Eimi redaktor: Rəyçilər: Ağasəlim Ələsgərov
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
məqsədilə böyük həcmdə dövlət investisiyalanndan, subsidiyalardan, ucuz kreditlərdən, müxtəlif vergi və amortizasiya güzəştləri kimi vasitələrdən istifadəyə əsaslamrdı. Bu proseslərdə əhalinin kiçik əmanətlərinə vergi sti- mullanmn tətbiqinin böyük rolu olmuşdur. Konyukturam tənzimləmək üçün maliyyə vasitələrindən, xüsusilə səmərəli kredit siyasətindən hökumət tərəfindən fəal istifadə edilirdi. İkinci dünya müharibəsindən sonra Yaponiya iqtisadi islahatlar həyata keçirməyə başladı. Əsas vəzifə iqtisadiyyatın inhisarsızlaşdıniması, inflyasiya ilə mübarizə aparılması, milli valyuta kursunun stabilləşdirilməsi, iqtisadiyyata xarici valyutamn cəlb edilməsi idi. Onlann o dövrdəki iqtisadi durumu bizim 1992-95-ci illərdəki vəziyyətimizlə oxşarlıq təşkil edirdi. Həmin dövrdə Yaponiyada iqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsinin vasitələrindən geniş istifadə olunmuşdur. Belə vasitələrdən biri sahə prioritetləri sistemi idi ki, bundan istifadə etmək hökumətin öncül tədbirlərindən biri olmuşudur. Müharibədən sonrakı Yaponiyada pul vəsaitləri, kadrlar və xammal çatışmırdı. Belə şəraitdə sənayenin bütün sahələrinin balanslaşdınimış şəkildə inkişafım təmin etmək mümkün deyildi. Bununla əlaqədar olaraq prioritet sahələrin, onlann daxilində isə prioritet istehsaUann dövlət müdafiəsi prinsipi formalaşdınimışdır. Bu o demək idi ki, hökupıət çox vacib sahələri müəyyənləşdirmiş, onlann üstüplüklə inkişaf etdirilməsi üçün lazımi köməklik etmiş, yəni pul vəsaitləri, kadrlar və material resurslan həmin sahələrdə cəmləşdirilmişdir. Həmin dövrdə kömrün və digər xammal və mate- riallann çatışmadığına görə bütünlükdə istehsalı, xüsusilə metallurgiyanın və digər materiallar istehsal edən sahələrin bərpa edilməsi yolunda Yaponiya ciddi çətinliklərlə qarşılaşdı. Kömürün istehsalım artırmaq üçün şaxta- lardakı köhnə avadanlıqlan dəyişdirmək tələb olunurdu. Bıinun üçün də metallurgiya məhsullan lazım idi. 1947-1948-ci illlərdə Yaponiya hökuməti əsas diqqəti iki sahədə - kömür və metallugiya sahələrində cəmləşdirdi. Kömür hasilatı artdıqca metallurgiya sənayesinə kömürün verilməsi də artı- nlırdı. Metal istehsalı çoxaldıqca kömür sənayesinə lazun olan avadanlıqlan istehsal edən maşınqayırma sahələrinə metal verilməsi də genişlənirdi. Beləliklə, resurslann cəmləşdirilmiş şəkildə hər iki sahəyə qarşılıqlı göndərilməsi təşkil edildi. Bu sahələrin bərpası yaxşılaşdıqca başqa sahələrin də kömür və metalla təchizatı səhmana salmırdı. Nəticədə istehsal artmağa başladı. Paralel olaraq dövlət inflyasiyam məhdudlaşdırmaq tədbirlərini də həyata keçirirdi. Özü də yuxan da qeyd olunan bütün tədbirlər dövlətin mərkəzləşdirilmiş nəzarəti altında apanimışdır. Müharibədən sonrakı mərkəzləşdirilmiş nəzarətə ancaq 1950-ci ildə xitam verilmişdir. Nəticədə azad iqtisadi sistem daxilində Yaponiyanın milli təsərrüfatım əsaslı şəkildə bərpa etmək üçün ilkin şərait yaradıldı. 31
Uzunmüddətli sahə proqramlannm hazırlanması Xarici ticarət və sənaye nazirliyinə tapşınimışdır. Proqramlarda mühüm sahələrin bərpası və sonrakı surətlə inkişafı üçün lazımi şəraitin yaradılması nəzərdə tutulurdu. Bu proqramlar bir dövlət proqramı kimi realizasiya üçün dövlət maliyyəsi ilə təmin edilirdilər. Prioritet sahələr sistemindən dövlət, xüsusilə 50-60-cı illərdə geniş istifadə etmişdir. Onu da demək lazımdır ki, yapon iqtisadiyyatının bərpası və sahə strukturunun inkişafı başlanğıcdan xarici elm və texnikanın qabaqcıl nailiyyətləri əsasında həyata keçirilmişdir. Müharibədən sonra aparılan torpaq islahatı fermer təsərrüfatlannı meydana gətirdi. Onların kübrə və zəhərləyici maddələrə artan tələbatını təmin etmək üçün dövlət kimya sənayesinin bu sahələrini prioritet sahə kimi qəbul etdi. Neftkimyası əhalinin paltara, mənzilə və qidaya, avtomobil və məişət elektrik cihazları istehsalı üçün mühüm materiallann istehsalçısına çevrildi. Neftkimyası məhsulları ilə özünü tam təmin etməyə nail olan Yaponiya iri masştablı idxaldan əl çəkdi. Bəzi hallarda isə xarici valyuta əldə edə bildi. Hökumət işgüzar dairələrlə əməkdaşlıq şəraitində prioritet sahələr üzrə məqsədli təxı!nini planlar müəyyən etdi və onlann yerinə yetirilməsinə köməklik göstərdi. Məqsədli planlann seçilməsinin mühüm meyan məhsulun beynəlxalq rəqabətlilik qabiliyyəti olmuşdur. Əldə rəhbər tutulmuşdur ki, məqsədli proqramlar çərçivəsində seçilmiş yenidənqurma investisiya layihələri beynəlxalq miqyasda rəqabətqabiliyyətli olmalıdır. Əks təqdirdə onların həyata keçirilməsi vəsaitlərin və resurslann düşünülməmiş məsrəflərinə gətirib çıxanr. Daxildə rəqabəti təmin etmək üçün rəqabətqabiliyyətli məhsullann idxalı məhdudlaşdınlraışdır. İnvestisiya layihələri qiymətləndirilərkən meyar kimi eneıjiyə qənaət, ətraf mühitin qorunması, mənfəətlilik göstəriciləri rəhbər tutulmuşdur. Daxili rəqabəti gücləndirmək üçün mümkün qədər daha çox müəssisələr hərəkətə gətirilmişdir. Kəskin rəqabət isə öz növbəsində istehsalda səmərəlilik və tərəqqinin hərəkətedici qüvvəsinə çevrilmişdir. 60-cı illər Yaponiyada «Özünün texnologiyasının yaradılması dövrü» kimi xarakterizə olunur. Bu illərdə dövlət maksimum cəhd göstərmiş və köməklik etmişdir ki, yeni və perspektiv sahələr-sintetik liflər istehsalı, neft- kimya, komplektləyici maşın hissələri, ümumi maşınqayırma, elektron sənayesi inkişaf etsin. Həmin sahələrə köməklik göstərməklə yanaşı həddən artıq rəqabətin qarşısmı almaq üçün dövlət kartellərin yaradılmasına icazə verdi. Müharibədən sonrakı dövrdə Yaponiya iqtisadi sisteminin ən xarakterik bir əlaməti özəl müəssisələrin fəaliyyətinə dövlətin operativ müdaxiləsi mexanizmi olmuşdur. «İnzibati rəhbərlik» adlanan bu mexanizm hökmət orqanlarının və özəl biznesin əlaqələndirilmiş və razılaşdırılmış hərəkətlərini, müvafiq dövlət orqanının biznes ehtiyaclanna tezliklə reaksiya 32
Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|