Diyanet iŞleri başkanliği yayinlari 1273 Halk Kitapları : 279 Yayın Yönetmeni Dr. Yüksel salman
Yüklə 6,82 Kb. Pdf görüntüsü
|
131 nelerden Yâkût ve Safiyyüddin el-Kâtib el-İsfehânî’nin rivayet- leri sayesinde bilgi sahibi olabilmekteyiz. Bu dönemde Kirman Selçuklularından Mahmud (1142-1156) tarafından başkent Berdesîr’de cami, medrese, hastahane, hankah ve Turanşah Camii’nde muhtelif dallarda 5000 kitabı içeren bir kütüphane kurulmuştur. İdare sistemi ve kültürel yapı olarak büyük çapta Büyük Selçukluların tesirinde kalmış olan Hârzimşahlar (1097- 1231) da kütüphane kurmaya önem vermişlerdi. Nitekim bu dönemde kendi çalışmaları için üç sene kadar Horasan’ın en önemli merkezi Merv’de kalan Yâkut el-Hamevî, şehirde on kü- tüphane bulunduğunu, bunlardan camiler bünyesinde yer alan Aziziye ve Kemaliye isimlerini taşıyan iki kütüphaneden sade- ce birincisinin 12.000 civarında kitaba ulaşan bir koleksiyona sahip olduğunu rivayet etmektedir. Nesevî’nin rivayetine göre yine bu dönemde Gürgenç ulemasından Şehâbeddin Hîvekî ta- rafından Şâfiî Camii yakınında ‘önce ve sonra emsali görülmemiş’ büyüklük ve zenginlikte bir kütüphane kurulmuşsa da Cennet bahçeleri misalindeki İslam ülkeleri üzerinde bir çekirge istilâsı benzeri felâket etkisi yapan Moğol istilâsından bunların çok azı korunup kurtarılabilmiştir. İlk Türk-İslam devletleri içerisinde çok önemli bir yeri bu- lunan Gazneliler (998-1030) döneminde başta Sultan Mah- mud ve oğlu Mesud olmak üzere hemen bütün yöneticilerin bir taraftan İslam dinini Hindistan’da yayma ve diğer taraftan da ülkede ilim ve edebiyatın yaygınlaşması yönünde tükenmek bilmez bir çabanın içerisinde oldukları bilinmektedir. Bu çer- çevede bu dönemde hâkim olunan geniş bölgelerde çok sayıda kütüphanenin kurulmuş olduğunu düşünmemiz gerekmekte- dir. Diğerlerini bir tarafa bırakarak bizim burada ilgilendiğimiz cami kütüphane birlikteliği açısından da, günümüzde Afganis- tan’ın başkenti Kâbil’in 154 km. güneybatısındaki devlet mer- kezi Gazne başta olmak üzere çeşitli şehirlerde çok sayıda cami kurulmuş olduğu ve bunların bazılarında gerçekten önemli ko- leksiyonları içeren kütüphanelerin bulunduğu bilinmektedir. GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE CAMİ, KİTAP VE KÜTÜPHANE ÜZERİNE BAZI DEĞERLENDİRMELER CAMİ VE KİTAP.indd 131 29.09.2016 15:34:19 CAMİ VE KİTAP 132 Bunların başkentte bulunanları, Gur Sultanı Alaeddin Hüseyin tarafından şehrin 1155’teki fethi sırasında önemli ölçüde zarar görmüştür. Bu vesile ile kaydetmemiz gereken bir husus da Gaznelilerle atılan temellerin bir devamı olmak üzere, ilerle- yen tarihlerde Hindistan’da hüküm süren Delhi Türk Sultan- ları (1206-1256) ve Bâbürlüler (1526-1858) dönemlerinde de bölgede farklı statülerde çok sayıda kütüphanenin kurulmuş olduğudur. Sözü uzatmamak adına özetle ifade etmek gere- kirse, İslam tarihinde cami ile kitap/kütüphane birlikteliğinin çok sayıdaki örneklerinin İslam dünyasının değişik bölge ve beldelerinde gözlemlenmesinin mümkün olduğunu, bir iddia değil, ancak hakikatin yalın bir ifadesi olarak vurgulamamız yerinde olacaktır. Yemen’den Diyarbekir’e kadar geniş bir bölgeye hükmede- rek değişik alanlardaki başarılarıyla İslam tarihinin önemli dev- letlerinden birini oluşturan Eyyûbîler (1171-1462)’in kurucusu Selâhaddîn-i Eyyûbî (1171-1193), Mirac’ın yıldönümü olan 02 Ekim 1187’de Kudüs’ü Haçlıların elinden kurtardıktan sonra buradaki mescidde bir kütüphane kurdurmuş, kendisini takip eden diğer Eyyûbî sultanları da onun bu çabasını başarıyla de- vam ettirmişlerdir. Bu çerçevede Eyyûbîler döneminde Şam’da- ki medrese sayısında da büyük artışlar olmuş, onlar tarafından Zengîler devrinde yapılan medreselere yenileri eklendiği gibi bunların çoğunda ve ayrıca camilerle bir kısım türbelerde de kütüphaneler kurulmuştur. 2- Osmanlılarda Cami Kitap/Kütüphane Birlikteliği İslam mâbedi olarak cami ile kitap/kütüphane arasındaki ayrılmaz birlikteliği, tarihî akış içerisindeki örnekleri eşliğinde incelemeye çalıştığımız bu yazımızı, İslam tarihinin en uzun ömürlü ve dünya tarihinin de en önemli devletlerinden biri- ni kurmuş olan Osmanlılardan vereceğimiz örneklerle devam ettirmenin anlamlı olacağını düşünmekteyiz. Daha önceki bir CAMİ VE KİTAP.indd 132 29.09.2016 15:34:19 133 kısım İslam devletlerinde olduğu gibi Osmanlı döneminde de, müstakil ve başta medreseler olmak üzere diğer bir kısım tesise bağlı olarak muhtelif kütüphaneler kurulmuş, aynı şekilde yer yer mescitlerin dâhilindeki dolaplar veya özel olarak ayrılmış bölümlerde kitaplık ve kütüphaneler oluşturulmasına devam edilmiştir. Nitekim Osmanlı döneminde cami içerisinde oluş- turulan özel bir bölümde kütüphane kurulmasının güzel bir ör- neğinin Süleymaniye Camii içerisinde, sağ fevkanî mahfil altın- da barok dökme tunç şebeke ile ayrılmış bölümde I. Mahmud (1730-1754) ve sadrazamı Köse Mustafa Bakir Paşa tarafından (1751/52)’de gerçekleştirilmiş olduğunu görmekteyiz. Diğer örnekler olarak II. Bâyezid (1481-1512) döneminde Ahî Yusuf b. Cüneyd et-Tokadî tarafından İstanbul’da evinin yakınına yaptırdığı mescidine çok sayıda kitap bağışlanarak, burasının dolap içerisinde kitaplar içeren bir mescid hâline getirildiği, III. Murad (1574-1595) döneminde Anadolu Kazaskeri Meh- med Efendi tarafından İstanbul Fındıklı’daki camisinin içeri- sinde, yakınlarda yaptırmayı düşündüğü darulhadis hoca ve talebelerine hizmet etmek üzere (1584), Peremeciler Kethüdası Mahmud Bey tarafından Cihangir Camii içerisinde mahalle hal- kı ve cemaatin ihtiyaçlarını karşılamak üzere (1593) dolaplar içerisinde kitaplıkların kurulmuş olmasını hatırlayabiliriz. Bu tarzın diğer bazı örnekleri yazımızın ilerleyen kısımlarında da görülebilecektir. Sıra Osmanlılar döneminde caminin ana mekânı haricinde- ki odalarla bitişik veya yakınındaki tamamıyla müstakil binalar- da oluşturulan cami ile kütüphane birlikteliklerini kronolojik bir bakışla değerlendirmeye geldiğinde, I. Murad döneminde kurulan ne medrese ne de mescid/camilerde birer kütüphane bulunduğu hakkında kesin bilgi bulmanın mümkün olma- dığını ifade etmek gerekecektir. I. Mehmed (Çelebi Mehmed 1413-1421) döneminde ise 1417’de Merzifon’da tamamlanan Çelebi Cami ve Medresesi’nde bir kütüphane bulunduğu bilin- mektedir. Yine Edirne’nin hükümet merkezi olması sonrasında GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE CAMİ, KİTAP VE KÜTÜPHANE ÜZERİNE BAZI DEĞERLENDİRMELER CAMİ VE KİTAP.indd 133 29.09.2016 15:34:19 Yüklə 6,82 Kb. Dostları ilə paylaş:
|