Elmi redaktor: İsmayıl Əli oğlu Fcyzullabəyli, iqtisad elmləri doktoru, professor
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
məntiqi, müqayisə, kompleksli yanaşma, riyazi-məntiqi modelləşdirmə, statistik metodlar tətbiq edilmişdir. Metodların seçilməsi prinsipi araşdırılan problemin əhatə dairəsinin ifrat ge- nişliyi və keçid iqtisadiyyatı şəraitində empirik bazanın məhdudluğu ilə şərtlənir. Tədqiqatın yerinə yetirilməsi prosesi bütünlüklə çoxölçülü determinizmə söykənir. Ümumiyyətlə, tədqiqatın gedişini aşağıdakı prinsipial ardıcıllıq şəkilində ifadə etmək olar: Problemə yanaşmanın paradiqmasının formalaşdın İması-^tədqiqatın metodologiyası—»problemin çoxölçülü məntiqi yanaşma çərçivəsində determinik xassələrinin araş- dırılması^inhisarizmin milli-regional-qlobal səviyyələrdə kəsişən təzahür formalarının aşkarlanması-^keçid dövrü üçün antiinhisar siyasətinin konseptual bazasının müəyyənləşdirilməsi—»effektiv rəqabət mühitinin formalaşdınlması və sosial-iqtisadi inkişafın dayanıqlılığının təmini şərtlərinin üzə çıxaniması. Monoqrafiyanın konsepsiyası müəllifin elmi mövqeyinə əsaslanmaqla formalaşdırılmışdır. Bu mövqe müasir gerçəklikdən çıxış etməklə inhisarizmin aradan qaldırılmasının qaçıl- mazlığına və inhisarın ləğvi-»iqtisadi səmərəlilik (yaxud məq- sədyönlülük) dilemmasının dəyişən xarakterinə söykənir. Belə ki, «kiçik» ölkənin ümummilli mənafelərinin təminatı probleminin həlli variantlarının kasadlığı iqtisadi səmərəliliyin dominantlığını ortalığa qoyur. Eləcə də, inhisarizm və inhisar fenomeninin yekcins məzmun daşımadıqları ön plana çıxarılır. Tədqiqatın əksər istiqamətləri özündə nəzəri və praktiki əhəmiyyət kəsb edən konseptual yanaşmaları, hipotezləri, təklif və tövsiyyələri ehtiva edir. Monoqrafiya əsasən iqtisadçı alimlər, sosioloqlar, siyasətçilər, hüquqşünaslar, iqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsi sferasında fəaliyyət göstərən rəsmi şəxslər, eləcə də iqtisadi profilli ali məktəb tələbələri üçün nəzərdə tutulmuşdur. Əsərdən, eyni zamanda, geniş oxucu kütləsi də istifadə edə bilər. Əsər haqqında öz irad və tövsiyyolərini irəli sürəcək dəyərli oxuculara əvvəlcədən minnətdarlığımı bildirirəm. Müəllif 11 I FƏSİL. BAZAR MÜNASİBƏTLƏRİ VƏ İNHİSARÇI FƏALİYYƏT Sistem dəyişikliyi ilə əlaqədar formalaşan sosial-iqtisadi münasibətlər kompleksinin müasir xarakteri həm mahiyyət, həm dq məzmunca «klassik» keçid dövrünün bütün spektrini özündə əks^tdirir. İlk baxışdan sırf xaotik təsir bağışlayan keçid prosesi əslində dəqiq məntiqi ardıcıllıq və nizamla gedir. Eyni hadisəyə yanaşmada müxtəlifliyin, iqtisadi baxışlarda daban-dabana zidd olan mövqelərin meydana çıxması təbii olsa da, mahiyyət etibarı ilə həqiqətin düzgün dərk edilməsində müəyyən çaşqınlıq yaradır. «Bir ölçülü» yanaşmanın qə- buledilməzliyi mövqeyindən baxılarsa, onda açıq-aydın şəkildə görmək mümkündür ki, keçid dövrü öz mahiyyəti və proseslərin məntiqi gedişi baxımından yekcins deyildir. Əldə ediləcək nəticələr və funksional fəaliyyətin məzmun fərqliliyi nöqteyi-nəzərindən onun variant müxtəlifliyi mövcuddur. Belə ki, əvvəla, bütövlükdə dünya iqtisadiyyatı keyfiyyətcə yeni mərhələyə-postindustrial dövrdən informasiya erasına qədəm qoymaqdadır: ikincisi, sırf sistem dəyişikliyi prizmasından kapitalizmdən sosializmə, bazardan mərkəzləşdirilmiş iqtisadiyyata keçid artıq baş vermişdir. İndi isə əks proses, yəni mərkəzləşdirilmiş iqtisadiyyatdan bazar iqtisadiyyatına keçid baş verir; üçüncüsü, əgər dünya ölkələrini bazar münasibətlərinin inkişaf səviyyəsinə görə təsnifləşdirsək, onda inkişaf etmiş bazar iqtisadiyyatı, inkişaf etməkdə olan bazar iqtisadiyyatı və formalaşmaqda olan bazar iqtisadiyyatı ölkələri kimi fərqləndirmək lazım gələcəkdir. Deməli, sondan bir mərhələ geriyə, formalaşma mərhələsindən inkişaf etmiş səviyyəyə çatma prosesi də öz mahiyyəti etibarı ilə keçid dövrü kimi xarakterizə oluna bilər. Beləliklə, inzibati-amirlik sistemindən bazar iqtisadiyyatına keçid real bazarın özünün fonnalaşmasının ilk anlarından başlanan və ictimai həyatın bütün spektrlərini, o cümlədən ümumibəşəri dəyərlərə münasibəti də ehtiva edən mürəkkəb. 12 çoxlaylı və çoxşaxəli bir prosesdir. Bu prosesin bütün cəhətlərini adekvat surətdə əhatə edə biləcək vahid nəzəriyyənin yoxluğu tamamilə təbii bir hal kimi qəbul edilməlidir. Belə ki, nəzəriyyə «fikrin xalis hərəkətindən» deyil, ictimai praktikanın ümumiləşdirilmiş nəticələrindən doğur. Və məhz buna görə də Beynəlxalq Valyuta Fondunun bir sıra proqramlannın uğursuzluğuna heç də təəccüblənmək lazım gəlmir. Göründüyü kimi, problemə yanaşmanın məntiqi ictimai praktikanın gerçək nəticələrinə əsaslanmalıdır. Başqa sözlə, əgər keçid dövrünü tam şəkildə əhatə edə biləcək vahid nəzəriyyə yoxdursa, deməli vahid metodologiyadan da danışmağa dəyməz. Dünya təcrübəsində analogiyası olmayan bir prosesin nəzəri təxəyyülə əsaslanmaqla hər hansı bir qəlibə salınması yolverilməzdir. § L MİLLİ BAZAR: MONİST BAXIŞIN FƏSADLARI Apardığımız araşdırmalar isə göstərir ki, əksər keçid iqtisadiyyatlı ölkələrdə, o cümlədən Azərbaycan Respublikasında yuxanda qeyd etdiyimiz yanılmalar məcmu halda mövcuddur və hər şeydən əvvəl, metodoloji problemlərə etinasızlıq daha qabanq şəkildə özünü binizə verir. Müasir dövrün başlıca problemlərindən biri baş verən proses və dəyişikliklərin tam həcmdə dərkedilməsinin mümkünsüzlüyü ilə əlaqədardır. Keçid dövrünün metodoloji təminatı bu gün də aktual olaraq qalmaqdadır. Yeni paradiqma axtanşınm intensivliyi də məhz bu aspektlə, yəni mövcud nəzəriyyələrin «keçid iqtisadiyyatı» adlandınlan ötəri yaranışa əsaslanmaqla inkişaf problemini axıra qədər «görə bilməməsi» ilə bağlıdır. Əgər neoklassizm hər hansı bir firmanın transmilli korporasiyaya çevrilməsi prosesini ağılabatan tərzdə şərh edə bilmirsə, onda «Vaşinqton konsepsusuna» ümidlə baxmaq ən azı sadəlövhlük təsiri bağışlayır. Bazar anlayışına ifrat dərəcədə bəsit və primitiv yanaşma, kortəbiiliyin təkamül prosesində substansiya keyfiyyətində qəbulu keçid iqtisadiyyatlı ölkələrdə həm ümumin- 13 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|