Ə. Q. Abbasov

84 
 





ers
hes
   
 düsturundan hesablanır. 
3.
 
Ölçmə  yolu  ilə  təbii  torpaqlayıcının  müqaviməti 
təyin  edilir  və  (2.10)  düsturundan  istifadə  etməklə  təbii 
torpaqlayıcının  tələb  olunan  müqavimətinin  qiyməti 
hesablanır.  
4.
 
Tək  şaquli  torpaqlayıcının  müqavimətini  onun 
formasından asılı olaraq aşağıdakı kimi hesablanır. 
a)
 
uzunluğu  2,5m,  diametri  60mm  olan  polad  borunun 
müqavimətini  
h
b
t
r

00325
,
0
.

   
 düsturdan, 
b)
 
uzunluğu  5m,  diametri  12mm  olan  polad  milindən 
hazırlanmış torpaqlayıcının  müqavimətini 
h
m
t
r

00227
,
0
.

 
 düsturdan, 
c)
 
uzunluğu 2,5 və 50x50x5mm ölçülü milin 
müqavimətini isə  
h
buc
t
r

0034
,
0
.

     düsturdan hesablanır. 
5.
 
Kontur    torpaqlanmasında  çubuq  formalı  elektrod 
torpaqlayıcıların    sayını       
t
h
ct
r
r
P
.
0



       düsturdan 
hesablayırlar.  
Burada r
0
 – tək torpaqlayıcının müqaviməti, 
            
st

 - istifadə əmsalıdır. 
Daha  dəqiq  hesablamalarda  torpaqda  yerləşdirilmiş 
birləşdirici metal zolaqların müqaviməti nəzərə alınmalıdır. 

---

85 
 
Cərəyanın  qiyməti  böyük  olan  qurğularda  (500A-dan 
çox)  istifadə  olunan  torpaqlayıcılar  termiki    dayanıqlığa 
hesablanırlar: 
 
t
I
S
t
t



012
,
0
                           (2.11) 
burada    I
t 
–  torpağa  qapanma  cərəyanı;  ρ  –  torpağın    xüsusi 
müqaviməti  (Om·sm);    t  –  yerə  qapanma  müddəti,  san;  S
t
  – 
torpaqlayıcının torpaqla təmasda olan hissəsinin sahəsi, sm
2
.  
Torpaqlayıcı  naqillər  termiki  dayanıqlığa  aşağıdakı  
düsturla yoxlanılır: 

1
2


t
naq
I
S
                                    (2.12) 
burada    S
naq
  –  naqilin  en  kəsiyi;  θ  –  qısa  müddətli  buraxılan 
temperatur  (polad üçün 400
0
S); α - əmsaldır (polad üçün – 21, 
alüminium – 74, mis -172); t – cərəyanın axma müddəti. 
Əgər  torpaqlayıcı  kontur  və  ya  torpaqlayıcı  “ocaq” 
binadan 
kənarda 
yerləşirsə 
və 
binanın  daxilindəki 
quraşdırılmış  elektrik  avadanlıqlarının  torpaqlanması  tələb 
olunursa, 
onlara 
torpaqlayıcı 
magistral 
birləşdirilir. 
Torpaqlayıcı “ocaqlar”dan binanın içərisində olan torpaqlayıcı 
konturlara və magistrallara birləşdirici sıxaclar bir neçə yerdə 
quraşdırılır.  Təhlükəsizlik  texnikasının  qaydalarına  görə 
elektrik  avadanlıqlarının  gövdələri  bir-birinə  ardıcıl  dövrə 
şəklində  birləşdirməyə  icazə  verilmir.  Bu  halda  bir  elektrik 
avadanlığının  torpaqlayıcıdan  açılması,  digərlərinin  də 
torpaqlanma dövrəsinin qırılmasına səbəb olur ki,  belə hallara 
da  yol  vermək  olmaz.  Bütün  torpaqlayıcı  polad  naqillərlə 
birləşdirmələr  qaynaq  üsulu  ilə  yerinə  yetirilir.  Elektrik 
avadanlıqlarını  torpaqlayıcı  naqillərlə  birləşdirmək  üçün 

---

86 
 
onlarda  qabaqcadan  nəzərdə  tutulmuş  bolt  və  ya  vintlərdən 
istifadə  olunur.  Binaların  divarlarının  səthi  və  ya  digər  tikinti 
konstruksiyaları üzrə torpaqlayıcı naqillər elə quraşdırılmalıdır 
ki,  onları  asanlıqla  görmək,  lazım  gəldikdə  onlara  nəzarət  və 
müqavimətini  ölçmək  mümkün  olsun.  Açıq  vəziyyətdə  olan 
torpaqlayıcı naqilləri qara rəngləyirlər. 
Mühafizə  sıfırlama  naqilləri  olaraq,  kabelin  ayrıca  bir 
damarından,  çox  naqilli  məftillərdən  və  ya  təklikdə 
quraşdırılmış polad çubuqlardan və zolaqlardan (lent şəklində) 
istifadə  olunur.  Naqilləri  polad  borularda  quraşdırdıqda, 
sıfırlaşdırıcı naqil kimi həmin borulardan və ya kabelin metal 
örtüyündən istifadə olunur. 
Torpaqlayıcı quruluşları istismara qəbuldan əvvəl onları 
icra  etmək  üçün  tələb  olunan  eskizlər,  torpaqlayıcı  naqillərin 
yer  altında  yerləşdirilməsi  işlərinin  yerinə  yetirilməsi  haqda 
tərtib  olunmuş  akt  və  torpaqlayıcı  quruluşların  sınaq 
protokolları təqdim olunmalıdır. 
Torpaqlayıcı  quruluşunun  sınağı  zamanı  onun 
müqavimətini  MC-08  tipli  cihazla  (1)  (maqnetoelektrik 
loqometr  prinsipində  işləyən,  şəkil  20)  ölçülür.  Şəkil  20-dən 
göründüyü  kimi  cihaz    rotoru  əllə  fırladılan  sabit  cərəyan 
generatoruna  (2)  malikdir.  Torpaqlayıcının  müqavimətini 
təyin  etmək  üçün  cihazda  əlavə  torpaqlayıcı  (B)  və  zond  (3) 
quraşdırılıb.  
Torpaqlayıcı  quruluşlar  (istismarda  olan)  pasportla 
təmin  edilir.  Pasportda  torpaqlayıcının  sxemi,  əsas  texniki  və 
hesabi    kəmiyyətləri,  müşahidələrin,  sınağın  və  təmirin 
nəticələri (istismar zamanı aparılmış) verilir. 
Torpaqlayıcı  quruluşun  texniki  vəziyyətini  təyin  etmək 

---

87 
 
üçün  periodik  (dövrü)  olaraq  aşağıdakılar  yoxlanılır  və 
ölçmələr aparılır: 
 
 
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Şəkil 20. MC-0 tipli torpaqlayıcının müqavimətini ölçənin 
sxemi: ölçən 1-Ommetr, 2 – generator 
 
1.  Əsas  elektrik  avadanlıqlarla  birlikdə  torpaqlayıcı 
quruluşun    xarici  vəziyyətini  yoxlayırlar  və  nəticələri  xüsusi 
(əməliyyat) jurnala qeyd edilir. 
2.  Torpaqlayıcı  magistralla  torpaqlanmış  elektrik 
avadanlıqları arasında dövrənin olub-olmamasını, eləcə də güc 
transformatorlarının 
qoruyucularının 
vəziyyətini 
avadanlıqlarının 
təmirdən 
və 
dayanmalardan 
sonra 
yoxlanması. 
3.  Hər  təmirdən  sonra  təbii  və  süni  torpaqlamalarının 
müqavimətini və birləşmələrinin etibarlığını  yoxlaması. 
4.  Yarımstansiyalarda  torpaqlayıcı  quruluşlarının 

---