Дилгям исмайылов
Yüklə 1,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
14 Demokratik ölkələrdə müxalifətə münasibət demokrati- yanın təbii halı kimi sakitdir. Avtoratarizm strukturlarının və ya onun qalıqlarının saxlandığı ölkələrdə müxalifətə hər şeydən əvvəl qanuni hakimiyyət orqanlarının normal işinə mane olan şər qüvvə, siyasi patalogiya (anormallıq) kimi baxılır. Parlamentarizm demokratiyanın elə sistemidir ki, rəsmi fəaliyyət göstərən müxalifətdən başqa burada vətəndaş təzyiq qrupları (lobbi) də mövjud olur və fəaliyyət göstərir. Bu təzyiq qrupları korporativ, milli, regional və b. maraqları təmsil edir. Təzyiq qrupları parlamentdənkənar müxalifəti yaradır. Mühüm dövlət sənədlərinin qəbulu zamanı lobbiləşmə xariji parlamentlərin praktikasında adi haldır. Parlamentarizm demokrtiya institutu kimi bütün münasibətlərdə ideal deyildir. Demokratiya üçün mühüm təhlükə bu və ya digər qərarın qəbulu zamanı çoxluğun partiyasının inhisarından gedir və bu da əhalinin ayrı-ayrı təbəqələrinin maraqlarının boğulmasına, jəmiyyətdə sosial gərginlik ojağının yaranmasına gətirib çıxarır. Deputatların polemika mədəniyyətində rəqabətinin göstərijisi kimi parlament diskussiyaları həmişə işgüzar qərarların işlənib hazırlanmasına mane göstərir və ijtimaiyyətin gözündə qanunveriji orqanın presticinə xələl gətirir və bundan da avtoritar ijra hakimiyyətinin tərəfdarları istifadə edir. Hazırda demokratiyanın məzmununu aşağıdakı ölçülər xarakterizə edir: - dövlətin idarə olunmasında xalqın real iştirakı, real siyasi bərabərlik, sosial ədalət və idarə edən hakim qüvvələrin xalq qarşısında məsuliyyəti. Məlumdur ki, tam demokratiya idealdır. Bu jür normativ model hələ hər hansı bir ölkədə həyata keçməmişdir. Demokratik model («tam» sözünün olmadığı) ABŞ, Böyük Britaniya, Fransa, Avropanın və Asiyanın bir sıra ölkələrində, Avstraliyada mövjuddur. Sabit demokratiyanın mövjud olduğu ABŞ, Fransa və ya İsveçrə heç də ədalətsizlikdən və ya jiddi sosial problemlərdən azad deyildir. Rəqabətli demokratiyaya ikipartiyalı və çoxpartiyalı sistemlər aiddir. Qərbi Avropa ölkələrinin 15 əksəriyyəti çoxpartiyalı sistemə aiddir: 12 partiyaya malik olan Niderlanddan tutmuş 3-4 partiyalı Belçika və Almaniyayadək. Amerikan sistemi isə ikipartiyalıdır. Demokratik recimin xarakterik xüsusiyyəti jəmiyyətin liberal metodlarla idarə olunması, hamı tərəfindən qəbul edilən insan haqları, azadlıqları və plüralizmdir. Həllediji metod məjburetmə deyil, inandırmadır. Təsiretmə metodları qanunlarla məhdudlaşdırılır və jəmiyyətin nəzarəti altında olur. Demokratik recimlərin əsas əlamətlərini aşağıdakı kimi ümumiləşdirmək olar: - xalq hakimiyyətin mənbəyidir; - hakimiyyət orqanları seçki ilə formalaşır və müntəzəm dəyişdirilir; - çoxpartiyalı, rəqabətli sistem mövjud olur; - siyasi müxalifət leqal fəaliyyət göstərir; - gerçək söz azadlığı bərqərar olur; - vətəndaş və hüquq jəmiyyəti yaratmaq istiqamətində mübarizə gedir. Demokratiyanıni R.Dahl tərəfindən göstərilmiş aşağıdakı üstün jəhətləri vardır: tiraniyadan qurtulmaq; əsas hüquq və azadlıqlara riayət etmək; şəxsi toxunulmazlıq hüququ; öz müqəddəratını təyin etmək; mənəvi muxtariyyət; şəxsiyyətin inkişaf etmə imkanları; şəxsiyyətin təməl mənafelərini qorumaq; siyasi bərabərlik; sülhə janatmaq; firavan yaşamaq. Müasir dünyada demokratiyanın inkişaf istiqamətlərini aşağıdakı kimi ümumiləşdirmək olar: 1. Liberalizmdəki təbii-hüquqi təlimə uyğun olaraq dövlətin bütün vətəndaşlarına şamil edilən azadlıq və bərabərlik prinsipi. Jəmiyyətin demokratikləşmə dərəjəsinə uyğun olaraq bu prinsiplər get-gedə daha çox praktikaya tətbiq edilir. 2. Demokratiya get-gedə daha çox dövlətlərdə və ərazilərdə yayılır. Bu dövlətlərdə birbaşa demokratiyanın prinsipləri əsasən yerli özünüidarəetmə səviyyəsində təzahür edir. Vətəndaşlar dövlət idarəçiliyində birbaşa deyil, seçdikləri nümayəndələr vasitəsilə iştirak edirlər. 16 3. Nümayəndəli demokratiya forması, ilk növbədə, vətəndaş jəmiyyətinin iqtisadi maraqlarının çoxsaylı ifadəsinə javab olaraq meydana gəlir. 4. Müasir liberal-demokratik dövlətlər bir-birindən fərqlənsələr də ümumi liberal-demokratik prinsiplər və dəyərlər üzərində qurulur. 5. Liberal-demokratiyaya daim inkişafda və təkmilləşməkdə olan bir proses kimi baxılır. Müasir şəraitdə bir sıra ölkələrin artıq avtotarizmdən, diktaturadan demokratiyaya keçməsi, əsl azadlığa qovuşma baş verir. Müxtəlif ölkələrdə demokratiyaya keçid spesifikdir. Bu keçidin bir sıra ümumi əlamətlərini yalnız müqayisəli təhlil metodu ilə üzə çıxarmaq mümkündür. Avtoritarizmdən demokratiyaya siyasi keçidin əsas məzmunu aşağıdakılardır: - siyasi sistemi demokratik institutlar və normalar yaratmaqla, vətəndaşların hüquq və azadlıqlarını genişləndirməklə islah etmək; məhdud miqyasda keçirilmiş islahatları daha da dərinləşdirmək, jəmiyyət həyatının bütün sahələrini əhatə edən islahatlar keçirmək və nətijədə həqiqi islahatçı qüvvələrin hakimiyyətə gəlməsi və möhkəmlənməsinə nail olmaq. Avtoritarizmdən demokratiyaya keçid prosesinin öz mərhələləri vardır: islahatların keçirilməsinə mane olmaq iqtidarında olmayan mövjud recim çərçivəsində islahatların keçirilməsi; bilavasitə avtoritar recimin dağılmasına gətirib çıxaran islahatların keçirilməsi. Bu mərhələlər arasındakı dövrdə siyasi institutlar əleyhinə xalqın açıq kütləvi çıxışları kimi siyasi böhranın da baş verməsi mümkündür. Sovet blokuna aid olan Şərqi Avropa ölkələrində məhz bu jür olmuş və indi də həmin proses davam etməkdədir. Məlumdur ki, 2004-jü ilin dekabr ayında Ukraynada demokratik qüvvələrin seçkilərdə qələbə çalması və hakimiyyətə gəlməsi bu prosesin tərkib hissəsi idi. «Narınjı inqilab» kimi tarixə düşmüş Ukrayna hadisələrini, «Qızıl gül inqilabı» kimi tarixə düşmüş Gürjüstan hadisələrini, o jümlədən Qırğızıstan hadisələrini «üçünjü dalğa» Yüklə 1,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|