Əlyazması hüququnda
Yüklə 0,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2.3.Azərbaycanda mülkiyyətin özəlləşməsinin modelləri və mərhələləri
68
Keçid dövrünü başa vuran Azərbaycanda yeni bir mərhələyə-modernləşmə mərhələsinə daxil olunmuşdur.Azərbaycanın dinamik sosial-iqtisadi inkişafının davamlılığını təmin etmək məqsədilə yeni inkişaf strategiyasının dəqiq hədəflər əsasında müəyyən edilməsi vacib məsələrdən biridir.Prezident İlham Əliyevin də bəyan etdiyi kimi məqsəd Azərbaycanda ümumdaxili məhsulun ən azı 2 dəfə artımına nail olmaq,respublikanı inkişaf etmiş ölkələr sırasına yüksəltməkdir.
Bazar iqtisadiyyatına keçidin əsasını təşkil edən özəlləşdirmə prosesinin səmərəli idarə olunması, özəlləşdirmədən sonra dövlət səhmlərinin idarə olunması və milli koorperativ idarəetmə sisteminin formalaşma məsələləri özəlləşdirmənin ikinci və sonrakı mərhələlərində mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Müstəqillik əldə etdikdən sonra Azərbaycan Respublikasında bazar iqtisadiyyatına keçmək məqsədi ilə hökumət tərəfindən geniş əhatəli və sistemli iqtisadi islahatlar həyata keçirilməyə başlanıldı. İqtisadi islahatların əsasında mülkiyyət münasibətlərini əsaslı surətdə dəyişməklə iqtisadi sistemin transformasiyasını nəzərdə tutan özəlləşdirmə prosesi dayanmışdır. İqtisadiyyatı yenidən qurmaq və onu bazar iqtisadiyyatı istiqamətində formalaşdırmaq üçün özəlləşdirməni həyata keçirmək və çoxukladlı iqtisadiyyatı yaratmaq konsepsiyası qəbul edilmişdir. Bütövlükdə Azərbaycanda özəlləşdirmə prosesinin gedişini 5 mərhələyə bölmək olar:
1-ci mərhələ - 1995-1998-ci illər 2-ci mərhələ - 1998-2000- ci illər 3-cü mərhələ - 2000-2001-ci illər 4-cü mərhələ - 2001-2005-ci illər 5-ci mərhələ-2005-....
69
1995-1998-ci illəri əhatə edən birinci mərhələdə dövlət müəssisələri,kiçik müəssisələrin,mənzil fondunun özəlləşdirilməsi nəzərdə tutulmuşdur.1998-2000-ci illəri əhatə edən ikinci mərhələdə orta və iri müəssisələrin özəlləşdirilməsi məqsədəuyğun hesab edilmişdir.2000-2001-ci illəri əhatə edən və ondan sonrakı mərhələlərdə isə dövlət mülkiyyətində olan iri və böyük müəssisələrin özəlləşdirilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Azərbaycanda özəlləşdirmənin ən səciyyəvi cəhətlərindən biri onun aparılması modelləri ilə bağlıdır. Bir sıra ölkələrdə mülkiyyətin əhali arasında pulsuz bölüşdürülməsinə, yəni, vauçer özəlləşdirilməsinə, bəzi ölkələrdə isə mülkiyyətin satılması üsuluna üstünlük verilmişdir. Azərbaycanda isə özəlləşdirmənin iki modelinin uzlaşdırılması yolu seçilib. Çeklərin əhaliyə pulsuz verilməsi və dövlət müəssisələrinin özəlləşdirilməsi- pullu hərraclarda satılması xüsusiyyətlərini əks etdirir. Azərbaycanda özəlləşdirmənin xüsusiyyətlərindən biri
də onun
kənd təsərrüfatından başlanmasıdır. Bu obyektiv zərurətdən irəli gəlir. Bir tərəfdən bu, əhalinin istehlak malları ilə sənayenin isə xammalla təchiz olunması üçün əlverişli şərait yaradır. Digər tərəfdən, inzibati amirlik sisteminin sosial strukturunda bazar mexanizminə daha tez uyğunlaşan məhz kənd əhalisinin olmasıdır. Kənd sakinlərinin gəlirlərinin əsas hissəsi şəxsi yardımçı təsərrüfatlarda istehsal edilən məhsulların satışından əldə edilir. Azərbaycanda özəlləşdirmənin xarakterik cəhətlərindən biri də özəlləşdirmənin dünya ölkələrinin üzünə açıq olmasıdır. Bu iqtisadi islahatların aparılmasında xarici investorların maraqlarını artırır. Qanunvericiliyə görə xarici və fiziki şəxslərin özəlləşdirmədə iştirakı opsionların alınması yolu ilə həyata keçirilir. Bu opsion xarici sərmayəçiyə özəlləşdirmədə iştirak etmək üçün bir çek almaq hüququ verir. Respublika vətəndaşlarına özəlləşdirmə prosesində iştirak etmək üçün ilkin bərabər imkan yaratmaq məqsədilə özəlləşdirmə payı verilmişdir. Özəlləşdirmə payı (çeki) respublikanın hər bir vətəndaşına özəlləşdirilən dövlət mülkiyyətindən əvəzsiz
70
verilən hissədir. Dövlət mülkiyyətindən əvəzsiz pay əldə etmiş vətəndaşlar çeklərdən aşağıdakı istiqamətlərdə istifadə edə bilərlər: a)çek hərracları vasitəsilə özəlləşdirmədə iştirak b).investisiya fondlarının səhmlərə dəyişmə c). müəssisə səhmlərinə birbaşa mübadilə Azərbaycanda özəlləşdirilmə modelinin fərqləndirici cəhətlərindən biri də dövriyyəyə buraxılan özəlləşdirmə çeklərinin nominal qiymətə malik olmasıdır. Azərbaycanda özəlləşdirmə çeklərinin dövriyəyə buraxılması, ölkəmizdə özəlləşdirməyə başlamazdan əvvəl makroiqtisadi sabitliyə nail olunması nəticəsində, inflyasiya sərbəst bazar prinsipləri əsasında alqı-satqı zamanı tələblə təklif arasında nisbətlə müəyyən olunur. Rusiyada isə güclənən inflyasiya vauçerlərin real qiymətinin nominal qiymətinə nisbətən kəskin surətdə aşağı düşməsinə gətirib çıxarır. Azərbaycanda özəlləşdirmə iki istiqamətdə həyata keçirilmişdir: 1) kiçik dövlət müəssisələrinin özəlləşdirilməsi 2) orta və iri dövlət müəssisələrinin özəlləşdirilməsi. Bütün özəlləşdirilən müəssisələr işçilərin sayına görə üç qrupa bölünür. Azərbaycanda müəssisələrin təsnifatı zamanı kiçik müəssisələrə 10-50, orta müəssisələrə 50-300, iri müəssisələrə isə 300-dən çox işçisi olan müəssisələr daxil edilir.
Özəlləşdirmə “zəfər yürüşünə” 70-ci illərdən başlayaraq, dünyanın 80-dən çox ölkəsində sınaqdan keçirilib. Böyük Britaniyada “tetçerizm”, Çində “kənddə islahatlar”, Türkiyədə “kamuların islahatı” adlanan böyük özəlləşdirmə prosesi 80-ci illərin sonu-90-cı illərin əvvəlində keçmiş sosialist məkanını əhatə edən 18 ölkədə geniş vüsət aldı. Müxtəlif ölkələrdə fərqli adlar daşıyan belə proqramlar fərqli şəraitlərdə də həyata keçirilməyə başladı. Bu tip proqramlar Çexiya və Slovakiyada Yüklə 0,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|