Ə r ə b m ü ə L l I f L ə r I t a L ı ş h a q q ı n d a
Yüklə 3,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Müğandan bir mərhələ aralı əl-Həsrə adlı qala var. Orada evlər, qəsrlər, çoxlu qızıl, quş və heyvan şəkilləri
- Ə r ə b m ü ə l l i f l ə r i T a l ı ş h a q q ı n d a
- ..., ikincisi, yəni sataquş nə yunan forması, nə də orta fars dilindəki deyilişi, nə də hara adının olduğu məlum olmayan bir İran adıdır .”57
Ərdəbil yaxınlığındakı Savalan dağıdır. Halbuki, əsərinin əvvəlində o, əl-Müqəddəsinin əsərlərində 4 fərsəxin 2 4 - 3 2 km, yəni, 1 fərsəxin 6 - 8 km-ə bərabər olduğunu göstərir. Savalan dağının isə bu qədər uzunluqda olmadığı aydındır. Təbiidir ki, bu dağlar indiki Talış dağları və onun davamı olan Ərdəbil nahiyyəsində yerləşən dağlıq ərazilər olduğunu söyləmək daha inandırıcı görünər. Müqəddəsi öz dövründə Bərzəndin kiçik bir yaşayış məntəqəsinə çevrildiyini də yazır.
Bu da
başadüşüləndir. Belə ki, görünür Afşin Babəki məğlub etdikdən sonra buradan çıxıb getmiş, qalan əhalinin çoxu isə
lənətlənmiş torpaqlarda qalmaq istəmədiyindən buraları tərk etmişdir. Müqəddəsinin ən
çox maraq
doğuran məlumatlarından biri isə hələ də tariximiz üçün aydınlaşdırılmamış aşağıdakı fikridir:
Əslində
Həsrə sözünün
etimoloji mənasının aydınlaşdırmaqla bu toponimi lokalizasiya etmək mümkündür. Ehtimal etmək olar ki, Müqəddəsinin Həsrə kimi işlətdiyi ad “Asbro” sözünün ərəbləşmiş formasıdır. Qeyd edək ki, indiki Astara sözü “Asbro” sözündəndir. “Asb” - “at”, “ro” - “yol” sözlərinin
- 4 6 -
birləşməsindən yaranan bu söz “At yolu” , “Karvan yolu”
mənasını verir.
Müqəddəsinin əlçatmaz adlandırdığı qala isə indiyə qədər mövcudluğunu saxlamış və indinin özündə də sözün həqiqi mənasında əlçatmaz olan Şindan qalası ola bilər. * * *
Beləliklə, apardığımız tədqiqatlardan göründüyü kimi, tarixi Azərbaycan torpaqlarının Ərəb xilafətinin tərkibinə qatılmasından sonra yurdumuz Xilafətin ən əhəmiyyətli strateji nöqtələrindən birinə çevrilmiş və hətta Xilafətdə dövlət səviyyəsində bu ərazilərin hərtərəfli öyrənilməsinə ciddi diqqət yetirilmişdir. Onu da demək
lazımdır ki,
ərəb tədqiqatçılarının Azərbaycana gəlişi təkcə, Xilafətdən tam asılılıq dövrlərində deyil, sonralar da davam etmişdir. Ərəblərin maraq göstərdiyi və hər zaman ciddi nəzarət altında saxlamağa çalışdıqları ərazilərdən biri də talışların yaşadığı torpaqlar, yəni, ərəb müəlliflərinin dili ilə desək Taylasan torpaqları olmuşdur. i8(1 'Ai V
■ı: 1 Ə r ə b m ü ə l l i f l ə r i T a l ı ş h a q q ı n d a - 4 7 -
Ə r ə b m ü ə l l i f l ə r i T a l ı ş h a q q ı n d a III bölmə Talış sözünün mənşəyi, yaranması və mənası haqqında Elmi araşdırmalar və təhlillərdən də aydın olduğu kimi “döyüşkən kadusilər”in şanlı tarixi heç də antik dövrün bitməsi ilə başa çatmamış, demək olar ki, bütün orta əsrlər
boyu bu
xalqın tarixi
daha da
zənginləşmişdir. Hətta Taylasan torpaqlarının övladları tarix səhnəsində tarixin bu dönəmində də göstərdikləri misilsiz xidmətlərlə ərəb-müsəlman dünyasının diqqətini də öz üzərlərinə çəkə bilmişlər. Tədqiqatın III bölümündə isə qısaca da olsa bu qəhrəman xalqın adının mənşəyi, yaranması və mənası ilə bağlı qeydlərimizi vermək yaxşı olardı. Düşünürük ki, hər bir etnosun adı onunla bərabər tarixin dərin qatlarından və sınaqlarından keçdiyi kimi, ola bilsin ki, onun tarixinin hər hansı bir mühüm əhəmiyyət kəsb edən nöqtəsi yeni tarixi mərhələnin əsasını qoysun. Aparılan son araşdırmalar göstərir ki, modern dünyamızda talış adı ilə tanınan xalqa, etnosa şamil edilən və bizə qədər gəlib çatan ilk ad “sataquş”dur. Bu - 4 8 -
haqda bəhs edərkən müasir İran talışşünası və tatşünası olan Əli Əbdoli yazır: ..., ikincisi, yəni sataquş nə yunan forması, nə də orta fars dilindəki deyilişi, nə də hara adının olduğu məlum olmayan bir İran adıdır .”57 Bu fikir, yəni, “sataquş”un kadus və talış adlarının ilkin forması olması hələ tarixşünaslıqda tam olaraq əsaslandırılıb, sübut olunmamışdır. “Sataquşlar ölkəsi” və ya Sataquşiya’ haqqında məlumat verən ən mühüm mənbələrdən biri və demək olar kı, birincisi Böyük Daranın Şuşda tapılmış kitabəsidir. Bu kitabədə Parsiyaya xərac verən Mada, Xuvaca, Parsava, Harayeva, Baxtəriş, Xarəzmiş kimi vilayətlərlə yanaşı Sataquşun da adı çəkilir. “Sataquş”dan fərqli olaraq yunan mənbələrində “kadus” adlandırılan xalqın talışların əcdadı olduğu şəksizdir. Kadusilər haqqında hələ 1875-ci ildə B. Dom özünün “Kaspilər” monoqrafiyasında kadusilərin qədim dövrlərdən Gilan və Deyləmdə yaşaması fikrini irəli sürmüşdür.58 N. Adonç da “Ermənistan Yustinyan dövründə” əsərində kadusilər haqqında məlumat vermişdir. Bu barədə görkəmli tədqiqtçı Rauf Məlikov yazır: / 5J Ə. Əbdoli. Kadusların tarixi, Tehran, 2002. 58 , P. Меликов. «Этническая картина Азербайджана в период Ахеменидского владычества. VI-IV вв. до н. e.», Б. , 2003, с. 142. Ə r ə b m ü ə l l i f l ə r i T a l ı ş h a q q ı n d a - 4 9 -
Yüklə 3,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|