Əlyazması hüququnda
Dəyişikliklərin strukturu və modelləri
Yüklə 0,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2.2 Dəyişikliklərin strukturu və modelləri
50
Struktur dəyişiklikləri sayəsində həyata keçirilən iqtisadi siyasət, hər şeydən əvvəl sahələrarası və sahədaxili dəyişikliklərə təsir edən tədbirlərin məcmusu deməkdir. Fikrimizcə, iqtisadiyyatın strukturu ictimai istehsal prosesinin müəyyən tarazlığını təmin edən ümumiqtisadi, sahəvi, regional proporsiyaların məcmusunu ifadə edir. Bazar iqtisadiyyatına keçidin xarakteri, məzmunu, onun sosial nəticələri hər bir ölkənin sosial-iqtisadi inkişafından, islahatların səmərəlilik dərəcəsindən və dövlətin iqtisadiyyatda struktur dəyişikliklərinə təsirinin intensivlik və səmərəli himayəçilik siyasətindən asılı olaraq formalaşır. Planlı iqtisadiyyatdan bazar iqtisadiyyatına keçidin təcrübəsi göstərir ki, struktur dəyişikliklərinin iki qütb modeli mövcuddur. Onlardan birincisi-Çin üçün xarakterikdir : istehsal, investisiya və ixracın həcmi artır; mütərəqqi texnologiya ilə təchiz edilmiş müasir müəssisələr yaranır; xaricdən iri kapital qoyuluşu axınları baş verir; əhalinin real gəlirlərinin səviyyəsi qalxır. İkinci model üçün mənfi dəyişikliklər xarakterikdir ki, burada istehsalın böhranı xüsusilə böyük əhəmiyyət kəsb edir 11 . Bunlarla yanaşı,dəyişikliklərin strukturu üzrə dörd əsas modeli də fərqləndirmək olar :
Birinci model ənənəvi olaraq kontinental və ya alman modeli adlanır. Bu model Almaniyadan başqa ,Avstriyada,Belçikada,Niderlandda qismən də Fransada tətbiq olunur.Kontinental model üçün büdcə vasitəsi ilə ÜDM-in təkrar bölgüsünün yüksək həcmi (50%),işverənlərin hesabına sığorta fondlarının formalaşması,inkişaf etmiş sosial tərəfdaşlıq sitemi,yüksək mə.ğulluğa meylilik səciyyəvidir. İkinci-ingilis –sakson modelidir və Böyük Britaniya, Irlandiya və Kanadada istifadə olunur. O,ÜDM-in büdcə vasitəsilə bölgüsünün daha aşağı səviyyəsini (40%-dən az),dövlətin məşğulluq siyasətinin passiv səciyyəli olmasını ,sosial xidmətlərin
11 H.Allahverdiyev və b. Milliiqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsinin elementləri. Səh.123-126 51
göstərilməsində xüsusi ictimai şirkət və təşkilatların xüsusi çəkisinin yüksək olmasını nəzərdə tutur. Üçüncü model-Aralıq dənizi modelidir və Cənubi Avropa ölkələrində (Yunanıstan,Ispaniya və İtaliya) həyata keçirilir.Büdcə vasitəsi ilə bölünən ÜDM-in səviyyəsi burada xeyli fərqlidir(Yunanıstan və İtaliyada 60%-ə qədər,Ispaniyada 40%-ə qədər).Sosial siyasət əsasən sosial müdafiəsi zəif olan vətəndaşlara ünvanlanır və ümumi səciyyə daşımır. Dördüncü model-Skandinav modeli İsveçdə,Danimarkada,Norveçdə və Finlandiyada tətbiq olunur.Skandinav modelində fəal sosial siyasət ,büdcə vasitəsilə təkrar bölünən milli sərvətin həcminin böyük olması (ÜDM-in 50-60%-i ),sosial həmrəylik ideyasının həyata keçirilməsi və sosial siyasətin fəal qabaqlayıcı xarakteri xasdır. Struktur dəyişiklikləri modellərini xarakterizə edən amillər sırasında, birinci-onların mahiyyətini şərtləndirən institutsional islahatlar, ikincisi-islah texnologiyaları fərqləndirilir. Planlı iqtisadiyyatdan bazar iqtisadiyyatına keçid zamanı iki prinsipial yanaşma – təkamül yolu və “şok terapiyası” mövcuddur. Təkamül yolu strategiyası dərin ictimai dəyişikliklərlə əlaqədar risklərdən qaçmaq və ölkədə siyasi həmrəyliyi təmin etməyin zəruriliyinə əsaslanır. Belə strategiyanın həyata keçirilməsi təsərrüfatın əsas parametrlərini-qiymət, tələb və gəlirlərin səviyyəsini stabil vəziyyətdə saxlamağa imkan verir. Bu müəssisələrə yeni şəraitə uyğunlaşmağa, dövlətə isə-əsas diqqəti islahatlara yönəltməyə kömək edir. “Şok terapiyası” yolu ilə ilk öncə Şərqi Avropa ölkələri getmişlər. Bu yolun seçilməsinin mahiyyəti bazar iqtisadiyyatına keçid müddətini minimallaşdırmaqla yanaşı, eyni zamanda onun siyasi dönməzliyinə nail olmaq cəhdi bəzən keçid böhranı adlanan dərin ümumtəsərrüfat böhranına səbəb olan iqtisadiyyatda kəskin qeyri- sabitliyə səbəb olur. 52
Son dövrlər isə dəyişikliklərin strukturu üzrə Azərbaycan milli inkişaf modelinin formalaşması ilə bağlı müzakirələr də başlanmışdır. Azərbaycanın irsən keçmiş iqtisadi vəziyyəti ondan ibarət idi ki, o uzun müddət kommunist imperiyası - SSRİ- nin tərkibində olduqdan sonra iqtisadi və siyasi müstəqillik əldə etmişdir. Lakin suverenlik əldə etdikdən sonra Azərbaycan öz iqtisadi və sosial-siyasi problemləri ilə qarşı-qarşıya durmuşdur. Ölkə demək olar ki, sıfırdan başlayaraq öz dövlət quruluşunu yaratmalı, özünün iqtisadi və sosial siyasətini işləyib hazırlamalı olmuşdur. Azərbaycanın iqtisadi və sosial inkişafının perspektiv istiqamətlərinin əsasını məhz bu gün aparılan bazar iqtisadiyyatının təşəkkülünü təmin edən və idarəetmə fəaliyyətini təkmilləşdirən idarəetmə strukturunun təkmilləşdirilməsi təşkil edir.
Müasir Azərbaycan Respublikasında strukur dəyişiklikləri işləməyən müəssisələrin yenidən qurulması, bazar tələbatına uyğun səmərəli istehsal siyasəti yeritməklə yeni iş yerlərinin açılması, əmək haqqının artımı və rəqabət mühiti yaratmaqla təşəbbüskarlığı təmin edən sosial nəticələrin dinamikasıdır. Struktur islahatlar Azərbaycan iqtisadiyyatının strateji məhsulları, onun iqtisadi potensialının iqtisadi dövriyyəyə cəlb edilməsi üçün və sahələrarası nisbətlərin və neft sektoru ilə yanaşı kənd təsərrüfatının, sosial infrastrukturun və emal sənayesinin səmərəli əlaqələndirilməsi üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir və son illərdə iqtisadi artımın dinamik artımı, investisiya axının stimullaşdırılmasına şərait yaradılması, inflyasiyanın sabitləşməsi, ixracat yönlü istehsal potensialının formalaşdırılması və ardıcıl sosial siyasətin aparılması şəraiti struktur dəyişmələrinin əlverişli mühitini yaradır. Ali məqsədin seçilməsi ölkə iqtisadiyyatının sahə, ərazi, təsərrüfat quruluşunun məhz həmin məqsədə çatma yolunu qiymətləndirməklə və həmin tədbirlərin imkanlarını nəzərə almaqla əsaslandırılması struktur dəyişikliklərinin metodoloji əsasını təşkil edir və struktur dəyişiklikləri dinamizmi, ixtisaslaşma və kompleksləşmə, əməyə qənaət və məsrəflər, effekt modeli baxımından qiymətləndirilir.
Yüklə 0,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|