Ə. Q. Abbasov

92 
 
Yerə nəzərən faz gərginliyinin dəyişməsinə  
əsaslanmış mühafizə açması  
 
Şəkil  22-də  göstərilən  mühafizə  açma  qurğusu  bir 
fazanın    izolyasiyasının  zədələnməsi  zamanı  gərginliyin 
dəyişməsi prinsipi əsasında işləyir. 
 
 
 
 
 
 
 
 
Şəkil 23. Yerə nəzərən faz gərginliyinin dəyişməsi  
prinsipi əsasında işləyən mühafizə açma sxemi. 
 
Şəkil  23-dən  görünür  ki,  minimal  gərginlik  releləri 
(1P3;  2P3  və  3P3)  fazalarla  yer  arasında    birləşdirilmişdir  və 
bütün  fazaların  izolyasiyası  tam  yararlı  vəziyyətdə  olduqda 
onlara  tətbiq  olunmuş  faza  gərginlikləri  də  eyni  olur.  Hər 
hansı  bir  fazanın  izolyasiyası  zədələndikdə  və  ya  fazanın 
izolyasiya  müqaviməti  hiss  olunacaq  dərəcədə  azaldıqda 
(məsələn  adam  hər  hansı  faz  naqilinə  toxunduqda)  həmin 
fazada  əlavə  keçiricilik  (g
1
)  yaranır  ki,  bu  da  şəbəkədə  faz 
gərginliklərinin  simmetriyasının  pozulmasına  gətirib  çıxarır. 
Bununla  əlaqədar  olaraq,  izolyasiyası  zədələnmiş  və  ya 
keçiriciliyi artmış fazanın gərginliyi azalmış olur. 
Əgər  zədələnmiş  fazada  gərginliyin  azalması,  gərginlik 

---

93 
 
relesinin qoyuluş qiymətindən kiçik olarsa, onda rele işə düşür 
və  onun  normal  açıq  kontaktları  (n.a)  qapanaraq  kontaktorun 
(K)  dolağına  gərginlik  verir.  Ona  görə  də  kontaktor  şəbəkəni 
avtomatik olaraq açacaqdır. 
Şəbəkəyə  birləşdirilmiş  relelərdən  (1P3,  2P3,  3P3)  hər 
hansının  birinin  qida  dövrəsi  qırılarsa,  yenə  mühafizə 
kontaktoru (K) işə düşəcək və şəbəkəni açacaq. Ona görə şəkil 
23-də göstərilən sxem şəbəkəyə nəzarət funksiyasından yerinə 
yetirir. 
Rele gərginliyinin qoyuluş qiyməti  
x
g
U
U
5
,
0

 - şərtindən seçilir. 
Burada U
x
 – xətt gərginliyidir.  
 
Sıfır ardıcıllıqlı gərginliyə əsaslanmış mühafizə açması 
 
Mühafizə  açma  sxemində  verici  olaraq,  sıfır  ardıcıllığa 
malik  süzgəcdən  (məsələn,  tutum  süzgəc)  istifadə  olunur 
(şəkil 24). 
Şəkildən göründüyü kimi sıfır ardıcıllığa malik süzgəcə 
minimal gərginlik relesi birləşdirilmişdir. 
Şəbəkə  naqillərinin  izolyasiyasının  yerə  nəzərən 
keçiricikləri bərabər olduqda sıfır ardıcıllığa malik releyə (RZ) 
tətbiq  olunan  gərginlik  sıfır  olur.  Fazalardan  birinin 
izolyasiyası  zədələndikdə  və  onun  keçiriciliyi  artdıqda  faza 
gərginliklərinin 
simmetrikliyi  pozulur,  rele  dolağında 
müəyyən gərginlik yaranır. Bu gərginliyin qiyməti izolyasiyası 
zədələnmiş  fazanın  keçiriciliyi    artdıqca  çox  olur.  Nəticədə 
rele işə düşür və şəbəkəyə birləşdirilmiş qurğunu gərginlikdən 
azad edir. 

---

94 
 
Şəkil  24-də  göstərilmiş  sxemdə  üç  kondensatordan 
(hərəsi  25  mkF)  ibarət  süzgəcə  malik  ПA-74/2  tipli  cihazdan 
istifadə  olunmuşdur.  Süzgəcin  sıfır  potensiallı  sıxacı  ilə  yer 
arasında işədüşmə gərginliyi 88 V olan MKУ-48 markalı rele 
birləşdirilmişdir. 
 
 
 
 
 
 
 
 
Şəkil 24. Sıfır ardıcıllığa malik gərginlik dəyişməsinə  
əsaslanmış mühafizə açmanın prinsipial sxemi. 
 
Baxılan  sxemdən  bilavasitə  torpaqlanmaya  malik 
neytrallı şəbəkələrdə istifadə olunmur, çünki, belə şəbəkələrdə 
yerə  nəzərən  faza  gərginlikləri  şəbəkənin  izolyasiyasının 
vəziyyətindən  asılı  olmayaraq  eyni  olub,  qiymətcə  qida 
mənbəyinin faza gərginliklərinə bərabər olur. 
 
Sıfır cərəyan ardıcıllığına əsaslanmış cərəyan açması 
 
Baxılan sxemdə mühafizə açılmasında verici olaraq sıfır 
ardıcıllığa  malik  cərəyan  transformatorundan  (SAT)  istifadə 
olunur.  Sxemdə  istifadə  olunan  transformatorun nüvəsi  ancaq 
ikinci  dolağa  malik  olub  şəbəkənin  və  ya  kabelin  hər  üç 
naqilini əhatə edir (şəkil 25). 

---

95 
 
Transformatorun ikinci dolağına cərəyan relesinin dolağı 
birləşirilir.  Şəbəkədə  yerə  qapanma  olmadıqda  və  fazaların 
izolyasiyalarının  yerə  nəzərən  keçiricilikləri  eyni  olduqda 
cərəyan  transformatorunun  ikinci  dolağında  sıfır  ardıcıllıqlı 
cərəyanın qiyməti sıfra bərabər olur. Sıfır ardıcıllıqlı cərəyana 
əsaslanmış  mühafizə  açılmasının  prinsipial  sxemi  25-də 
göstərilmişdir. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Şəkil 25. Sıfır ardıcıllıqlı cərəyana əsaslanmış mühafizə açılmasının 
prinsipial sxemi. XK -  xətti kontaktor; K – mühafizənin 
işədüşməsini yoxlayan düymə; CR – cərəyan relesi. 
 
Fazalardan  biri  yerə  qapandıqda  və  ya  adam  cərəyan 
keçirən  naqillərdən  birinə  toxunduqda  şəbəkədə  cərəyanların 
simmetrikliyi  pozulur,  şəbəkədə  müəyyən  keciricilik  (g) 
yaranır.    Bu  halda  transformatorun  ikinci  dolağından  və 
cərəyan relesindən sıfır ardıcıllıqlı cərəyan keçəcəkdir. Həmin 
cərəyanın qiymətini  

---

96 
 
T
h
K
I
I
1
3
0

- düsturdan hesablamaq olar.  
Burada 
0
3I
-  sıfır  ardıcıllıqlı  cərəyandır;  K
T
  –  cərəyan 
transformatorunun əmsalıdır.  
Sıfır  ardıcıllıqlı  cərəyanın  təsirindən  cərəyan  relesi  işə 
düşür  və  onun  kontaktları  elektrik  qəbuledicisini  şəbəkə 
gərginliyidən  azad  edən  kontaktorun  (LK)  dolağının 
dövrəsinin qapanmasını təmin edəcəkdir. 
Şəkil  25-də  göstərilən  mühafizə  açılması  sxemi 
neytralın    rejimindən  asılı  olmayaraq  ixtiyari  üçfazlı 
şəbəkələrdə tətbiq oluna bilər. 
Cərəyan 
relesində 
qoyuluş  cərəyanının  qiyməti, 
torpaqlanmış  gövdəyə  toxunan  zaman  təhlükəsizlik  şərtindən 
asılı  olaraq  seçilir  və  bu  zaman  gövdədə  yaranan  gərginliyin 
buraxılan  qiyməti  onu  torpaqlayıcı  quruluşla  birləşdirən 
naqildən  axan  cərəyandan  asılı  olub,  aşağıdakı  kimi 
hesablanır: 




T
T
b
t
r
I
U
.
 
Buraa 

- gövdəyə toxunma əmsalı; bu halda quruluş  cərəyanı 


0
K
I
I
q
q
o


.
  və ya 
0
K
r
U
I
T
b
T
q
o


.
.
- düsturdan 
hesablanır, 
burada    K
0
  –  kompleks  formasına  olan  əmsal  olub,  sıfır 
ardıcıllıqlı cərəyan transformatorunun quraşdırılmış yerə qədər 
və  ondan  sonrakı  sahələrə  faz  izolyasiya  keciriciklərinin 
nisbətini təyin edir.  
Mühafizə  zonasında  yerləşmiş  şəbəkə  sahəsinin 

---