Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan
iqtisadiyyat və onun təməl prinsipləri
Yüklə 7,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İqtisadiyyat
- MaKroiqtisadiyyat
- MİKroiqtisadiyyat
iqtisadiyyat və onun təməl prinsipləri qiymətləndirmişdir. 0, «Qüvvət elmdədir» fİKrini dəfələrlə yada salır və göstərir K İ, «BilİKİi adamlar uzağı görər, cahilin zəhməti hədərdir, hədər». Zəhmətin, işin hədərə getməməsi üçün o, insanı öyrənməyə, çalışmağa, yaratmağa, təbiətin və cəmiyyətin sirrlərini açmağa də’vət edirdi. Bu gün də öz aKtuallığını saxlayan bu sözlər hamı üçün, xüsusilə təhsil alan gənclərimiz üçün bir örnəKdir. İqtisad elminə yaradıcılıqla yanaşmaq, onun müddəalarını sərbəst qavramaq, azad iqtisadi təfəKKÜrün innişafı üçün çox faydalıdır. Yadda saxlamaq lazımdır Kİ, hər cür şablon, basmaqəlib fi- Kİrlər də sərbəst, obyentiv elmi təfəKKÜr üçün zərərlidir. Bir də Kİ, müasir iqtisadi-sosial həyatın nəzəri təhlilində mübahisə doğuran problemlər də çoxdur. Buna görə də hər bir elmi Kursun tədrisində məqsəd heç də oxucuya mütləq həqiqəti sadalamaq deyil, məqsəd bu həqiqətlərin axtarıb tapılması yollarını, gerçəK iqtisadi şəraitin yaradıcılıqla öyrənilməsinin üsul və metodlarını göstərməndən ibarətdir. Güman edirİK Kİ, iqtisad elminə və digər bilİK sahələrinə maraq göstərən, onları bir daxili ehtirasla öyrən- məK istəyən müasir oxucu, tələbə əzbərçilİKdən, ehKamçılıqdan, basmaqəlib fİKİr və düşüncə vərdişlərindən uzaqlaşmaqla buna nail ola biləcəKdir. Bu qısa tövsiyələrdən sonra indi də iqtisadiyyat anlayışının təhlilinə KeçəK. İqtisadiyyat - iqtisad elminin adı bu sözdən, termindən alınmışdır. Geniş mə’nada iqtisadiyyat bütün iqtisadi bilİK sahələrinin, eləcə də iqtisadi nəzəriyyənin öyrəndiyi, araşdırdığı obyeKtdir. Elm tarixində iİK dəfə iqtisadiyyat sözünü, anlayışını qədim yunan alimləri işlətmişlər. O, Ksenofontun (e.ə-430-355) «Ev təsərrüfatı» və ya «Ev iqtisadiyyatı» deyilən əsərinin adından götürülmüş, sonra Aristotel (384-322) tərəfindən geniş şərh edilmişdir. Yunan sözü olan «OyKonomiya» İKİ sözdən- «oyKos» (ev, təsərrüfat) və «nomos» (qayda, qanun) söz birləşmələrindən yaranmışdır. Bu mə’nada «EKonomİKa» antİK dövrün qul əməyinə əsaslanan ailə təsərrüfatının, ən çox natural təsərrüfat münasibətlərini ifadə edirdi. Təsərrüfat və onun idarəedilmə qanunları mə’nasını daşıyan bu anlayış sonralar mürəKKəb və geniş bir fəaliyyət dairəsini, bütövlÜKdə iqtisadiyyat mə’nasını ifadə etməyə başlamışdır. Hazırda dünyanın əKsər öİKələrində, müxtəlif dillərdə «EKonomİKS» geniş anlamlı bir Kateqoriya Kİmi işlədilməK- dədir. Bizim və bir çox islam öİKƏləri xalqlarının dilində «eKO- nomİKa» ərəb dilindən alınmış «iqtisadiyyat», «iqtisad» Kİmi sözlərlə ifadə olunur. Lüğəti mə’nası da elə «eKonomİKa» anlayışının bildirdiyi mə’naya uyğundur. Dilimizə daxil olan «iqtisadiyyat» məfhumu «təsərrüfatı idarəetmə», «təsərrüfatçılıq», 15 iqtisadi nəzəriyyənin predmeti və metodu «qənaət», «İqtisad elmi» Kİmi anlayışları ifadə edir. Adi həyatda, xalq arasında «iqtisadiyyat» sözündən daha
çox «təsərrüfat», «təsərrüfatçılıq» Kİmi məfhumlar geniş yayılmışdır. Çox hallarda «təsərrüfat» dedİKdə, K İ
İ K və iri təsərrüfatların maddi ünsürlərini, avadanlıq, ləvazimat, mal-qara və şairələri nəzərdə tuturlar. Əslində təsərrüfatın görünən tərəfləri də bunlardan ibarətdir. LaKİn, bütün istehsal və xidmət dairələrini, sahələrini və onların subyeKtlərini özündə birləşdirən təsərrüfat anlayışı daha mürəKKəb bir mexanizmdir. Bu heç də üzdə göründüyü Kİmi müxtəlif elementlərin və sahələrin mexanİKİ birləşməsindən də ibarət deyildir. Hər bir cəmiyyətdə təsərrüfat bir sistem şəKİində fəaliyyət göstərir və inKİşaf edir. Bu baxımdan «iqtisadiyyat» və «təsərrüfat» anlayışları üst-üstə düşür. Əgər onlara quruluş baxımından yanaşılarsa yenə də bu oxşarlıq aydın görünər. Mə’lumdur Kİ, iqtisadiyyat sənaye, Kənd təsərrüfatı, inşaat, xidmət və s. sahələri özündə birləşdirir. Təsərrüfat anlayışı da təxminən bu çərçivə daxilindəKİ obyeKtləri əhatə edir. Buna baxmayaraq, «təsərrüfat» anlayışı daha çox işlədilən, daha çox prantİKİ əhəmiyyət Kəsb edən bir ifadə Kİmi çıxış edir. Bundan fərqli olaraq «iqtisadiyyat» ən çox elm anlamında, bir çox elmlərin adı Kİmi də işlədilən bir ifadədir. Məsələn, iqtisadi tarix, iqtisadi coğrafiya, iqtisadi fİKİr tarixi, iqtisadi KİbernetİKa, sənaye iqtisadiyyatı, Kənd təsərrüfatı iqtisadiyyatı və s. elmlərin adının daşıyıcısı da iqtisadiyyatdır. İqtisadiyyatı öyrənmə, dərKetmə baxımından yanaşdıqda o, maKroiqtisadiyyat, mİKroiqtisadiyyat, mezoiqtisadiyyat, meqoiq- tisadiyyat sahələrinə bölünür. İdarəetmə baxımından da iqtisadiyyatın bu hissələrə bölgüsü əsaslıdır.
- bu, hər bir öİKənin və regionun iqtisadiyyatının bütövlÜKdə öyrənilməsi, araşdırılması və təhlili deməK- dir. MaKroiqtisadiyyat səviyyəsində cəmiyyətin, öİKənin, milli iqtisadiyyatın ən başlıca iqtisadi problemləri dayanır. Burada ictimai məhsulun məcmuu, milli gəlirin Kəmiyyəti, onların artımı, bölgüsü, sosial tələbatların tə’min olunmaq səviyyəsi və s. Kİmi problemlərin öyrənilməsi və həlli yolları araşdırılır. MİKroiqtisadiyyat - istehsalın və xidmətin müəssisə, firma səviyyəsində araşdırılması, təşKİli və idarəedilməsi deməKdir. İqtisadiyyatın özəyini təşKİl edən müəssisədə, firmada, şirKət və s. özəKİərdə istehsalın və xidmətin daha səmərəli qurulması modelləri seçilir, az xərclə daha çox və daha Keyfiyyətli məhsul buraxılmasına çalışılır. Bu dairədə istehsal xərcləri, mənfəət, qiymət, əməK haqqı, tələb-təKİif Kİmi iqtisadi amillərdən daha KonKret 16
Yüklə 7,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|