Eimi redaktor: Rəyçilər: Ağasəlim Ələsgərov
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sxem 1 Bəzi ölkələrin iqtisadi modellərinin xüsusiyyətləri
30 ildə ABŞ-da formalaşmış və müasir Yapon, İngiltərə, Fransa və digər inkişaf etmiş ölkələrin iqtisadiyyatı qarışıq iqtisadi sistemə aiddir. (58, s.53). Qanşıq iqtisadiyyatda müxtəlif mülkiyyət növlərinə məxsus olan müəssisələr və qurumlar mövcuddur. Təsərrüfatçılığm müxtəlif formalanndan istifadə olunur. Bu ölkələrdə dövlət müəssisələri, güclü xüsusi korporativ birliklər, fərdi xüsusi firmalar vardu:. İqtisadi sfera bazar tənzimləməsinin və dövlətin təsiri altında olur. Xalis bazar iqtisadiyyatmdan fərqli olaraq, burada iri xüsusi və səhmdar mülkiyyəti mövcuddur. Bazar və rəqabət tənzimləmənin üstün formaları kimi çıxış edir, onlan dövlət tənzimlə-məsi tamamlayır. Müasir qanşıq iqtisadiyyat tənzimlənən bazar iqtisadiyyatıdır. Qanşıq iqtisadiyyata 0 ölkələr aid edilir ki, onlann iqtisadiyyatmda bazar və inzibati-amirlik iqtisadi sistemlərin əlamətləri əlaqələndirilir. Qanşıq iqtisadiyyatda dövlət özütənzimlənən bazar mexanizmlərinin özlərinin nöqsanlanm kompensasiya eləmək üçün onlan korrektə edir. İqtisadi ədəbiyyatdan görünür ki, iqtisadi inkişafm gələcəyi qanşıq iqtisadiyyatla bağlıdır və məhz bxma görə də MDB ölkələrində bu tipli sistem tədricən formalaşdınlu:.
Müasir bazar təsərrüfatının modelləri
Meyarlar
Sosialyönüml ü
bazar təsərrüfatı
Korporativ iqtisadiyyat
Dövlət
proqramlarını n
Vətəndaşların maraqlarının
müdafiəsi
Sahibkarlığın inkişafı üçün şəraitin yaradılması
maraqlarının qorunması
İqtisadiyyatm
tənzimlənmə prinsipləri
proqramlaşdırm a
Taktiki metodlardan üstün istifadə
Əsas
prioritetlərin müəyyən
edilməsi
İqtisadiyyatda dövlət sektorunun payı 30% 10%-ə qədər Cüzi Tipik dövlətlər Almaniya ABŞ
Yaponiya İsveç
Mənbə: «Экономическая теория», Москва, ИНФРА - M, 2007, Российская Экономическая академия им. Г.В.Плеханова, с.40 19
Bu və ya digər iqtisadi sistem daxilində ayn-ayn ölkələrin və regionların müxtəlif iqtisadi inkişaf modelləri mövcuddur. İqtisadi inkişaf səviyyəsindən, sosial və milli şəraitindən, təbii resurslardan asılı olaraq, hər bir ölkənin milli iqtisadi inkişaf modeli formalaşdınlır. İqtisadi ədəbiyyatda «milli iqtisadi inkişaf modeli» dedikdə sosial- iqtisadi inkişafla bağlı qarşıya qoyulan məqsəd, iqtisadi inkişafın istiqamətləri və onlara nail olunmasmm metod və mexanizmləri başa düşülür. İqtisadi inkişaf modelləri zaman və məkan daxilində formalaşdınlır, inkişaf etdirilir və dəyişdirilir. İqtisadi inkişaf modeli iqtisadi sistemdən də asılıdır (sosialist, bazar və keçid iqtisadiyyatı). Dünya təcrübəsi göstərir ki, iqtisadi inkişafın milli modelləri özündə həm dünya sivilizasiyasımn nailiyyətlərini, həm də milli xüsusiyyətləri birləşdirir. Həmin modellər, əsasən, onlann realizasiya edilməsinin templəri, müddətləri, formalan, metodlan və icra mexanizmləri ilə fərqlənirlər (62, s.73,). Bəzi ölkələrdə dövlətin rolunu minimuma endirməyə cəhd edilir (Qərb liberal model), digərlərində dövlətə həlledici əhəmiyyət verilir (Çin modeli, daha ətraflı 1.2 saylı paraqrafda). Bəzi ölkələrin milli inkişaf modellərində nəzərdə tutulan daxili maliyyə bazanmn yüksək dərəcədə açıqhğı, xarici iqtisadi əlaqələr üzərində dövlət nəzarətinin aşağı səviyyədə olması, xarici investisiyalarm cəlb edilməsinə xüsusi cəhd edilməsi barədə müddəalann müasir şəraitdə məqsədəuyğun olması bir çox alim və mütəxəssislərdə, o cümlədən bu monoqrafiyamn müəllifində şübhə doğurur. Bəzi Qərb müəllifləri tərəfindən yaradılan qanşıq iqtisadiyyat nəzəriyyəsinə görə dövlətin iqtisadi fəaliyyətinin artması nəticəsində kapitalizm azad özəl sahibkarlıq sistemindən elə bir iqtisadi sistemə keçmişdir ki, orada özəl və dövlət sektorları bir-birini tamamlayu. Amerika iqtisadçısı E.Xan- sen ikinci dünya müharibəsindən sonrakı iqtisadi sistemi fərdiyyətçilik iqtisadiyyatından qanşıq iqtisadiyyata, özəl-dövlət iqtisadiyyatına keçid kimi xarakterizə etmişdir. Burada da əsas diqqət sosial rifaha yönəldilir. P.Sa- muelson da həmçinin inkişaf etmiş ölkələrin iqtisadiyyatım azad sahibkarlığın qanşıq sistemi kimi qiymətləndirmişdir. Onun fikrincə, bu sistemdə nəzarəti həm cəmiyyət, həm də özəl institutlar həyata keçirirlər. Eyni zamanda cəmiyyətin müxtəlif tipli iqtisadi sistemlərdən ibarət olması da əsas götürülür. İqtisadi sistemin tiplərə bölünməsi əlaməti kimi onun açıq və ya qapalı olması qəbul edilir. Əgər milli iqtisadiyyat və onun həlqələri beynəlxalq iqtisadi əlaqələrə fəal surətdə inteqrasiya edirsə, iqtisadi sistem açıq hesab olunur (digər ölkələrdən mallann və kapitalm daxil olması üçün sərhədlərini açan və öz mallanm və xidmətləni digər ölkələrə sərbəst ixrac edən ölkə). Firma açıq hesab olunur o zaman ki, o, əmək kooperasiyasında iştirak edir, başqa firmalarla və ya korporasiyalarla elmi- texniki və ya digər ticarəti həyata keçirir. Sahə o zaman açıq olur ki, yeni sahibkarlann ona daxil olmasına heç bir maneə yoxdur. Qapalı sistemin bir 20
Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|