Ə liyev İlham Yaylaqalı oğlu 1968-ci il aprel ayının

I llıam   Ə liyev
muşdur.  Stepan  Şamuyanın  sonradan  yazılı  sə- 
nədlərə  verdiyi  açıqlamalarında  və  etiraflarında 
qeyd  edir  ki,  dinc  azərbaycanlıların  qətlə  yeriril- 
məsində  Bakı  Sovetinə  6  min  silahlı  əsgər  və 
eyni  zamanda,  “Daşnaksütyun”  partiyasının  5 
min  nəfərdən  ibarət  silahlı  dəstəsi  iştirak  et- 
mişdir.  3  gün  davam  edən  qırğın  zamanı  erməni 
silahlıları  bolşaveklərin  köməyi  ilə  Azərbaycan 
rnəhəllələrinə  girərək  uşaqdan-qocaya  qədər 
hər  bir insanı  qətlə  yerirmişdilər.  Həmin  dəhşətli 
günlərin  şahidi  olmuş  Pumnir  familiyanı  bir  al- 
man  jurnalisti  1925-ci  ildə  qələmə  aldığı  məqa- 
ləsində  Bakıda  törədilən  insaın  qətliamı  ilə  bağlı 
bunları  qeyd  etmişdir:  “Ermənilər  müsəlman 
rnəhəllərinə  girərək,  hər  kəsi  öldürür,  qılıncla 
parçalayırdılar.  Bu  qırğından  bir  neçə  gün  sonra 
bir  çuxurdan  yalnız  87  azərbaycanlının  cəsədi 
çıxarılmışdır.  Onların  qulaqları,  burunları  kəsil- 
miş,  qarınları  yırtılmış və  cinsiyyət orqanları  doğ- 
ranmışdır.  Ermənilər  uşaqlara  acımadıqları  kimi 
yaşlılara  da  rəhm  etməmişdilər”.  Ümumiyyətlə, 
20-ci  əsrin  1-ci  yarsında  Zaqafqaziyada  baş 
vermiş  1905-1907  və  1918-1920  il  qətliamları 
zamanı,  ümümilikdə,  2  milyondan  yuxarı  azər- 
baycanlı  qətlə  yetirilmiş  və  öz  ev-eşiklərindən 
didərgin  salınmışdır.  31  mart  qırğınları  zamanı 
Bakı  şəhərinin təkcə  indiki  qalaqapısı  ərazisində 
qulaqları,  burunları  kəsilmiş  və  qarınları  yırtılmış
------------------------------------------------------------
1 9 2
------------------------------------------------ --- -----------
Q a fq a z d a   im p e riy a la r
 ıv> 
crm .m il,’rin 
I z s r h a v c t ı ı ı
,ıraziforina kiiçiirülm nsi
100-ə  yaxın  azərbaycanlı  qadının  meyiti  tapıl- 
mışdır.  Gənc  qadmların  diri-diri  divara  mıxlan- 
ması  erməni  vandalizminin  ən  vəhşi  nümunəsi 
sayıla  bilər.  Qaçıb  canını  qurtarmağa  çalışan 
əhalini  gülləbaran  etmək  üçün  isə  ermənilər şə- 
hərin  müvafiq  yerlərində  əvvəfcədən  plemyotlar 
yerləşdirmişdilər.  Burada  canlarını  qurtarmağa 
çalışan  dinc  sakinlərə  və  vətəndaşlara,  bir  söz- 
lə,  azərbaycanlılara  aman  verilmədən  gülləba- 
ran  edirdilər.  İrəvan  quberniyası,  Şərur,  Dərələ- 
yəz,  Qars  və  digər  ərazilirdə  azərbaycanlılara 
qarşı  qırğıniarın  törədilməsində  fəal  iştirakçılar- 
dan  biri  olmuş  Ovanes  Oqanesiyanın  etirafları 
əsasında  amerkalı  jurnalist  və  yazıçı  Ramistin 
Hartvil  “İnsanlar  belə  imişlər”  adlı  kitab  yazmış- 
dır.  Ovanes  Oqanesiyan  kitabın  müəllifi  ilə  söh- 
bəti  zamanı  ermənilərin  Rusiyanın  yardımı  ilə  öz 
məqsədlərinə  çatdıqlarını  qeyd  edərək  təkcə 
Bakıda  mart  qırğınları  zamanı  30  mindən  çox 
azərbaycanlını  qətlə  yetirdiklərini  bildirib.  1918- 
1920  illər  soyqırımı  zamanı  daşnakların  azər- 
baycanlılara  qarşı  soyqırımı  yalnız  Bakı  şəhəri 
ilə  kifayətləndirilməmişdir.  Onlar sonrakı  mərhə- 
lələrdə  Şamaxı,  Quba,  Naxçıvan,  İrəvan,  Zən- 
gəzur,  Qarabağ  və  digər  yaşayış  yerlərində 
azərbaycanlılara  qarşı  kütləvi  qırğınlar  törətmiş- 
dilər.  1918-ci  ilin  mart-aprel  aylarında  Şamaxıda

---

İllıa m   Əliyev
təkcə  10  minə  qədər  dinc  sakin  qətlə  yetirilmiş- 
dir.
1918-ci  ildə Şamaxıda ermənilərin törətdiyi  soyqırım 
zamam yanğından sonra tapılmış salamat qalan Quran
səhifələri.
Hazırda  Azərbaycanın  dini  mərkəzi  hesab 
olunan  Şamaxı  Cümə  məscidinə  insanlanları 
kütiəvi  şəkildə  dolduraraq  dir-diri  yandırmışdı- 
lar.  Tarixi  faktlara  və  sənədlərə  istinadən  o  fikri 
də  qeyd  etmək  olar  ki,  Cavanşir  qəzasında  28 
kəndi,  Cəbrayıl  qəzasında  17  kəndi  tamamilə 
yandırılmış  və  minlərlə  insan  öldürülmüşdür. 
1918-ci  ilin  aprel  ayının  29-da  Gümürü  yaxın- 
lığında  əsasən  qadınlardan,  uşaqlardan  və  yaş- 
lılardan  ibarət  3  min  nəfərlik  azərbaycanlı  köçü 
erməni  pusqusuna  düşərək,  son  nəfərədək 
öldürülmüşdür.  Erməni  silahli  dəstələri  Naxçı- 
van  qəzasında  45,  Zəngəzur  qəzasında  115 
Azərbaycan  kəndi  yandırılmış,  3257  kişi,  2276 
qadın  və  2196  uşaq  öldürülmüşdür,  50  min 
azərbaycanlı  qaçqın  düşmüşdür.  İrəvan  quber-
194
Qafqazda  imperiyalar və ermənilərin Azərbaycan ərazihrina köçiiriilməsi
niyasının  199  kəndində  yaşayan  135  min  azər- 
baycanlı  soyqırıma  məruz  qalmışdır,  kəndlər  isə 
ye rlə   yeksan  olunmuşdur.  Erməni  silahlı  dəs- 
təiəri  daha  sonra  Azərbaycanın  dilbər  güşəsi 
olan  Dağlıq  Qarabağa  silahlı  hücum  etmiş, 
ümumilikdə,  34  min  azərbaycanlı  qətlə  yetiril- 
m iş,  27  min  insan  isə  şikəst  edilmişdir.  1920-ci 
illn  may  ayında  ermənilər  Rusiyanın  9-cu  Qızıl 
O rdunun  iştirakı  ilə  Gəncədə  12  mindən  çox 
azərbaycanlını  qətlə  yetirilmişlər.  Sonrakı  mər- 
hələlərdə  də,  yəni  Sovetlər  İtifaqının  yaradılma- 
sından  sonrada  ermənilər Azərbaycana  qarşı  öz 
düşm ənçilik  və  qətliam  siyasətlərindən  əl  çək- 
məmiş  “böyük  Ermənistan”  yaradılması  iddia- 
larını  gerçəkləşdirmək  üçün  hər  cür  iyrənc  və 
yaramaz  vasitələrdən  istifadə  etməyə  çalışmış- 
lar.Tarixin  sonrakı  dövrlərində  də  ermənilər 
azərbaycanlılara  qarşı  soyqırımı  siyasətini  da» 
vam  etdirmişlər.  Hətta  onlar az  sayda  olan  qüv- 
vələrini  xarici  ölkələrdə  yaşayan  erməniləri 
Azərbaycan  ərazilərinə  yerləşdirməsinə  nail  ol- 
maqla  möhkəmləndirməyə  çalışmışlar.  Xüsusilə 
də  İrandan,  Suriyadan,  Fransadan  Dağlıq  Qara- 
bağa  yerləşdirilən  ermənilər  sonradan  azər- 
baycanlılara  qarşı  çevrilən  yarımvəhşi  qüvvələr 
olmuşlar.  1943-cü  ildə  Tehranda  keçirilən  kon- 
frans zamanı  Sovet-İran  münasibətləri  müzakirə 
edilərkən,  ermənilər  o  zaman  SSRİ  xarici  işlər
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------  
195
________________________________________________________________

---