Dost d jean-François Lyotard

---

BİRİN C İ  KISIM
 
HUSSERL

---

---

Edmund Husserl  1859’da Prosznitz’te  (Moravya, bugün 
Çek Cumhuriyeti’nin bir bölgesi)  doğdu;  ailesi Yahudi’dir. 
Berlin’de  (Weierstrass)  ve Viyana’da  (Brentano) bilim ala- 
nında öğrenim gördü.  1883’te doktorasını verdi: Varyasyon­
lar Hesabı Kuramına Katkı.
  Yayımlanan ilk çalışmaları ma­
tematiksel  mantık  ve  lojistiğe  dairdir:  Aritmetik  felsefesi, 
sadece birinci bölüm (1891); Mantıksal araştırmalar, 1 ,1900;
II,  1901.  Husserl  1886’da  Evanjelik  Protestan  mezhebine 
girdi;  1887’de  evliydi  ve  Halle  Üniversitesi’nde  ders  veri' 
yordu.  1901’den  itibaren  Göttingen’de,  ilk  tilmizlerinin 
de ortaya çıkmağa başladığı inanç ve  heyecan dolu bir or- 
tamda ders vermeye başladı  (Fenomenoloji Kavramı,  1907). 
Logos’taki  ünlü  makalesi  Kesin  Bir  Bilim  Olarak  Felsefe’yi 
(1911)  ve S af Bir Fenomenoloji ve Ferıomenolojik Bir Felsefe 
için Temel Fikirler
  (1913; Ideen I)  adlı eserinin birinci-sağ- 
lığında yayımlanan tek - cildini o zaman yayımladı.  1916’da 
Freiburg  Üniversitesi  felsefe  kürsüsüne  geldi.  Öğrencisi 
Martin Heidegger onun Zamanın İç Bilincinin Fenomenoloji- 
sine
  Girid’ini  (1928)  yayımladı.  Husserl  sonra  ardı  ardına 
Biçimsel  ve  Aşkın  Mantık
  (1929),  Kartezyen  Meditasyonlar 
(Fransızca, 1931), Avrupa Bilimlerinin Bunahmı ve Aşkın Feno-
1  5

---

menoloji  (Krisis,
  1936)  adlı eserlerini yayımladı. Deneyimve 
Yargz adlı çalışması, öğrencisi Landgrebe tarafından yayım­
landı  (1939).
Nazi  rejiminin  tüm  düşmanca  tutumuna  karşın,  Hus­
serl vatanından ayrılmadı ve 1938’de Freiburg’da öldü. Frei- 
burg’dan öğrencisi Peder Van Breda, Hitler’in Yahudi düş­
manlığından  korkarak,  Husserl’in  kütüphanesini  ve  ya­
yımlanmamış  çalışmalarını  gizlice  Louvain’e  (Belçika)  ta­
şıdı.  Edmund  Husserl’in  Louvain’deki  arşivini,  çoğu  ste­
noyla  yazılı  yayımlanmamış  30.000  sayfayı  sınıflayıp  dü­
zenledi  ve  tüm  eserlerinin  (Husserliana)  yayımına  devam 
etti  (Nijhoff,  La Haye).
I.  -   Eydetik
1. 
Psikolojist  kuşkuculuk. 
-   Husserl’in  mücadele  et­
tiği  psikolojizm,  bilginin  öznesiyle  psikolojik  özneyi  öz­
deşleştirir.  “Şu  duvar  san”  yargısının,  duvan  algılayan  ve 
yargıyı  dile  getiren  “ben”den  bağımsız  bir  önerme  olma­
dığını ileri sürer.  “Duvar” ve “san”nın her türlü somut dü­
şünmeden bağımsız  olarak,  içlem  ve  kaplamlarıyla  tanım­
lanabilen  kavramlar  (concepts)  olduğu  söylenecek.  Ama  o 
zaman  onlara,  özne  ve  gerçekliğe  göre  aşkın,  “kendinde” 
bir varoluş atfetmek gerekmez mi? Kavram realizminin  (ör­
neğin  Platoncu)  çelişkileri  kaçınılmaz  ve  çözülmez  ikilem­
lerdir. Fakat hiç olmazsa bir savın (burada Platoncu) geçer­
liğine  ölçüt olarak çelişki  ilkesi kabul  edilirse,  onun somut 
düşünce  karşısında  bağımsız  olduğu  ileri  sürülmüş  olmaz 
mı?  Böylece,  mantığın  maddesi  olan  kavram  sorunundan

---

onun  organizasyonu,  yani  ilkeler  sorununa  geçilmiş  olur. 
Fakat psikolojizm bu yeni zeminde de pes etmez. Mantıkçı 
iki karşıt önermenin aynı zamanda doğru olamayacağı ilke­
sini koyduğunda,  sadece  benim gerçekte,  bilincimdeki ya­
şanmışlık  düzeyinde,  duvarın  sarı  ve  yeşil  [hem  sarı  hem 
yeşil]  olduğuna inanmamın imkânsız olduğunu ifade etmiş 
olur.  Büyük  ilkelerin  geçerliğinin  temeli  benim  psişik  ya­
pımın  içindedir,  ve  eğer  onlar  kanıtlanamaz  şeylerse  bu­
nun nedeni  doğuştan  olmalarıdır.  Bundan  açıkça  şu  çıkar 
ki,  [özneyi]  ona  götüren  psikolojik  edimlerden  bağımsız 
bir hakikat  (doğruluk)  yoktur,  [zira]  klasik  “doğru”  tasarı­
mının  istediği  gibi,  bilgimin  nesnesine  uygun  olup  olma­
dığını nasıl  bilebilirim?  Bu  uygunluğun belirtisi  nedir?  Za­
ruri  olarak  belli  bir  “bilinç  hali”  ki  bilinmesi  söz  konusu 
olan  nesneye  ilişkin  sorulabilecek  tüm  soruları  gereksiz 
kılar:  öznel  kesinlik...
Böylece, kavram  (concept)  bir yaşanmışlık, ilke  (principe) 
psikolojik mekanizmanın zorunsuz bir koşulu, hakikat  (ve- 
rite)
  de  başarılı  sonuç  veren  bir  inanç  oluyordu.  Bilimsel 
bilgi de bizim yapımıza “göre” olduğundan, hiçbir yasa mut­
lak surette doğru değil, sadece sonsuza dek doğrulanma yo­
lunda bir varsayımdı ve geçerliğini de mümkün kıldığı ope­
rasyonların  (pragmata)  sonuç-vericiliği  tanımlıyordu.  De­
mek  ki  bilim  (kuvvet,  enerji,  vb.  gibi)  kullanışlı  simgeler­
den bir ağ örüyor ve bunu dünyanın üzerine giydiriyordu; o 
zaman tek hedefi de bu simgeler arasında eylemi mümkün 
kılacak  değişmez  ilişkiler  kurmak  oluyordu.  Gerçek  an­
lamıyla dünyarun bilgisi denecek bir şey söz konusu  değildi. 
Aynca,  bu  bilginin  bilim  tarihi  boyunca  ilerleme  kaydet­
tiği  de  öne  sürülemezdi,  zira  tarih yüklenebilir  bir  anlamı

---

olmayan bir  oluş  (devenir),  bir  deneme  ve  yanılmalar biri­
kimidir.  Dolayısıyla,  bilime  yanıtı  olmayan  sorular  sorma­
mak gerekir. Son olarak, matematik de uzlaşımla belirlenmiş 
simgeler  ve  sınırlayıcı  içeriği  olmayan  işgörücü  aksiyom­
lardan  oluşmuş  geniş  bir  biçimsel  sistemdir;  orada  keyfi­
mize  göre  her  şey  mümkündür  (Poincare).  Matematiksel 
doğruluğun kendisi de daha başlangıçta konmuş gönderge- 
aksiyomlara göre tanımlanır. Bütün bu savlar kuşkuculukta 
toplaşıp  birleşirler.
2 . 
-  
Özler 
(essences). 
-
 Husserl,  empirizme dayalı bu 
kuşkuculuğun,  kendini yadsıyarak ortadan kaldırdığını  ta­
nıtlar (Mantıksal araştırmalar, Ideen I) . Nitekim, her tür em- 
pirizm  için  temel  postüla,  deneyimin  her  türlü  bilgi  için 
tek doğruluk kaynağı  olduğu önermesinden ibarettir,  ama 
bu  önermenin  de  yine  deneyimle  sınanması  gerekir.  An­
cak  deneyim  sadece  zorunsuz  ve  tekil  [veriler]  sağlayabil­
diğinden,  bilime  böyle  bir önermenin zorunlu  ve  evrensel 
ilkesini  sunamaz.  Empirizm,  empirizmle  anlaşılamaz.  Öte 
yandan,  örneğin  matematikçinin  usyürütürken  yaşadığı 
öznel  hallerin  akışı  ile  usyürütmeyi  karıştırmak  da  imkân­
sızdır, zira usyürütme işlemleri bu akıştan bağımsızca tanım­
lanabilir  [şeyler]dir;  olsa  olsa  matematikçinin,  bu  öznel 
akışla  doğru  usyürütmenin  nesnelliğine  ulaştığı  zaman, 
usunu  doğru  yürütmüş  olduğu  söylenebilir.  Ama  bu  ideal 
nesnellik  mantıksal  koşullarla  tanımlanır  ve  usyürütme­
nin doğruluğu  (çelişmezliği)  mantıkçıya olduğu  gibi mate­
matikçiye de kendini kabul ettirir. Doğru usyürütme evren­
sel  olarak  geçerlidir,  yanlış  usyürütme  ise  öznellikle  lekel­
enmiştir,  dolayısıyla  iletilemez  (aktarılamaz).  Aynı şekilde

---