə hər biri bərabər (16,67%) paya malik olan 6 üzv – Almaniyanın “RWE”, Avstriyanın “OMV”, Türkiyənin “Botaş”, Bolqarıstanın “Bulqarqaz”, Rumıniyanın “Transqaz”, Macarıstanın “MOL” şirkətləri daxil oldular 7 . Avropada Azərbaycan Dövlət Neft Şirkətinin də layihəyə qoşulmasına maraq ifadə olunsa da, Azərbaycanın bu kəmər ilə qaz ixrac etməsinə dair mövqeyi qətiləşmədiyinə görə, SOCAR-ın “Nabukko” səhmdarları sırasına daxil olması hələ müəmmalı görünürdü. Bununla belə, Xəzər hövzəsi regionunda özünün geosiyasi maraqlarını fəal həyata keçirən ABŞ hökuməti nəinki Azərbaycanın, həm də Türkmənistanın 5
6 Qaz. 7 525-ci qəzet, 27 yanvar 2009. 245 ENERJİ RESURSLARININ NƏQLİNDƏ AZƏRBAYCAN-TÜRKİYƏ ƏMƏKDAŞLIĞI: “NABUKKO”DAN “CƏNUB QAZ DƏHLİZİ”NƏ Sayı: 97
bu layihəyə qoşulması üçün böyük səy göstərirdi. Belə ki, ABŞ Prezidenti Corc Buş 2008-ci ilin iyun ayında Prezident İlham Əliyevə göndərdiyi məktubda qeyd edirdi: “Azərbaycan dünya bazarlarının neft təchizatının artırılmasına başladığından, Amerika BirləşmişŞtatları və onun avropalı tərəfdaşları Azərbaycanda həm də qaz hasilatının genişləndiriləcəyinə ümid edir. İnanırıq ki, bu, Azərbaycanın strateji əhəmiyyətini artıracaq və Türkiyə - Yunanıstan -İtaliya və “Nabukko” qaz boru kəmərinin reallaşması iləAvratlantik Birliyi ilə əlaqələrini dərinləşdirəcəkdir. Azərbaycan Mərkəzi Asiya qazının gələcəkdə Avropa bazarlarına ixracatında da mühüm rol oynaya bilər” 8 . Azərbaycanın Şərq-Qərb enerji-nəqliyyat dəhlizində əhəmiyyətli coğrafi mövqe tutması, həm region, həm də Qərb ölkələri ilə qarşılıqlı-faydalı əməkdaşlığa təşəbbüs göstərməsi ona olan inamı gücləndirirdi. 2009-cu ilin yanvar ayında Rusiya ilə Ukrayna arasında yaranmış “qaz böhranı” nəticəsində Avropa ölkələrinə mavi yanacaq nəqlinin dayandırılması “Nabukko” layihəsinin aktuallığını daha da artırdı. Həmin dövrdə Rusiyadan ildə 150 mlrd. kubmetrdən çox qaz idxal edən Avropa soyuq qış günlərində kəskin yanacaq qıtlığı ilə üzləşdi. Çünki Qərb dövlətlərinin qaz idxalının yarıdan çoxu Rusiyanın payına düşürdü. Bu isə bütövlükdə Avropanın tələbatının 30%-ni təşkil edirdi 9 .
sürətləndirilməsinə təkan verdi. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, “Nabukko” layihəsində bütün iştirakçı dövlətlərin öz maraqları var idi. Hər dövlət bu layihədən maksimum faydalanmağa çalışırdı. Maraqların uzlaşdırılması sahəsində çətinliklər isə danışıqlar prosesini uzadırdı. Cənub qaz dəhlizi. 2011-ci il yanvarın 13-də Bakıda Prezident İlham Əliyev və Avropa Komissiyasının sədri Xose Manuel Barrozu “Cənub qaz dəhlizi haqqında Birgə Bəyannamə”ni imzaladılar 10 . Bununla da Azərbaycan qazının Avropa bazarına çıxışı üçün mühüm siyasi razılaşma əldə olundu. Qarşılıqlı maraqlardan doğan bu sənəd əməkdaşlığın inkişafında yeni mərhələ açırdı. Avropaya qaz ixracı ilə bağlı layihənin reallaşması Türkiyə ilə danışıqların nəticəsindən asılı idi. Nəhayət, 2011-ci il oktyabrın 25-də Azərbaycan 8
9
10 Azərbaycan, 14 yanvar 2011 .
246 ƏRƏSTUN MEHDİYEV Bahar - 2018 Prezidenti İlham Əliyevin Türkiyəyə səfəri gedişində indiyədək gərgin müzakirələri yekunlaşdıran bir sıra sazişlər imzalandı. Beləliklə, imzalanmış sənədlər qazın alqı-satqısı və tranzitinə dair şərtləri tənzimləyərək, Azərbaycan qazının Türkiyə və Avropaya nəqli üçün əlverişli hüquqi baza yaradırdı 11 . “Bölgədə mövcud balansı dəyişdirəcək anlaşma” kimi qiymətləndirilən sazişlərə görə, Türkiyə “Şahdəniz-2” layihəsindən 6 mlrd. kubmetr qaz ala bilərdi. Ona bu qazı üçüncü ölkələrə satmaq (reeksport) hüququ verilirdi. Nəql olunacaq qazın 10 mlrd. kubmetri isə Avropaya ixrac edilməli idi 12 .
inşasına dair maddənin razılaşdırılmasıdır. Bu qaz kəmərinin Azərbaycan və Türkiyə tərəfindən inşa edilməsi nəzərdə tutulurdu. İşlərin 2017-ci ilin sonunadək yekunlaşdırılması planlaşdırılırdı 13 . Beləliklə, iki ölkə yeni qaz kəməri tikintisi təşəbbüsü ilə çıxış edərək, Trans-Anadolu Qaz Kəməri (TANAP) ideyasının əsasını qoydu. Bu isə həqiqətən də regionda yeni enerji xəritəsinin çəkilməsi kimi qiymətləndirilir. Əlbəttə, bu, Azərbaycan tərəfindən atılmış cəsarətli addım idi. “Nabukko” kəmərinin doldurulması üçün kifayət qədər qaz mənbələrinin təmin olunmaması onun maliyyələşdirilməsinə ciddi problemlər doğururdu. Həmin problemlər isə müzakirələrin uzanmasına, boru kəmərinin tikintisi ilə bağlı qərarın ləngiməsinə səbəb olurdu. Məsələn, 2011-ci ilin oktyabrında yenə də kəmərin istifadəyə verilməsi vaxtının 2017-ci ildən 2018-ci ilə keçirilməsi haqqında qərar qəbul olunmuşdu 14 .
TANAP boru kəmərinin inşası məsuliyyətini öz üzərinə götürdü. Əks halda “Şahdəniz” yatağının işlənməsinin ikinci mərhələsinin yenə də təxirə salınması labüd idi. Bu isə Azərbaycanın iqtisadi və siyasi mənafelərinə ciddi zərbə vururdu. Buna görə də vəziyyəti düzgün qiymətləndirərək operativ qərar qəbul etmək lazım idi. Azərbaycan və Türkiyə yeni qaz boru kəmərinin - TANAP-ın inşasını maliyyələşdirmək barədə razılığa gələrək strateji əhəmiyyətli qərar qəbul etdilər. 11 Azərbaycan, 26 oktyabr 2011. 12 Xalq qəzeti, 30 oktyabr 2011. 13 Xalq qəzeti, 30 oktyabr 2011;Kaspi, 28 oktyabr 2011. 14 Зеркало,21 февраля 2012.
Yüklə 247,45 Kb. Dostları ilə paylaş:
|