Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan

Azərbaycanın beynəlxalq iqtisadi təşKilatlarla münasibətlərinin xüsusiyyətləri 

iqtisadi ƏməKdaşhq TəşKİlatmın (ESO) xüsusi rolu vardır. TəşKİ- lata 

Azərbaycan,  İran,  TürKİyə,  Əfqanıstan,  PaKİstan,  Qırğızıstan, 

ÖzbəKİstan,  TürKmənistan,  Qazaxıstan  və  TacİKİstan  daxildir.  Şimali 

Kipr TürK RespublİKası təşKİlatın texnİKİ Komitələrinin tədbirlərində 

səs  hüququ  olmadan  iştiraK  edə  bilər.  TəşKİlatın  Katibliyi  Tehran 

şəhərində  yerləşir.  Baş  Katib  4  ildən  bir  təşKİlata  üzv olan  dövlətlərin 

nümayəndələri  arasından  seçilir.  İƏT-nın  proqram  və  layihələrinin 

icrasına  fəaliyyət  göstərən  8  Komitə  nəzarət  edir.  Bu  Komitələrdə 

Azərbaycanın  inKİşaf  perspeKtivlərin-  də  mühüm  rol  oynaya  bilən 

layihə  və  proqramlar  hazırlanır,  onlara  uzunmüddətli  inKİşaf 

perspeKtivini,  region  dövlətləri  üçün  əhəmiyyətə  malİK  olan  prioritet 

sahələrini müəyyənləşdirir. 

Azərbaycan  dövləti  Qara  dəniz  İqtisadi  ƏməKdaşlığının  (QİƏ) 

təsisçilərindən biridir. 

1991-ci ildə SSRİ-nin dağılmasından sonra Rusiyanın təşəbbüsü ilə 

MinsKdə Müstəqil Dövlətlər Birliyi yaradılmışdır. Bu qrupa münasibət 

Azərbaycan  RespublİKasında  birmə’nalı  deyildir.  O  dövrdə  SSRİ-nin 

tərKİbində  olan  bə’zi  respublİKalar  MDB-yə  daxil  olmağa  qəti 

e’tirazlarını  bildirmiş  (PribaltİKa  respublİKaları),  digərləri  isə 

tərəddüdlü  mövqelərində  qalmışlar.  Rusiyanın  özündə  də  MDB-yə 

münasibət və onun gələcəyinə ümid müxtəlifdir, çünKİ MDB böhranlı, 

problemli  və  çətin  inteqrasiyadır.  Azərbaycan  4  iyun  1993-cü  il 

hadisələrindən sonra həmin ilin sentyabrın 20-də MDB üzvü olmuşdur. 

MDB yaradıcıları belə hesab edir Kİ, MosKvanın nüfuzunu artırmaq 

və  milli  dövlətlərin  fövqündə  duran  qurumlar  yaratmaq,  gələ-  cəKdə 

SSRİ-ni  bərpa  etməK  üçün  inteqrasiyadan  istifadə  etməK  lazımdır. 

Digər  qrupa  görə,  MDB-yə  daxil  olan  dövlətlər  arasında  əlaqələri 

imKan  daxilində  federativ  əsasda  qurmaq  lazımdır  Kİ,  gə-  ləcəKdə 

onun  təməlində  SSRİ-ni  bərpa  etməK  mümKÜn  olsun.  Sonuncu  qrup 

isə müasir dünyada gedən milli dövlətçilİK və inteqrasiya proseslərini 

dərK edərəK MDB-yə müvafiq öİKƏlərin inteqrasiyası Kİmi baxır. 

Mövcud  şərait  sonuncu  qrupun  istəKİərini  ön  plana  çıxarır.  Yaxın 

qonşularımız  olan  və  geniş  iqtisadi  əlaqələrimizin  olduğu  Rusiya, 

Gürcüstan,  Orta  Asiya  dövlətləri  ilə  regional  əməKdaşlıq  məsələlərini 

də diqqətdən qaçırmaq olmaz. Yaxın xarici öİKƏlərlə müxtəlif səviyyəli 

əlaqələrin qurulması zəruridir. Bu Konsepsiya  xarici siyasətdə iqtisadi 

amilin gücləndirilməsinə səbəb olmuşdur və Azərbaycanın beynəlxalq 

aləmdəKİ bütün fəaliyyətinin tərKİb hissəsinə çevrilmişdir. 

Azərbaycan  RespublİKası  1992-ci  ildən  Beynəlxalq  Valyuta 

Fondunun və Beynəlxalq Yenidənqurma və İnKİşaf BanKinın üzvü 

675 

---

Azərbaycan dünya iqtisadiyyatı inteqrasiyasında 

dür. BVF-nun BaKi şəhərində nümayəndəliyi fəaliyyət göstərir. 

Azərbaycanın dünya iqtisadiyyatına inteqrasiyasının bir istiqaməti 

də  öİKəyə  xarici  Kapital  ixracıdır.  Xarici  Kapital  qoyuluşu  15  yanvar 

1992-ci ildə «Xarici investisiyaların qorunması» haqqında Azərbaycan 

RespublİKasının  Qanunu  ilə  tənzimlənir. 

ÖI

KƏ

-

 

də  investisiya 

qoyuluşlarının  hüquqi  və  iqtisadi  prinsipləri  müəyyən  edilmişdir. 

Qanunçuluq  Azərbaycan  iqtisadiyyatında  xarici  maddi  və  maliyyə 

ehtiyatlarının,  qabaqcıl  texnİKa  və  texnologiyaların,  idarəetmə 

təcrübəsinin  cəlb  olunmasına,  onlardan  səmərəli  istifadə  olunmasına 

yönəlmişdir və xarici investorların hüquqlarının müdafiəsinə tə’minat 

verir.  Xarici  Kapitalın  cəlb  olunması  üçün  edilən  güzəştlər  öİKəyə 

investisiya  axını  üçün  təməl  qoymuşdur.  İqtisadiyyat  Nazirliyinin 

proqnozlarına  əsasən  Azərbaycanın  ildə  20-25  mlrd,  dollarlıq  xarici 

Kapitala ehtiyacı mövcuddur. 1996-cı ildə 494,4 mln. dollar məbləğində 

xarici  Kapital  öİKəyə  daxil  olmuşdur.  Bu  da  1995-ci  ilə  nisbətən  3,1 

dəfə  çoxdur. 

1997

T

Cİ

 

ildə  Azərbaycana  916,2  mln.  dollar  xarici  Kapital 

daxil olmuşdur 

K

İ,

 

buna müvafiq olaraq bu 1995-ci ilə nisbətən 5,8 dəfə 

çoxdur.  Hesablamalara  görə  1998  və  1999-cu  illərdə  xarici  Kapitalın 

Azərbaycana daxil olması milyard dolları Keçməlidir. 

«Əsrin  müqaviləsi»  olan  mə’lum  neft  KontraKtlarından  sonra  milli 

iqtisadiyyatın  inKİşafının  neft  amili  üzərində  qurulması  təzahürləri 

müşahidə  olunmaqdadır.  Belə  Kİ,  öİKəyə  daxil  olmuş  xarici  Kapitalın 

mühüm hissəsi neft müqavilələri ilə bağlıdır. 

Cədvəl 15 

Xarici Kapitalın Azərbaycan iqtisadiyyatına 

daxil olması (mln.doll.) 

•  X a r i c i   Ka p i ta l   q oy u l u ş u

 

1 9 9 5

 

1 9 9 6

 

1 9 9 7

 

1 9 9 8

 

1 9 9 9

 

1 .   C ə m i   x a r i c i   Kapital q oy u l u ş u

 

1 5 8 , 0

 

4 9 4 , 4

 

9 1 6 , 2

 

1 0 8 2 , 5

 

1 1 9 7 , 7

 

2 .   D öv l ə t  n e f t  ş i r K ə ti

 

1 3 2 , 2

 

4 1 6 , 2

 

7 5 8 , 0

 

8 5 0 , 0

 

9 3 0 , 0

 

3 .   D i g ə r   s a h ə l ə r

 

2 5 , 8

 

7 8 , 2

 

1 5 8 , 2

 

2 3 2 , 5

 

2 6 7 , 7

 

1998-

 

ci  ildə  neft  istehsalı  sahəsində  xarici  Kapitalın  qoyuluşu 

1995-ci  ilə  nisbətən  6,8  dəfə,  digər  sahələrdə  isə  müvafiq  olaraq  10,3 

dəfə  artmışdır.  LaKİn,  neft  istehsalı  sahələrindən  fərqli  olaraq,  digər 

sahələrdə  xarici  Kapital  qoyuluşunun  xüsusi  çəKİsi  çox  azdır.  Əgər 

1995-ci ildə 25,8 mln dollar olmuşdursa, 1998-ci ildə isə 268 mln dollar 

təşKİl etmişdir. 

Azərbaycan xarici investisiyaların cəlb edilməsi sahəsində bə’zi 

tədbirlərin həyata Keçirilməsi zərurətini üzə çıxarmışdır. 

İI

K

 

676 

---