Ə r ə b m ü ə L l I f L ə r I t a L ı ş h a q q ı n d a
Yüklə 3,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “...Sonra Ərdəbilə yola düşdüm. Mən əl-Vayzun, Qaban, Xaçin, ər-Rub, Həndan və
- “əl-Bəzzeyn, Əırdəbil və yuxarıda adları çəkilən dağlarda qoturluğu müalicə edən isti bulaqlar vardır.”
- Ə r ə b m ü ə l l i f l ə r i T a l ı ş h a q q ı n d a
- “Əz-Bəzzeyndə sahəsi 3 caribə bərabər bir yer vardır. Deyirlər ki , orada bir yer var ki, Allaha dua ilə müraciət
- Ə r ə b m ü ə l l i f l ə r i T a l ı ş h a q q ı n d a n
- “Verdiyimiz ™aiumatlar arxalığın müxtəlif formalarda, biçimlərdə tikildiyini göstərir. Bu isə bir tərəfdən onun
- “Ərdəbilin (vilayətinin) şəhərləri: Rusbe, Təbriz
- Ərdəbil şəhəri. Buradakı dağın uzunluğu 140 fərsəxdir. Bu (yerlər) başdan-başa kənd və əkin sahələridir. Deyirlər ki
X əsrin Talış haqqında bəhs edən məhşur ərəb coğrafiyaşünaslarından biri də Əbu Duləf Misar İbn əl- Mühəlhil əl-Xərraci əl-Yənbuidir. Mənşəcə ərəb olan Əbu Duləf51 Azərbaycan, İran, Ərməniyyə, Hindistan* Çin və bir çox başqa ölkələrə səyahət etmişdir. Dəniz sahili ilə Bakuyəni və digər Arran torpaqlarını gəzdikdən sonra Ərdəbilə yola düşmüş Əbu Duləf əl- Bəzzeyn vilayəti və burada olan isti bulaqlardan bəhs etmişdir.O, yazır:
Əbu Duləfin qeydlərindən də məlum olduğu kimi o Qarabağ (Əbu Musa) dağlarını gəzdikdən sonra Talış torpaqlarına əl-Bəzzeynə istiqamət götürmüşdü. Həm Əbu Musa dağlarının, həm də əl-Bəzzeyn dağlarının təbii xüsusiyyətlərinə diqqət yetirən Əbu Duləf bu ərazilər arasında ortaq cəhəti də tapa bilmişdi:
Məlumdur ki, Azərbaycan ərazisində isti bulaqlar əsasən Kiçik Qafqaz dağlarında və Talış dağlarında geniş yayılmışdır. Qotur təmizləyən isti bulaqlar Azərbaycan Respublikasının Lənkəran, Masallı, Astara rayonları ərazisində və İran İslam Respublikasını Ərdəbil ostanlığı ərazisində çoxdur. Məlumat üçün onu
51 Yenə orad a. •] - 4 2 -
da deyək ki, Azərbaycanda olan mineral bulaqlar öz kimyəvi tərkibinə görə on bir tipə bölünür. Buraya hidrokarbonatlı, hidrokarbonatlı-xloridli, və b. kimyəvi tərkibli mineral bulaqlar daxildir . Artıq qeyd etdiyimiz kimi Xürrəmilərlə bağlı aparılmış sonuncu tədqiqatlar göstərir ki, Səid Nəfisi və ona əsaslanan bir çox tarixçilərə görə Babək Xürrəmi islam dininə qarşı deyil, ərəb ağalığına qarşı mübarizə aparmışdır. Özünü əhli-beyt tərəfdarı hesab edən Babək zülümkar Abbasilərə qarşı döyüşürdü. Babəkin şiə məzhəbli və “əhli- beyt” aşiqi olduğuna hətta Əbu Duləf də işarə vurur:
Göründüyü kimi ilk öncə, əgər Xürrəmilər kafir olsa idilər “Allaha dua ilə müraciət edən” olmazdılar. Həmçinin burada Xürrəmilərdən indiki talışlara və ya Talış dağlarında yaşayan əhaliyə yadigar qalmış və yaxud ilk Xürrəmilərin Taylasan sakinləri olduğunu sübut edən bir etnoqrafik faktı da qeyd etmək yerinə düşərdi. Hələ indi də talışlar geyimlərində qırmızı rəngə daha çox üstünlük verirlər. Təbii olaraq, Xürrəmi 5 2 52 Azərbaycan tarixi. 7 cilddə I cildi, B ., 1998 , s.. 48. Ə r ə b m ü ə l l i f l ə r i T a l ı ş h a q q ı n d a n - 4 3 - Babək də Taylasan torpalarınm övladı olduğu üçün qırmızı geyim və qırmızı rəng Xürrəmilərin rəmzinə çevrilmişdi. Elə məhz bu səbəbdəndir ki, Əbu Duləf onları “qırmızı geyinmiş adamlar” adlandırmışdı. Azərbaycanın tanınmış etnoqrafı Qəmərşah Cavadov “Talışlar” monoqrafiyasında talışların milli geyimləri və bəzəklərindən bəhs edərkən bu xalqda hətta qadınların indi də qırmızı rəngli arxalığa və geyimlərə üstünlük verdiklərini qeyd edir:
Taylasan torpaqları haqqında dolayısı ilə məlumat verən X-XI
əsrlərdə yaşamış
ərəb coğrafiyaşünaslarından biri də Əl-Müqəddəsidir. Əl- Müqəddəsinin əsərləri öz genişliyi və öz əhatəliliyinə görə çox mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Əl-Müqəddəsi bu zaman Xilafətdəki rustaq və şəhərlərin sayı haqqında məlumat vermişdir. O, Azərbaycanı təsvir edərkən şəhərlərin topoqrafiyası, salınma tarixi, əhalisi, dili, dini, mədəniyyəti, məişəti, adətləri haqqında məlumat Ə r ə b m ü ə l l i f l ə r i T a l ı ş h a q q ı n d a 53 Q.Cavadov. Göstərilən əsər, s. 234. - 4 4 - vermişdir54. Təsadüfi deyildir ki, İ.Y.Kraçkovskii əl- Müqəddəsinin X əsr ərəb coğrafiyaşünas - səyyahlarının “son böyük
nümayəndəsi” adlandırmışdı55. Şəms əd-Din Əbu Abdullah Məhəmməd ibn Əhməd ibn Əbu Bəkr əl Bənna əş-Şami əl-Müqəddəsi 946 - 1000-ci illərdə yaşamışdır. Onun əsas əsəri “Əhsən ət- təqasim fi Mərifət əl əqalim” (“İqlimlərin öyrənilməsi üçün ən yaxşı bölgü”)56 adlanır. Məlumat üçün qeyd edək ki, əl-Müqəddəsinin bəhs etdiyi dövrdə Taylasan torpaqlarının əsas hissəsi Ərdəbil vilayətinin tərkibinə daxil
edilmişdi. Müqəddəsi Ərdəbil vilayətinin şəhərlərindən bəhs edərkən bu sırada Bərzənd şəhərinin də adını çəkir. O, yazır: “Ərdəbilin (vilayətinin) şəhərləri: Rusbe, Təbriz, Cəbrəvan, Məyanic, Sərat, Varsan, Muqan, Mimməz, Bərzənd.” Daha sonra o yazır: “...... Paytaxtı, bura həmçinin (bütün) iqlimin şəhəridir, Ərdəbil şəhəri. Buradakı dağın uzunluğu 140 fərsəxdir. Bu (yerlər) başdan-başa kənd və əkin sahələridir. Deyirlər ki, burada (kəndlərdə) 60 dildə danışırlar.” Görkəmli tarixçimiz N. Vəlixanlı təsvir olunan 140 fərsəxlik uzunluqda olan dağdan danışarkən yazır ki, bu / _____________________ 54 Ziya Bünyadov. Göstərilən əsər, s. 23. 55 N.Vəlixanlı. Göstərilən əsər, s. 126. 56 Yenə orada, s. 127.
-45 -
Yüklə 3,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|