Eimi redaktor: Rəyçilər: Ağasəlim Ələsgərov
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
neçə əlamətləri vardır. Əgər sistem daxili istehsal resurslarma qapanırsa və daxili istehlakla məhdudlaşırsa, o qapalı sistem hesab edilir. Ayn-ayn müəssisələr də, məsələn, müdafiə kompleksinin müəssisələri qapalı ola bilər. Məsələn, 2004-cü ildə Fransanın sabiq prezidenti Nikola Sarkozi, bir tərəfdən, bazar münasibətlərini stimullaşdırmağa, digər tərəfdən, iqtisadi proteksionizm metodlarından istifadə etməyə başladı. Onun təşəbbüsü ilə Fransanın iki ən məşhur əczaçılıq şirkəti birləşdirildi. Burada əsas məqsəd milli bazara İsveçrənin əczaçılıq nəhəngi olan «Novartis» şirkətinin daxil olmasının qarşısım almaq idi (31,15.02.09). İqtisadi inkişaf modelinin mahiyyətini başa düşmək üçün bir məsələyə də aydınlıq gətirilməsi tələb olunur. Bu da «iqtisadi siyasət» və «milli iqtisadi inkişaf modeli» anlayışlan arasındakı fərqə aydınlıq gətirilməsidir. İqtisadi ədəbi> 7atda
iqtisadi siyasət dedikdə ictimai istehsal və bölgü sferasında təsərrüfat fəaliyyətinin təşkilində dövlət tədbirlərinin məqsədyönlü sistemi başa düşülür. Bizim fikrimizcə, iqtisadi inkişaf modeli isə milli iqtisadiyyatın inkişaf yollanm və vasitələrini ortaya qoyan baxışdır, hökumətin iqtisadi siyasətinin reallaşdınimasını təmin edən vasitələrin və mexanizmlərin toplamıdır. Milli inkişaf modeli hər bir ölkənin iqtisadi inkişaf səviyyəsini, sosial və milli şəraitini nəzərə alan hökumətin iqtisadi siyasəti əsasında for- malaşdınlır. Ona görə də ayn-ayn ölkələrdə iqtisadi inkişaf modellərini fərqləndirən xüsusiyyətlər mövcuddur. Onlara iqtisadiyyatın tənzimlənməsində dövlətin iştirak səviyyəsi; iqtisadi inkişafda prioritet istiqamətlər və məqsədlər, iqtisadi inkişafı təmin edən metod və mexanizmlərin tərkibi, onlardan istifadə səviyyəsi; inhisarın tənzimlənməsi və rəqabət mühitinin for- malaşdınlması mexanizmləri; ölkənin tarixi xüsusiyyətləri, əhalinin adət və ənənəsi aid edilir. Bunlardan başqa postsosialist ökələrində iqtisadi modeli fərqləndirən bir cəhət də bazar iqtisadiyyatına keçidi təmin edən iqtisadi islahatların tempi olmuşdur. Müasir bazar təsərrüfatının ən çox istifadə olunan modelləri 1 saylı sxemdə əks etdirilmişdir. Sxemdən görünür ki, ümumi meyarlara əsasən üç iqtisadi model və onlann fərqli prioritet mahiyyətləri mövcuddur. Sosialyönümlü modeldə vətəndaşlann maraqlannm müdafiəsi, uzunmüddətli proq- ramlann işlənilməsi və iqtisadiyyatda dövlət sektorunun payının 3äiksək olması üstünlük təşkil edir. Qanşıq iqtisadiyyat sahibkarlığın inkişafı üçün şəraitin yaradılmasına, taktiki metodlardan üstün istifadəyə və iqtisadiyyatda dövlətin payının az olmasma əsaslanır. Korporativ iqtisadi model iri biznesin maraqlannm qorunması, inkişafın əsas prioritetlərinin müəyyən edilməsi və iqtisadiyyatda dövlətin payımn cüzi olması ilə fərqlənir. Amerika, İsveç, Almaniya, Yaponiya və Cənubi Koreya modelləri ən çox öyrənilən və istifadə edilən modellərdir, iqtisadi inkişaf modellərinin beynəlxalq təcrübəsi daha ətraflı 1.2 saylı paraqrafda verilmişdir. 21
XX əsrin 90-cı illərində keçid iqtisadiyyatlı postsosialist ölkələrində müxtəlif iqtisadi inkişaf modellərinin formalaşdıniması baş verdi. Hər şeydən öncə islahatlann tempi ilə iqtisadi artımın qarşılıqlı əlaqəsi və iqtisadi idarəetmədə dövlətin rolu barədə fikirlər ciddi mübahisə predmeti olmuşdur. “Şok terapiyası”mn tərəfdarlan iqtisadi artımın yüksək templə baş verəcəyini sürətli islahatlar və sürətli liberallaşdırma əsasında olacağını iddia edirdilər. Bir çox iqtisadçı alim və mütəxəssislər, o cümlədən bu monoqrafiyanın müəllifi isə islahatlann və dövlətsizləşdirmənin tədricən apanimasmı tövsiyə edirdilər. Postsovet məkanında yaranmış müstəqil dövlətlərin 20 illik təcrübəsi göstərdi ki, tədricən iqtisadi islahatlan aparan Belarusiya və Özbəkistan Respublikalan iqtisadi artıma daha tez və yüksək rəqəmlərlə nail olmuşlar. Belə ki, iqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsinə üstünlük verən Özbəkistan ümumi daxili məhsulun 1990-cı ildəki həcminə 2001-ci ildə (103%), sürətlə liberallaşdırma həyata keçirən, Pribaltika Respublikalann- dan ancaq Estoniya 2005-ci ildə 1989-cu ilin ümumi daxili məhsulunun səviyyəsinə çatmışdır. Rusiya Federasiyasında 1998-ci ildə ümumidaxili məhsulun 1990-cı ildəki həcminin 58 faizi əldə edilmişdir. Ekspertlər hesab edirlər ki, liberallaşdırma və demokratikləşdirmə sürətlə aparılsa da, Pribaltika ölkələrində sovet dövründən qalan dövlət institutlan ən az dağıdılmışdır. Ona görə də, həmin ölkələrdə dövlətin iqtisadi idarəetmə sistemi səmərəli fəaliyyət göstərmişdir. Mütəxəssislərin fikrincə, sovet respublikalan arasında iqtisadi islahatlan ən çox uğurla həyata keçirən Litva, Latviya və Estoniya Respublikalan olmuşlar. Hələ 2005-ci ildə bu ölkələrdə alıcılıq qabiliyyətinin paritetinə görə adambaşına ÜMG digər respublikalarla müqa)dsədə bir neçə dəfə çox yaradılmışdır. Belarusiya və Özbəkistanda isə dövlət qu- rumlan zəif olsa da, iqtisadi idarəetmənin demokratikləşdirilməsini və libe- rallaşdınlmasını tədricən həyata keçirmişlər. Rusiya ekspertlərinin fikrincə, liberallaşdırma ilə iqtisadi dinamika arasındakı asılılıq əgər varsa, o da mənfidir. Əksər postsovet respublikalannda sürətli liberallaşdırma ən az iqtisadi artıma gətirib çıxarmışdır. Belə mənfi asılılıq, eyni zamanda, özəlləşdirmə və iqtisadi dinamika arasında da müşahidə olunmuşdur. Belə ki, MDB ölkələrindən yüksək templə inkişaf edən Özbəkistanda və Belarusiyada 2005-ci ilə qədər ÜDM-də özəl sektorun xüsusi çəkisi ən aşağı, yəni 50%-ə qədər olmuşdur. Hesabat materiallanndan görünür ki, 2006-cı ilə qədər ümumi daxili məhsulun həcminə görə postsovet ölkələrinin çoxunda 90-cı ilin səviyyəsinə nail olunmamışdır. Həmin dövrdə SSRİ məkamnda yaranmış müstəqil dövlətlər arasmda sənaye məhsulunun ümumi həcmi indeksi ən az Gürcüstanda (24%), ən çox Özbəkistanda olmuşdur. 2005-ci ildə 1990-cı ilə nisbətən sənaye məhsulunun ümumi həcmi indeksi Azərbaycan üzrə 52%, Ukrayna üzrə 94, Belarusiya üzrə 153, Qazaxıstan üzrə 110, Özbəkistan üzrə 180% 22
Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|