Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan
iqtisadiyyat və onun taməl prinsipləri
Yüklə 7,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- §2. İqtisadi nəzəriyyənin predmeti. İqtisadi anlayışlar və qanunlar
iqtisadiyyat və onun taməl prinsipləri məK zjərurətindərı yaranmışdır. Burada insan başlıca məqsəd və həlledici amildir. O, həm istehsalçı və həm də istehlaKçıdır. Deməli, istehsalın fasiləsiz təKrarı və genişlənməsi də bu zərurətdən yaranır. İstehsal olunan məhsullar bölüşdürülməlidir, sonra tədavül, alqı-satqı yolu ilə istehlaKa daxil olmalıdır. Bununla, sanKİ bütün məsələlər bitmiş olur. Elə görünür K İ, bütün iqtisadi proseslər asan və rəvan bir yolla başlayır və sona çatır. Bu iqtisadiyyatın görünən tərəfləridir. Cəmiyyət həyatında isə nəyi bölməK, necə bölməK, Kİmə nə qədər pay verməK mürəKKəb bir iqtisadi mexanizmdir. İqtisadiyyatın təməl prinsiplərini təşKİl edən, istehsal, bölgü, mübadilə və istehlaK proseslərində milyonlarla istehsalçıların, satıcıların, alıcıların maraqları ƏKS olunur və reallaşır. Bu münasibətlərin daşıyıcıları cəmiyyətin bütün dairələrində, istehsal, xidmət, idarəetmə, elm, təhsil, mədəniyyət və şairədə fəaliyyət göstərən insanlardır. Bütün bunların arasında baş verən iqtisadi münas5.bətlərin və onların
inKİşaf qanunauyğunluqlarının araşdırılması və aşKar edilməsi iqtisadi nəzəriyyənin predmeti və fun- Ksiyalarıdır. §2. İqtisadi nəzəriyyənin predmeti. İqtisadi anlayışlar və qanunlar Hər bir elmin predmetini müəyyən çərçivə daxilində öyrənib aşKara çıxarmadan, onun funKSİyalarını da başa düşməK çətindir. GöstərdİK Kİ, iqtisadi nəzəriyyənin öyrəndiyi obyeKt iqtisadiyyatdır, LaKİn iqtisadi həyat elə bir məürəKKəb canlı orqanizmdir Kİ, burada insanların iqtisadi fəaliyyəti başqa fəaliyyət növlərilə - ideoljoji, siyasi, mədəni, inzibati və s. fəaliyyətlərlə çulğaşır və tə’sir ğöstəi'irlər. Başqa sözlə, cəmiyyətdə iqtisadi münasibətlər «xalis» şəKİldə deyil, başqa münasibətlərlə qarışıq bir sistemdə özünü göstərir. İqtisadi nəzəriyyənin də vəzifəsi bu sistemdən insanın iqtisadi fəaliyyət formalarını, iqtisadi münasibətlərini seçib götürməK və araşdırmaqdır. Bununla da iqtisadi nəzəriyyə elmi üsullarla öz predmetini və fuıiKsiyalarını müəyyənləşdirir. Bu
elmin KİassİKİərinin nəzəri prinsiplərindən çıxan ümumi nəticəyə görə iqtisadi nəzəriyyə cəmiyyətin iqtisadi münasibətlərini və olnların İnKİşaf qanunauyğunluqlarını öyrənən elmdir. İqtisadı münasibətlər insanların şüurlu, məqsədli fəaliyyət sahələrini əhatə edən münasibətlərdir. Bu münasibətlər insanların yaşaması və həyat sürməsi üçün bir zərurətdir. Bu həyatdan, in
iqtisadi nəzəriyyə7iin predmeti və metodu sandan uzaq, quru və mücərrəd bir formul da deyildir. Buna görə insanı iqtisadi münasibətlərdən Kənarda qalan və fəaliyyət göstərən bir varlıq
Kİmi təsəvvür etməK də çətindir. İqtisadi nəzəriyyə heç də quru, çətin, cansıxıcı, qəliz söz və ifadələrlə doldurulmuş elm sahəsi deyil. O, ƏKSİnə, içərisində yaşadığımız iqtisadi, ictimai mühitin başlıca cəhətlərini, burada insanın davranış tərzini, məqsəd və arzularını təhlil edən, açıq göstərən maraqlı bir elm sahəsidir. Bu elm iqtisadi həyat, onun Keçdiyi ardıcıl inıcişaf mərhələləri, günümüzün iqtisadi gerçəK- liyi və imKanları haqqında bilİKİər verən bir «romantİKadır». Buna görə də ixtisasından asılı olmayaraq bu elmin öyrənilməsində bə’zi çətinlİKİərdən qorxmamalı, iqtisadi həyatla hər Kəsin bağlılığını nəzərə alıb onu sevməli və öyrənməlidir. İqtisadi nəzəriyyə bir humanitar elm Kİmi insanı, onun iqtisadi fəaliyyətini, həyat tərzini, davranışını öyrənməlidir və öz predmetinə daxil etməlidir. Bu baxımdan iqtisadi nəzəriyyənin predmıetinə və öyrəndiyi obyentə müxtəlif mövqelərdən yanaşılır. KlassİKİərdən başlamış bu günə qədər iqtisadi nəzəriyyənin predmetinə və öyrəndiyi obyeKtə dair müxtəlif nəzəri fİKİrlər irəli sürülmüşdür. Hələ iqtisad elminin olmadığı və natural təsərrüfatın üstünlÜK təşKİl etdiyi orta əsrlərdə yaşayan Şərq mütəfəK- Kİrləri də iqtisadi münasibətləri təhlil etmiş və onları iqtisadi fİKrin öyrəndiyi obyeKt hesab etmişlər. BöyÜK Azərbaycan alimi N.Tusi (XIII əsr) və ərəb sosioloqu İbn Xəldun (XIV əsr) insanın iqtisadi fəaliyyətini cəmiyyətin inKİşafının təməli hesab etmişlər. N.Tusi
iqtisadiyyatın öyrənilməsini «İctimaiyyat» adlandırdığı elmin obyeKti hesab edir və yazır Kİ, «Bu elmin obyeKti (mövzusu) ictimai əməKİə birləşən və beləlİKİə, istehsalı ən Kamil təşKİl edən insanlar münasibəti sistemidir. Hamı bu elmi öyrənməyə sə’y etməlidir K İ, fəzilət sahibi olmağı bacarsın, - rəftar və davranışında səhvlərə yol verməsin» (Əxlaqi-Nasiri, səh. 210).
Tusinin iqtisad elminə verdiyi bu tə’rifdə «İqtisadi münasibətlər sistemi», «İnsanın iqtisadi fəaliyyəti və idarəetməsi», «İnsanın rəftar və davranışı» Kİmi anlayışlar mühüm yer tutur. Bütün bunlar isə çox müasir və iqtisad elminə verilən tə’riflərə xeyli uyğun gələn fİKİrlərdir. Bunu da xatırlatmaq istərdİK Kİ, iqtisad elmi tarixində həmişə sərvət, onun mənşəyi, bölgüsü və istifadə olunması Şərq və Qərb KİassİKİərinin araşdırma obyeKti olmuşdur. İI K
araşdıran A.Smit (1723- 1790) və D.RİKardo (1772-1823) sərvəti iqtisadi nəzəriyyənin predmeti hesab etmişlər. Onlar sərvətin istehsalı, artırılması, bölgüsü, mübadiləsi və istehlaKi proseslərini bir sistem şəKİində 20 Yüklə 7,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|