Elmi redaktor: İsmayıl Əli oğlu Fcyzullabəyli, iqtisad elmləri doktoru, professor
Sistemli islahatlann məntiqi ardıcıllıqla həyata keçirilməsi
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
MÜQƏDDİMƏ Sistemli islahatlann məntiqi ardıcıllıqla həyata keçirilməsi real bazar münasibətlərinin qərarlaşması prosesini əhəmiyyətli dərəcədə sürətləndirmişdir. Ölkədə makroiqtisadi inkişaf əyrisinin yüksələn xəttlə gedişi təmin edilmiş, bütövlükdə sosial-iqtisadi situasiyanın sağlamlaşdıniması istiqamətində bö)dik nailiyyətlər əldə olunmuşdur. Bununla belə, eyni zamanda, qeyd etmək lazımdır ki, sosial-iqtisadi inkişafla bağlı metaproblemin mahiyyətcə yekcins səciyyə daşımaması, onun açıq-aydın şəkildə müşahidə edilən dualizmi və bununla əlaqədar olaraq meydana çıxan təhlükəli meyllərin aradan qaldırılması zəruriliyi mühüm əhəmiyyət kəsb edən məsələlər sırasındadır. Belə ki, iqtisadi artım, kəmiyyətcə çoxalma hələ o demək deyildir ki, keçid iqtisadiyyatı real bazarın qərarlaş- ması yönümündə köklü keyfiyyət dəyişikliyinə uğrayıb və sosial-iqtisadi inkişafın dayanıqlığı təmin olunubdur. Qeyd edilən aspektdə ölkənin qarşısında duran strateji məqsədlərə çatmaq üçün bazar prosesinin bütün dəyişənlər çoxluğunu kompleks şəkildə nəzərə almaq zəruridir ki, bunların sırasında da inhisarizm və onun davranış tərzi xüsusi önəm daşıyır. Belə ki. inhisar yaradan proses və inhisarçı davranışla effektiv mübarizəni təşkil etmədən"əvvəla, real məzmun daşıyan rəqabət mühitini formalaşdırmaq mümkün olmayacaqdır ki, bu da, istər-istəməz bazann fıaskosuna gətirib çıxaracaqdır; İkincisi, inkişafın dayanıqlılığı makro səviyyədə sosial-iqtisadi sabitliyin mövcudluğunu tələb edir. Malao sabitlik isə, öz növbəsində mənafelərin tarazlığı üzərində real məzmun kəsb edə bilər ki, bu da, birmənalı olaraq iqtisadi demokratiyasız qeyri-mümkündür. İqtisadi artım və iqtisadi həyatın demokratikləşdirilməsi arasında əlaqə heç bir halda mexaniki səciyyə daşımır. İnhisar-^iqtisadi demokratiya əksliyi barışmaz xarakterlidir. Yəni, inhisann mövcudluğu iqtisadi demokratiyanın ifrat dərəcədə məhdudlaşdırılması yaxud yoxluğu deməkdir; Üçüncüsü, inhisar, istənilən halda məcmu iqtisadi səmərəliliyin səviyyəsini aşağı salır; Dördüncüsü, inhisara qarşı (ələlxüsus, əcnəbi mənşəli) effektiv mübarizənin apanimadığı şəraitdə ölkənin beynəlxalq əmək bölgüsü sistemində layiqli yer tutması imkanları kəskin şəkildə məhdudlaşa bilər və s. Həmçinin, göstərmək lazımdır ki. inhisar real məzmunlu bazarın törəməsi olmaq etibarı ilə təbiilik xassəsinə malikdir. Elə problemin qəlizliyi də ondadır ki, inhisar yaradan proseslə mübarizə bazann «daxili» işlərinə qarışmaq anlamına gəlir ki, bunun da keçid iqtisadiyyatlı ölkələr üçün əlahiddə əhəmiyyət daşıdığı şübhəsizdir. Eyni ^manda, tədqiqatın aktuallığı keçid dövrünün spesifik özəllikləri fonunda antiinhisar siyasətinin tətbiqi xüsusiyyətləri ilə də əsaslandırıla bilər. Məlumdur ki, bu ölkələrin heç birində rəqabət siyasəti yeridilmir. Yəni, bütövlük, sistemlilik nöqteyi-nəzərindən böyük bir boşluq mövcuddur. Belə olan tərzdə, rəqabət siyasətinin tərkib ünsürü kimi çıxış edən antiinhisar siyasətinin «nəticələrlə» mübarizə siyasəti olduğu üzə çıxır. Başqa sözlə, inhisar yaradan proses (xüsusilə tədavül sferasında) özünün yekun mərhələsində antiinhisar nəzarətinə məruz qalır və s. Digər tərəfdən, antiinhisar siyasəti və onun effektiv tətbiqi problemləri metodoloji baxımdan yalnız iqtisadi nəzəriyyənin çərçivəsi ilə məhdudlaşmır. Belə ki, antiinhisar tənzimlənməsi rəqabət siyasətinin mühüm tərkib hissəsi olmaq etiban ilə bütövlükdə ictimai sistemə təsir göstərməklə, əksər siyasi, sosial və iqtisadi qrupların mənafeyi ilə sıxı surətdə bağlıdır. Buna görə də, antiinhisar siyasətinin tətbiqində istifadə edilən tədbirlərin təsiri, siyasi vasitələrin müəyyən edilməsi, onların tərkibi və kombinasiyası, həmçinin dövri-zamana uyğunluğu (yəni, konkret zaman intervalını əsas götünnəklə vaxtında, lazım olan anda həyata keçirilməsi) kimi məsələlərin elmi cəhətdən araşdırılması zəruridir. Əgər nəzərə alsaq ki, rəqabətin funksiyaları təkcə iqtisadi deyil, həm də sosial mahiyyət daşıyır, onda antirəqabət praktikasını aradan qaldırmağa və inhisarçı fəaliyyəti məhdudlaşdırmağa yönəldilən antiinhisar siyasətinin iqtisadi nəzəriyyənin ümumi hipotezlərinə söykənməklə formalaşdırılması sistemlilikdən uzaq olacaqdır. Antiinhisar siyasəti bu aspektdən yalnız məqsəd—> vasitə əlaqələrinin təhlili və real rəqabət şəraitinin qiymətləndirilməsini həyata keçirə bilər. Nəzəriyyənin gücsüz olduğu məsələlərdə isə hüquqi- siyasi yolla mövcud situasiyanın idarə edilməsini və alternativlərin uzlaşdırılmasını əsaslandırılmış şəkildə həyata keçirmək problemi də mövcuddur. Eyni zamanda, qeyd edilməlidir ki, inhisar fenomeni üçün zaman məhfumu yoxdur. O mənada ki, bu problemin birdəfəlik həlli qeyri-mümkündür. Həmçinin, in- Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|