Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan

Qlobal iqtisadi problemlər 

tensiv  çıxarılması  yer  səthinin  çirKİənməsinə  səbəb  olur.  Məsələn, 

Abşeron  yarımadasının  bə’zi  sahələri  son 

50 

ildə  bu  səbəbdən 

2,5 

metr 

çÖKmüşdür.  Neft  və  qaz  yataqlarının  lazımi  qaydalara  əməl  edilmədən 

istismarı, ərazidə torpaq sahələrinin çox Korlanmasına gətirib çıxarmışdır. 

Bundan əlavə, sənayenin zərərli tullantılarının Kifayət qədər olmaması və 

ya  onlardan  az  istifadə  edilməsi  su  hövzələrinin,  çayların,  göllərin, 

xüsusilə Xəzər dənizinin çirKİənməsini xeyli artırmışdır. 

Artıq  eKoloji  reallığın  aKtual  zəruriyyət  olduğunu  dərK  etməK  vaxtı 

çatmışdır.  Ona  görə  də  elmin  təbiətlə  birbaşa  əlaqədə  olan  sahələri  ilə 

yanaşı,  iqtisadi  nəzəriyyə  elmi  də  öz  tədqiqatlarının  nəzəri  və  əməli 

sə’ylərini  düzgün  istiqamətə  yönəltməlidir  və  insan  fəaliyyətinin 

nəticələri  iqtisadi  aspeKtdə  tədqiq  olunmalıdır.  Ətraf  mühitə  zərər 

vurmamaq  üçün  faydalı  qazıntı  yataqlarının  işlənməsinin  yeni,  müasir 

üsul  və  sistemləri  tətbiq  olunmalı,  mineral  xammalların  tam  və  səmərəli 

istifadəsi üçün texnoloji proseslər təKmilləşdirilməlidir. 

Qlobal  iqtisadi  problemlərin  nəzəri  və  əməli  aspeKtdə  tədqiqi  iİK 

növbədə  onun  mahiyyəti,  meydana  gəlməsi  səbəbləri  aşKar  olunmaqla, 

bir  sistem  Kİmi  orada  eKoloji  problemlərin  yeri  müəyyən  olunmalıdır. 

Həm də cəmiyyətlə təbiətin qarşılıqlı asılılığı, bütün dünya miqyasında və 

milli çərçivədə yaranan sosial-iqtisadi Konsepsiyaların nəzəri-metodoloji, 

sosial-siyasi  və  əxlaqi  əsasları  müəyyən  edilməKİə,  onların  həll 

edilməsində  beynəlxalq  təşKİlatların  rolu,  beynəlxalq  əməKdaşlığın 

nailiyyətləri və üstünlüyü müəyyən edilməlidir. 

Deməli,  qlobal  iqtisadi  problemlərin  həm  nəzəri  və  həm  də  əməli 

aspeKtdə  öyrənilməsi  təbiət  və  cəmiyyət  hadisələrinin  qarşılıqlı 

harmoniyasını  bir  daha  gücləndirir,  insanlar  təbiətlə  qarşılıqlı  əlaqə 

münasibətləri 

yaratmaqla, 

bu 

prosesdə 

onların 

ictimai-iqtisadi 

münasibətləri  təşəKKÜl  tapır  və  inKİşaf  edir.  Bu  yolla  o  təbiət 

predmetlərinin formasını dəyişdirib, onları öz məqsədinə uyğun formaya 

salır.  Bu  proses  istehsal  prosesidir,  yə’ni  ictimai-iqtisadi  münasibətlərin 

təzahür  etdiyi 

ÜK 

pillədir.  Bütün  sonraKi  hadisələr  və  proseslər  öz 

başlanğıcım və təKamülünü buradan alır. 

Qlobal  iqtisadi  problemlərin  tədqiqinə  sistemli  yanaşmaqla,  bu 

sistemdə  əsas  ünsürləri  müəyyən  etməK,  həmin  ünsürlər  arasında 

qarşılıqlı  əlaqə  və  münasibətləri  tam  şəKİldə  aşKar  etməKİə  onlardan 

hansına  üstünlÜK  verilməsi  nəzərə  alınmalıdır.  Deməli,  qlobal  iqtisadi 

problemlər  sistemində  hansı  ünsürün  mühüm  rol  oynaması  təbiətlə 

cəmiyyət  arasında  baş  verən  ziddiyyətli  şəraitə  aid  edilməlidir,  çünKİ 

bəşəriyyətin taleyi həmin ziddiyyətli vəziyyətin həllindən asılıdır. 

684 

---

Qlobal iqtisadi problemlərin sosial-iqtisadi mahiyyəti 

Cəmiyyətdə  möhKəm  sülhün  tə’min  edilməsi,  sür’ətlə  silahlan- 

dırmanın dayandırılması problemlərinin həlli özü bir sistem olub, həm də 

bütün  dünya  üçün  ölüm-dirim  problemidir.  Həmin  problemlərin  həlli 

digər  qlobal  problemlərin  həlli  üçün  də  çox  vacibdir.  Belə  Kİ,  yalnız 

müxtəlif  inKİşaf  səviyyəli  dövlətlərin  dinc  yanaşı  yaşaması  şəraitində 

ərzaq,  enerji,  demoqrafİK,  sosial-  psixoloji  və  sosial-mədəni  problemlər 

müvəffəqiyyətlə həll edilməlidir. 

Hal-hazırda dünyada elə problemlər də var 

K

İ,

 

onları bir dövlətin və ya 

dövlətlər  qrupunun  sə’yləri  ilə  həll  etməK  qeyri-müm-  Kündür.  Onların 

həlli  üçün  (məs.,  nüvəsiz  dünya  qurmaq)  bütün  dünya  öİKƏİərinin  və 

xalqlarının məqsədyönlü fəaliyyət göstərməsi gərəKdir. 

Qlobal  iqtisadi  problemlərin  sosial-iqtisadi  mahiyyəti  göstərir  Kİ, 

onların  hamısı  cəmiyyət  tərəfindən  yaradılır  və  müəyyən  mə’-  nada 

sivilizasiyanın  «irsi  xəstəliyidir».  Bu  «irsi  xəstəlİKİər»  bəşəriyyətin 

varlığını təhlÜKƏ qarşısında qoyur. 

Qlobal iqtisadi problemlərin tədqiqi bir daha inandırıcı şəKİldə sübut 

edir Kİ, cəmiyyətin məhsuldar qüvvələri və istehsal münasibətləri arasında 

ziddiyyət var və bu ziddiyyətlər indi daha geniş miqyaslı olmuşdur. LaKİn 

ümumbəşəri  mənafeləri  müdafiə  edən  cəmiyyət  qlobal  iqtisadi 

problemlərin həlli üçün zəruri şərait yaradır. 

§3. XXI əsrin astanasında Azərbaycan RespublİKasının 

qlobal iqtisadi problemlərin həllində mövqeyi 

Qlobal  iqtisadi  problemlərin  tədqiqi  sahəsində  onillİK  beynəlxalq 

əməKdaşlığı  ümumiləşdirərəK  müəyyən  etməliyİK 

K

İ,

 

XXI 

əsrin 

astanasında  atom  enerjisindən  dinc  məqsədlərlə  istifadə  edilməməsi, 

epidemiya  xəstəlİKİərinə  qarşı  mübarizə,  savadsızlığın  ləğv  olunması, 

tarixi  abidələrin  mühafizəsi,  hava  proqnozları  xidməti  Kİmi  sahələrdə 

faydalı əməKdaşlıq, beynəlxalq təşKİlatlar çərçivəsində bir çox dövlətlər və 

eləcə  də 

MDB 

öİKƏləri  və  yaxın  qonşu  öİKƏlərlə  qlobal  iqtisadi 

problemlərin həllinə aid əməKdaş- lıq getdİKCə dərinləşir. 

Azərbaycan  dünya  öİKƏləri  içərisində  fəlaKətlərin  geniş  yayıldığı  və 

ondan 

daha 

çox 

ziyan 

çəKən 

regionlardan 

biridir. 

Hazırda 

respublİKamızda əhalisi 

300 

min nəfərdən çox olan 

251 

yaşıyış məntəqəsi 

sel, sürüşmə və uçqun təhlÜKƏsi altındadır və əhalisi 

170 

min nəfər olan 

45 

yaşayış məntəqəsi isə Xəzər dənizinin səviyyəsinin qalxmasından ziyan 

çəKİr. Onu da deməliyİK Kİ, təbii 

685 

---