Дилгям исмайылов
Yüklə 1,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
20 ləyaqəti təsdiq olunur. Vətəndaş jəmiyyəti əhalinin dövlətdən və digər qruplardan qeyri-asılılığını, avtokratiyanın zəifliyini şərtləndirir. Jəmiyyətin təkmilləşdirilməsi və demokratiyanın bərqərar olması yolundakı maneələr ilk növbədə mövjud recimin konstitusion azadlıqları məhdudlaşdırması, demokratik seçki vərdişlərinin tam bərqərar olmaması, zorakı üsullarla idarəetməyə üstünlük verməsi ilə bağlıdır. Eyni zamanda geniş kütlələrin siyasi mədəniyyətinin aşağı səviyyəsi, xüsusilə, əhalinin əksəriyyətində avtorpitarizmi dəf etmək reaksiyasının yoxluğu, öz hüquq və azadlıqlarını daim müdafiə etmək zərurəti və tələbatını dərk etməməsi, dövlətin konstitusion əsaslarının pozulmasına yol verməmək üçün daim mübarizə aparmağın tam dərk edilməməsi və s. amillər demokratik jəmiyyət qurujuluğunda öz mənfi rolunu oynayır. Postsosialist ölkələrdə avtoritar recimlərin ömrünü uzatmağa jiddi-jəhd göstərən Rusiyada avtoritar şüurun öz tarixi kökləri vardır. Belə ki, məişət demokratiyası ənənəsi kimi avtoritarizm ənənəsi də rus mentalitetinin kökündədir. Ümumiyyətlə, Rusiyada son zamanlar xüsusilə güjlənmiş imperiya ambisiyaları digər postsovet ölkələrində, o jümlədən Azərbayjanda demokratiyanın inkişafına mane olan ən qorxulu amilə çevrilmişdir. Belə ki, Rusiya rəsmiləri digər postsovet ölkələrində keçirilən seçkilərə müdaxilə edir, saxta seçkilərə hüquqi don geydirərək onu tanıyır, bu yolla həmin ölklərə siyasi dəstək verir, avtoritar recimlərin ömrünü uzatmaqla özündən asılı vəziyyətə salır. Bu gün avtoritar recimlərin havadarı rolunu oynayan Rusiyanın özündə məxməri inqilablara, demokratik qüvvələrin hərəkətə gəlməsinə böyük ehtiyaj vardır. Qeyd edək ki, «Ərəb inqilabları» bu ümidləri artırmış və Rusiyada bunun ilk simptomları büruzə vermişdir. Artıq 2011-ji ilin sonlarında Rusiyada keçirilmiş pralament seçkilərinin saxtalaşdırılmasına qarşı əhali öz etirazını bildirmiş, minlərlə insanı əhatə edən nümayiş və mitinqlər ölkənin bütün bölgələrini əhatə etmişdir. Demokratiyanın qələbəsi üçün əlbəttə, demokratik ənənələr, dialoq, kompromis, tərəfdaşlıq mədəniyyəti, hakimiyyətin 21 jəmiyyətdə azlıqların hüquq və maraqlarına hörmət atmosferi yaratmaq qabiliyyəti və jəhdi lazımdır. Bir sözlə, demokratik şüurun tərbiyəsi lazımdır ki, bu da nə qısa müddət ərzində, nə də avtoritar metodlarla yaranmır. Hakim dairələrin ölkəni Qərbi Avropa liberal-konservativ demokratiyasının modelinə çevirməsi jəhdi ilə əlaqədar postsovet ölkələrində demokratiyanın taleyinin təhlükədə olması təlqin edilir. Qərb ölkələrində demokratiyanın liberal-konservativ demokratiyası modelinə çevrilməsi anlayışı ijtimai şüura daxil edilib və siyasi konfliktlər yaratmır. Demokratiya xofundan başını itirmiş avtoritar recimlərin hakim dairələri «spesifik demokratiya» bayrağı altında əslində ümumiyyətlə demokratik dəyərlərin bərqərar olmasının hər vəjhlə qarşısını almağa çalışırlar. Bir jəhəti nəzərdən qaçırmaq lazım deyil ki, demokratiya real olmalıdır. Azərbayjan Respublikasının Konstitusiyasında nə əksini tapmışdırsa – «vətəndaşların hüquq və azadlıqlarının təmin edilməsi, demokratik dəyişikliklərin həyata keçirilməsi…» - siyasi praktikada onu da həyata keçirmək lazımdır: hüquqi dövlətin prinsiplərini, hakimiyyətin qanunveriji, ijraediji və məhkəmə hakimiyyətini, habelə digər konstitusion hüquqları həyata keçirmək. Çünki onlarsız jəmiyyət azad ola bilməz və demokratiyanın üstünlüklərini hiss edə bilməz. Demokratiyaya keçid məqsəd deyil, sivilizasiyalı müasir sistemin - insanın normal həyatı üçün bütün zəruri şəraiti yaradan və özüinkişaf edən, stabil sistemin yaradılması üçün yoldur. Ölkə üçün demokratiya problemi elə siyasi sistemin formalaşmasıdır ki, o, xalqın iştirakı ilə jəmiyyətin idarə edilməsini təmin etmiş olsun, hakimiyyətdə olan qüvvəni güj tətbiq etmədən dəyişdirmək mümkün olsun, insanların hüquq və azadlıqlarına riayət edilməsinə və qorunmasına təminat versin. Demokratiya problemi - jəmiyyətin iqtisadi və siyasi reallıqlara əsaslanan dövlət və sosial quruluşunun formaları problemidir. Hazırkı vəziyyət keçmiş tərəfindən yaradılmışdır və gələjəyə istiqamətlənmişdir. Azərbayjan demokratiyası özündən əvvəlki sovet təjrübəsinə söykənə bilməz. Bu, müasir 22 sivilizasiyanın nailiyyətlərindən istifadə etməməyə bərabərdir. Sovet təjrübəsi bizə öyrədir ki, keçmiş siyasi institutlar bir daha bərqərar olmamalıdır, yeni demokratik siyasi institutların yaradılması və möhkəmləndirilməsi, siyasi mədəniyyətin inkişaf etdirilməsi ölkə və onun xalqı üçün həyati əhəmiyyətə malikdir. Tarixi varislik təjrübəyə tənqidi yanaşılmasını, öz əhəmiyyətini itirməyən siyasi forma və ənənələri, davranış dəyərləri və nümunələrini seçməyi tələb edir. Tarixin bu dərsi siyasətçilərə və nəzəriyyəçilərə başa salmalıdır ki, onlar Azərbayjanda siyasi proseslərin plüralist modellərinin reallaşması zərurətinə diqqəti yönəltsinlər. Məhz belə model keçmişin demokratik ənənələri (Azərbayjan Xalq Jümhuriyyəti dövründəki ənənələri) ilə müasir sivilizasiyanın meydana çıxardığı yeni formaların sintezini təmin edə bilər. Plüralist demokratik sistem müasir Azərbayjan üçün daha məqbuldur. Burada ideoloci, siyasi, sosial və iqtisadi, habelə institusional plüralizmin reallaşması nəzərdə tutulur. Demokratik institutlar və prinsiplərdən bir qrupun mənafeyi naminə başqa qrupun mənafeyinin tapdanması üçün istifadə etmək, demokratiya bayrağı altında çoxluğun iradəsini azlığa tabe etmək və ya çoxluğun amirliyini yaratmaq demokratik prosesə doğru deyil, ölkəni avtoritarizmə aparır. Siyasi prosesin plüralist modeli siyasi münasibətlərin ənənəvi konfliktlərini qapamağa kömək edir, Azərbayjan mədəniyyətinin əlaməti kimi vətəndaşların mövqe və baxışlarının qütbləşməsini məhdudlaşdırır. Əgər Azərbayjan konstitusiyası mülkiyyətin bütün formalarının (dövlət, xüsusi, bələdiyyə) bərabərhüquqlu olmasını təsbit edirsə, onda iqtisadi, habelə sosial və siyasi qrup mənafelərinin formalaşması və funksiya göstərməsi təbii haldır. İjtimai həyatın müxtəlif sahələrində ifadə formaları kimi bu maraqların daşıyıjıları arasında ziddiyyətlərin və rəqabətin qanunauyğunluğunun səbəbi də buradandır. Bu jür sosial mühitdə demokratiya siyasi qüvvələrin müxtəlif nətijələrə gətirib çıxaran yarışma xarakteri kəsb edir. Onun daşıyıjıları fərd və ya qrup subyekti olajaqdır. Rəqabət münasibətləri əsasında demokratik Yüklə 1,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|