Ə. Q. Abbasov

73 
 
neytralla    işləyən  elektrik  şəbəkələrində  birfazlı  yerlə 
qapanmalarda  yerə  cərəyanlar  axmır,  ona  görə  belə  hallarda 
qurğu maksimal cərəyan mühafizəsi ilə şəbəkədən açılmır. 
Yerə  nəzərən  minimal  gərginlik  əldə  etmək  üçün, 
torpaqlayıcı  quruluşların  müqavimətini  mümkün  qədər  kiçik 
götürülür. 
Təhlükəsizlik    texnikasının  qaydalarına  əsasən  izolə 
olunmuş neytrala malik 1000V-a qədər gərginlikli qurğularda 
torpaqlama  quruluşunun  müqaviməti  4  Om-dam  çox 
olmamalıdr.  Qida  mənbəyinin  gücü  100kV-a  qədər  olduqda 
torpaqlama quruluşunun müqaviməti 10 Om-a qədər ola bilər. 
Gərginliyi  6;  10  və  35  kV  olan  şəbəkələrdə 
torpaqlamanın  müqavimətini təyin etmək üçün elektrotexniki 
qurğularının  təhlükəsizlik  qaydalarına  (EQTQ)  görə 
aşağıdakıları əsas götürülür: 
a)  əgər  torpaqlayıcı  quruluş,  1000V-a  qədər  və  ondan 
böyük  gərginlikli  qurğularda  tətbiq  olunursa,  onda  həmin 
quruluşun müqaviməti  
hy
ax
I
r
125

                                        (2.4) 
  düsturundan  hesablanır. 
r
a
 –nın qiyməti 4 Om-dan çox olmalıdır. 
I
hy
 – birfazlı yerlə qapanmada hesablama cərəyanıdır. 
b)  Əgər  torpaqlayıcı  quruluşdan  ancaq  1000V-dan 
yüksək  gərginlikli  qurğularda  istifadə  olunursa,  onun 
müqaviməti 
    \     
hy
a
I
r
250

                                     (2.5) 

---

74 
 
 düsturundan  hesablanır. 
İzolə edilmiş neytrala malik şəbəkələrdə yerlə qapanma 
hallarında hesablama (I
hy
)  cərəyanın  qiymətini  təxmini  olaraq 
aşağıdakı emprik düsturdan hesablanır: 


350
35
3
/
h
k
y
h
l
l
U
I


 
U -  şəbəkənin faz gərginliyi, kV; 
l
k – 
kabel xəttinin uzunluğu, km; 
l
h – 
hava xəttinin uzunluğu, km. 
Neytralı  bilavasitə  torpaqlanmış  güc  transformatorlara 
malik  110,  220kV  və  yuxarı  gərginlikli  şəbəkələrdə 
torpaqlayıcı  quruluşların  müqaviməti  0,5  Om-dan  böyük 
olmamalıdır. 
Transformatorlar 
və 
ya 
generatorlar 
bilavasitə 
torpaqlanmış  1000V-a  gərginlikli  şəbəkələrdə  mühafizə 
sıfırlanmasından istifadə olunur. 
 
 
 
 
 
 
 
 
Şəkil 17. Elektrik mühərrikinin  
gövdəsinin mühafizə sıfırlaşdırması sxemi. 
 
1000V  gərginlikli  hava  paylaşdırıcı  xətlərdə  sıfır  xətti 
qida  mənbələri  (generatorlar,  transformatorun  2  ikinci  tərəf 

---

75 
 
dolağı) ilə torpaqlamadan savayı hər 25m-dən, xəttin sonunda 
və  200  m-dən  çox  ayrılmış  xətlərin  sonunda  əlavə 
torpaqlanmalar aparılmalıdır. 
Bilavasitə  torpaqlanmış  neytrala  malik  380/220V 
gərginlikli  şəbəkələrdə  hər  hansı  faza  gövdəyə  qapandıqda 
mühafizə  sıfır  xətti  olduqda  birfazlı  qısa  qapanma 
yarandığından  maksimal  cərəyan  mühafizəsi  işə  düşür  və 
zədələnmiş sahə şəbəkədən açılır. 
Sıfırlaşdırıcı  naqillərin  hesablanmasında  birfazlı  qısa 
qapanma  cərəyanı  (I
q
)  ən  yaxında  yerləşmiş  mühafizə 
aparatının  nominal  cərəyanından  çox  olmasını  nəzərə  almaq 
lazımdır.  Bu  halda  baxılan  qapanma  ani  olaraq  açılır. 
Cərəyanın qiyməti  
  
p
Z
tr
q
Z
U
I



3
/
                                  (2.6) 
 düsturdan hesablanır.  
Burada 
tr
Z
 - üç fazlı transformatorun daxili müqaviməti, 
Om; 
p
Z
 -  “faza-sıfır”  ilgəginmin  tam  müqavimətidir, 
Om, 


2
2
p
n
p
X
r
r
Z




 

r
 -faz naqilinin aktiv müqavimətidir; 
n
r
 - sıfır naqilinin aktiv müqaviməti,  
n
X
-“faza-sıfır” ilgəginin induktiv müqavimətidir. 
Polad  şinlərdən  hazırlanmış  daxili  elektrik  şəbəkələri  üçün 
ilgəy müqaviməti 
1
p
n
p
X
X
X
X




                    (2.7) 

---

76 
 
düsturdan hesablanır. 
Burada 

X
 və   
n
X
-faza  və  neytral  xətlərinin  daxili 
müqavimətləridir; 
1
p
X
- xarici induktiv müqaviməti olub, 
D
d
n
X
p
2
0
1






                      (2.8) 
hesablanır. 
Burada 

 - dəyişən cərəyanın  bucaq  tezliyi; 
0

 - maqnit sabiti 
olub, 
7
10
4



-ə  bərabərdir; 

-xəttin  uzunluğu,  m;  d-  naqillər 
arası məsafə olub, m; D –naqilin diametri olub, m. 
Faz  və  sıfır  xətləri  arasındakı  məsafə  böyük  olduqda 
ilgəyin müqaviməti  

6
,
0
1

p
X
 
 qəbul etmək olar. 

- xəttin uzunluğu olub, km-lə ölçülür. 
Sıfır  xəttində  qoruyucular  və  birqütblü  açarlar 
olmamalıdır, çünki neytral xətt qırıldıqda (elektrik avadanlığı 
ilə  əlaqəli),  ona  birləşdirilmiş  elektrik  qurğuları  gərginlik 
altına düşdükdə qısa qapanma baş vermədiyindən mühafizə işə 
düşmür və onlar şəbəkə gərginliyindən azad olunmurlar. 
Əgər  bilavasitə  torpaqlanmış  neytrala  malik  şəbəkəyə 
qoşulmuş  elektrik  mühərrikinin  gövdəsini  sıfır  xəttinə 
birləşdirmədən  torpaqladıqda  (təhlükəsizlik  texnikasının 
qaydalarına  görə  bu  cür  torpaqlamaya  icazə  verilmir)  və 
şəbəkənin  fazalardan  biri  gövdəyə  qapandıqda  qısa  qapanma 
dövrəsi  iki  ardıcıl  birləşdirilmiş    torpaqlamadan  yaranır: 
transformatorun  neytralının  torpaqlanması  (
n
t
r
.
)  və  elektrik 
qəbuledicisinin torpaqlanması (
q
t
r
.
). 

---