Ə liyev İlham Yaylaqalı oğlu 1968-ci il aprel ayının
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- NEFTAMİLİNİN MÜNAQİŞƏSİNİN HƏLLİNDƏ ROLU
llham Əliyev vəsində milli maraqları təmin olunsun. Dünyanın fövqəldövləti olan ABŞ-ın istənilən münaqişənin həllinə nail olmaq imkanları var. Faktlara əsa- sən demək olar ki, ABŞ-ın dünyanın 30 ölkə- sində 760-a qədər hərbi bazası və hərbi ob- yektləri mövcuddur. Yalnız 2012-ci il üçün ABŞ- ın hərbi büdcəsi 660 milyard dollardır, Nəzərə almaq lazımdır ki, BMT-nin üzvü olan 194 ölkənin hərbi büdcəsi 1,4 trilyon dollar olduğu halda, ABŞ bu vəsaitin yarısına malikdir. Bu nöqteyi-nəzərdən demək olar ki, ABŞ istənilən problemi, o cümlədən də, Dağlıq Qarabağ prob- leminin beynəlxalq prinsiplər əsasında ədalətli formada həllinə nail ola bilər. Yetər ki, ABŞ-ın marağı olsun və məsələyə ikili yanaşmadan çəkinsin. Qafqazda imperiyalar v? ernwnilərin Azarbaycan əraziləriıta köçürülməsi NEFTAMİLİNİN MÜNAQİŞƏSİNİN HƏLLİNDƏ ROLU Neft dünyada əsas amildir. Bu mənada, neft ölkəsi olan və Bakı-Tbilisi-Ceyhan kimi qlo- bal bir layihəni reallaşdıran Azərbaycan neft amilindən təzyiq və təsir vasitəsi kimi istifadə etməklə Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllinə nail ola bilər. Nəzərə almaq lazımdır ki, yalnız ABŞ neftə olan ehtiyacının 55 faizini idxal vasi- təsilə, 45 faizini isə özü ödəyir. ABŞ ildə 680 milyard ton neft alır. Özü isə ildə cəmi 1 milyard ton neft istehsal edir. Ümumi rəy ondan iba- rətdir ki, ABŞ dünya neftinin 26 faizinin alıcısıdır. Ona görə də, neftlə bağlı ərazilər, xüsusi ilə də, dünya neft ehtiyatlarının 62 faizinin cəmləndiyi Fars körfəzi ABŞ üçün həyati əhəmiyyət daşı- yan zonadır. Bu baxımdan, Azərbaycan ABŞ-ın --------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 173 ------------------------------------------------------------------------------------------------------------- İlh a n ı Əliyev maraqları daxilindədir. Amma etiraf olunmalı bir həqiqət var ki, ABŞ üçün əsas hədəf maraq- lardır. Onlar açıq şəkildə qeyd edirlər ki, bizim maraqlarımız bütün dünyanı əhatə edir. Onu da əlavə edirlər ki, bizim həm həyati maraqlarımız, həm də ümumi maraqlarımız var. O yerdə ki, bizim həyatı maraqlarımız var, o yerlə bağlı bə- yanatlar verir, çıxışlar edir və müəyyən ha- dlisələri pisləyirik. Bunlar effekt vermədikdə, güc tətbiq edirik. Ümumi maraqlarımız olan yerdə isə biz çıxış edirik, bəyanat veririk və hadisələri pisləyirik. Amma güc tətbiq etmirik. Onlar etiraf edirlər ki, NATO-nun Şərqə doğru genişləndiril- məsi, Balkanlar və Fars körfəzi həyati maraqları ilə bağlı olan zonalardır. 1999-cu il mart ayının 24-dən iyun ayının 10-a qədər 78 gün ABŞ Yuqoslaviyanı gecə-gündüz bombaladı. Halbuki bu bombardmanla bağlı BMT Təhiükəsizlik Şu- rasının qətnaməsi olmayıb. Çünki Balkanlar Av- ropanın mərkəzində olsa da, ABŞ-ın həyati ma- raqları ilə bağlı olan zonaya daxil idi. Fars kör- fəzi zonasında Səddam Hüseynə qarşı ABŞ BMT Təhlükəsizlik Şurasının qətnaməsi olma- dan hərbi əməliyyatlar həyata keçirdi. Yalnız 2011-ci il dekabrın 18-də qan gölünə dönmüş İraqdan qoşunlarını çıxartdı. Bu mənada, demək olar ki, ABŞ həyatı maraqlar naminə hər cür addım atır, ümumi maraqlar olan yerdə isə yal- 174 Qafqazda im p e riy a la r və e rm a n ih rin A zzrbaycan ərazilzrin ? köçiirülməsi nız bəyanatlar verməklə kifayətlənir. Deməli, Dağlıq Qarabağ, ümumilikdə isə, region ABŞ üçün ümumi maraqlar zonasına daxildir. Bəzən bu tip məsələlərin həlli üçün ABŞ Rusiya ilə kompromisə gəlməyi vacib hesab edir. Rusiya ABŞ-a "y°x" deyəndə, problem qəlizləşir. Rusi- ya hesab edi.r ki, keçmiş possovet respublikaları onun təsiri altında olmalıdır. ABŞ da prinsip eti- barı ilə Rusiyanın apardığı bölgü əleyhinə deyii. 2008-ci ilin avqust ayında Gürcüstanın Rusiya hərbi kontingenti tərəfindən işğal edilməsi gös- tərdi ki, ABŞ Moskvanın maraqlarına qarşı, xü- susilə də apardığı bölgüyə qarşı deyil. Məhz Gürcüstan olaylarından sonra Qırğızıstan "Ma- nas" hərbi bazasını ABŞ-ın üzünə bağlamaq ba- rədə qərar qəbul etdi. Səbəbini də onunla izah edir ki, Gürcüstan xristian dövlətidir. Xristian dünyası, ABŞ başda olmaqla Gürcüstana “dəs- təyinin” hansı səviyyədə olduğunu görstərdi. Av- ropa Birliyi avqust hadisələrindən sonra 2008-ci il sentyabrın 1-də Gürcüstana qarşı güc tətbiq etdiyinə görə, Rusiyanın məsələsinə baxmalı idi. Gündəmdə Rusiyaya qarşı iki sanksiya -- Polşa və İtaliya variantları müzakirə olunmalı idi. Nəticədə, heç bir sanksiya olmadı. NATO Ru- siya ilə münasibətləri dondursa da, sonradan qərarından imtina etdi. Məhz bu və digər amil- lərdən nəticə çıxaran Qırğızıstan ABŞ-ın "Ma- 175 İlltam Əliyev nas" hərbi bazasında yerləşməsindən imtina etdi. Hətta Manas hərbi bazasına görə, ABŞ illik 80 milyonluq icarə razılaşmasını 150 milyon dollara qaldırmağa hazır olduğunu bəyan etdi. Bu da Qırğızıstanı razı salmadı. Sonradan Ru- siya Qırğızıstana 2 milyard dollar kredit ayırdı. Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi 150 milyon dollar əvəzində, Qırğızıstana 2 milyard dollar vəsaitin ayrılmasını sırf təsadüf hesab etdiyini bəyan etmişdi. Amma hər kəsə bəllidir ki, siyasətdə təsadüflər olmur. Bir sözlə, Rusiya beynəlxalq aləmdə hesab- laşmalı dövlətlərdəndir. Necə ki, ABŞ və Şərqi Avropa ölkələri Rusiya ilə hesablaşırlar. Bu mənada, "Deyl Korneger" Fondunun ekspertlə- rinin gəldikləri nəticələr maraq doğurmaya bilməz. Ekspertlərə görə, Rusiyaya münasibət- də üç şeyə təəccüblənməmək mümkün deyil. Birincisi, ona görə ki, Sovet İttifaqının dağılacağı proqnozlaşdırılırdı, amma ona təəccübləndik ki, bu dağılma gözləniləndən tez baş verdi. Təx- minən 22 milyon kv. km ərazidən 5 milyon kv.km ərazi ayrıldı. Amma onun yerində 17 mil- yon kv.km ərazisi olan və ABŞ-dan ( bu ölkənin ərazisi 9,4 milyon kv. km-dir ) iki dəfə böyük olan Rusiya dövləti qaldı. Belə bir dövlət bey- nəlxalq siyasətdə özünü tarazlı aparmalı idi. Amma 1990-cı ilin əvvəlində miskin günə düş- 176 Qafqazda imperiyalar v? ermənilərin Azsrbaycaıı ərazilmna köçürülməsi dü. Hətta beynəlxalq danışıqlarda Rusiyanın xa- rici işlər naziri Kozırevə “Mister yest" ləqəbi də qoymuşdular. Yəni nə desə başı, əlləri və dili ilə təsdiqləyir. Amma SSRİ-nin xarici işlər naziri Qroamıkonun ləqəbi “Mister no" idi. Yəni onu razı salmaq çox çətin idi. Təəccübləndik ki, belə nəhəng dövlətin varisi miskin vəziyyətə düşə bilərmiş. Bu, bizi təəccübləndirirdi. Üçüncüsü isə, biz bilirdik ki, Rusiyanın böyük potensialı var, ərazisi var, təbii ehtiyatları var. Bu dövlət özünə gələcək. Bizi təəccübləndirən isə Rusiya- nın proqnozlaşdırılandan daha tez özünə gəl- məsi və ambisiyalarla çıxış etməsi oldu. 2000-ci ildə Vladimir Putin hakimiyyətə gəldikdən sonra Rusiya dünyada söz sahibi olmağa başladı. Əgər 2000-ci ilə qədər Rusiyanın 150 milyard dollarlıq xarici borcu var idisə, Putinin hakimiy- yətə gəlişi ilə bu borclar silinməyə başladı. Bu, həm də onunla bağlı oldu ki, dünya bazarında neftin qiymətinin kəskin bahalaşması Rusiyaya böyük həcmli gəlirlərin daxil olmasına səbəb ol- du. Putinin bir qədər praqmatik siyasət apar- ması Rusiyanı sürətlə ayağa qaldırdı. Məhz bundan sonra ambisiyalar özünü göstərməyə başladı. "Hətta Rusiya postsovet ölkələrini yaxın xarici hesab edirdi" deyə Fondun ekspertləri təəccüblərinin nədən ibarət olduqlarını ifadə ediblər. 177 Yüklə 0,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|