Əlyazması hüququnda
Yüklə 0,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
71
“kupon özəlləşdirilməsi”, Litvada “sürətli özəlləşdirmə”, Monqolustan və Rumıniyada “vətəndaş proqramları”, Polşada “kütləvi özəlləşdirmə”, Rusiyada “vauçer özəlləşdirməsi” adı ilə tarixə düşdü. Azərbaycanda isə bu proqram “çek özəlləşdirməsi” adlandırıldı. Ümumilikdə kütləvi özəlləşdirmə proqramları adı ilə qruplaşdırılan belə proqramlar bir-birindən aşağıdakı əlamət sıraları üzrə fərqləndirilə bilər: a) proqramın məqsədinə görə, b) onun reallaşdırılması üsulları və miqyasına görə, c) reallaşdırma tempinə görə, ç) proqramların daxili uyğunluğuna görə və d) proqramların reallaşdırılması ilə əlaqədar risklərə görə. Kütləvi özəlləşdirmə proqramları özündə bir neçə ümumi məqsədləri birləşdirə bilər: siyasi məqsədlər (iqtisadi transformasiya prosesinə əhalinin geniş kütləsinin cəlbi), sosial məqsədlər (səhmlərin bölgüsünün ədalətli forması), sistemli məqsədlər (iqtisadiyyata bazar prinsiplərinin tətbiqi), səmərəliliyin yüksəldilməsi məqsədləri (idarəetmənin və istehsalın modernləşdirilməsi). Çexiya-Slovakiyada həyata keçirilən özəlləşdirmə proqramları qarşısına sistemli və siyasi, Rusiyada birinci növbədə siyasi, sonra isə sistemli, Polşada səmərəliliyin yüksəldilməsi və sosial ədalətin təmini, Qırğızıstanda sistem dəyişiklikləri məqsədlərini qoymuşdur. Azərbaycanda özəlləşdirmə proqramlarının məqsədləri Rusiya ilə üst-üstə düşür. Kütləvi özəlləşdirmə proqramları müxtəlif ölkələr üzrə özünəməxsus miqyaslara və idarəetmə dərəcələrinə malik olub 16 . Digər proqramlarla müqayisədə Rusiyada özəlləşdirmə proqramının əhatə dairəsi daha geniş olaraq, özündə Rusiyanın bütün əhalisini və dövlət müəssisələrinin 80 faizini birləşdirib. Polşa modeli ondan xeyli dərəcədə fərqlənərək daha məhdud dairədə reallaşdırılmış və dövlətin əsas fondlarının 11 faizindən bir qədər çoxunu əhatə edib. Bu proqramın həyata
16 Səmədzadə Ş. Sahibkarlığın əsasları. Səh.96-98 72
keçirilməsində Polşa vətəndaşlarının 69 faizi iştirakçı olub. Bu proqramların ortasında isə Çexiyada özəlləşdirmə modeli dayanır ki, o da dövlət fondlarının 25 və ölkə əhalisinin 56 faizini əhatə edib. Azərbaycanda müvafiq surətdə dövlət mülkiyyətinin 75,7 faizinin özəlləşdirilməsi nəzərdə tutulub ki, bu məqsədlə ölkənin bütün vətəndaşlarına çeklər paylansa da, I özəlləşdirmə proqramının nəticəsi olaraq əhalinin heç bir faizi də səhmdara çevrilə bilməyib. Hər bir kütləvi özəlləşdirmə proqramlarında fəaliyyət ardıcıllığına görə müəyyən özünəməxsus xüsusiyyətlər meydana çıxsa da, onların təbii olaraq ardıcıl fəaliyyətini üç mərhələyə qruplaşdırmaq mümkündür. Belə təsnifat proqramların daxili uyğunluğu əsasında aparılır. Belə ki, bütün proqramlar üzrə birinci mərhələdə vauçer, çek, kupon və ya səhm hüququ barədə şəhadətnamə paylanmaqla dövlət müəssisələrinin səhmlərinə süni tələbat yaradılır. İkinci mərhələdə özəlləşdirilən müəssisələrlə vauçer sahibləri arasında vasitəçilik funksiyasını yerinə yetirən investisiya fondları formalaşdırılır. Üçüncü
mərhələdə müəssisələrin səhmləşdirilməsi, dəyərin qiymətləndirilməsi və kiçik emissiya prospektlərinin buraxılış yolu ilə onların təklifi həyata keçirilir. Bütün digər postsovet dövlətlərində olduğu kimi, suverenliyini bərpa edərək sistem dəyişiklikləri yolu tutmuş müstəqil Azərbaycan Respublikasında özəlləşdirmənin mənşəyi, mahiyyəti və praktikası, bir tərəfdən, Azərbaycan iqtisadiyyatının bir çox onilliklər ərzində keçmiş ittifaqın vahid xalq təsərrüfat kompleksinin tərkibində mərkəzləşdirilmiş planlı təsərrüfatın qanunauyğunluqları əsasında inkişafın xüsusiyətlərindən doğmuş amillərlə, digər tərəfdən, dünya təsərrüfatında və siyasətində cərəyan edən qlobal xarakterli proseslərin güclü təsiri və təyziqi altında formalaşmış amillərlə şərtlənmişdir: Dövlət əmlakının özəlləşdirilməsinin həyata keçirilməsi üçün aşağıdakı məsələlərin həlli təmin edilmişdir: a).Bazar sistemində iqtisadi münasibətləri tənzimləyən qanunlar və normativ aktların hazırlanması və qəbul edilmişdir; 73
b).Bütün müəssisələrin, xüsusilə də keçid dövrünün və böhranın yaratdığı çətinliklərlə əlaqədar fəaliyyəti tam və ya qismən dondurulmuş meəssisələrin işləməsini, yenidən qurulmasını, fiziki və və mənəvi cəhətdən köhnəlmiş istehsal güclərinin modernləşdirilməsini təmin etməklə özəlləşdirməyə hazırlamaq; c)Özəlləşdirmə prosesinin həyata keçirilməsini təmin etməyə yardımçı olan institutların (bank, maliyyə, fond birjaları, qiymətli kağışlar bazarı, fondlar və s.) yaradılması, fond bazarında və investisiya prosesində bütün hüquqi və fiziki şəxslərin sərbəst iştirakı; d).İnvestisiya layihələrinin dövlət tərəfindən dəstəklənməsi və milli iqtisadiyyata daxili və xarici sərmayənin cəlb edilməsi üçün stimullaşdırıcı tədbirlərin həyata keçirilməsi; e)Özəlləşdirmədə iştirak etmək üçün ölkə əhalisinə ilkin bərabər şəraitin yaradılması; f)Xüsusi mülkiyyətçilərin hüquqlarının mühafizəsi sahəsində kompleks tədbirlərin həyata keçirilməsi. 90-cı illərin əvvəllərində mülkiyyət, dövlətsizləşdirmə haqqında bir sıra qanunvericilik aktları və sənədlər qəbul edilmişdirsə də, bu hüquqi aktlar mürəkkəb və uzunmüddətli özəlləşdirmə prosesinin həyata keçirilməsi üçün kifayət etmirdi. 1992-ci ilin əvvəllərində Bakı şəhər İcra Hakimiyyəti aparatının strukturunda “özəlləşdirmə və bələdiyyə mülkiyyəti” idarəsi yaradılmışdır.bu struktur bölmə Bakı şəhərində bələdiyyə mülkiyyəti haqqında informasiya bazasının yaradılmasının əsasını
qoymuş və
bələdiyyə mülkiyyətinin dövlətsizləşdirilməsi və
özəlləşdirilməsinə dair sənədlər paketi hazırlamışdır. Deyilənlər nəzərə alınaraq 1992-ci ildə dövlət əmlakını idarə etmək və özəlləşdirmə prosesinin həyata keçirilməsini təmin etmək məqsədilə Əmlak Məsələri üzrə Dövlət Komitəsi yaradılmışdır. 1993-cü ilin yanvar ayının 7-də “Azərbaycan Respublikasında Dövlət mülkiyyətinin özəlləşdirilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikasının qanunu qüvvəyə minmiş və Yüklə 0,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|