Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan

Azərbaycanın sosial-iqtisadi inıcişaf proqramında xarici iqtisadi münasib ətlərin yeri 

energetİKa,  maarif  və  digər  sahələrin  inKİşafı  məqsədlərinə  görə 

verilir.  TASİS-in  MDB  dövlətlərarası  proqramlarının  24  layihəsində 

Azərbaycan Kifayət qədər iştiraK edir. 

§3. Xarici ticarət dövriyyəsi. İdxal və ixracın 

struKturu, dinamİKası 

Azərbaycan  RespublİKasının  xarici  iqtisadi  əlaqələrinin  əsas 

formalarından  biri  xarici  ticarətdir.  Son  dövrlər  xarici  ticarət 

dövriyyəsinin  istiqaməti  və  quruluşu  müstəqil  dövlətin  atributları 

əsasında qurulmuşdur. 

Hazırda respublİKanın 5000 müəssisə və təşKİlatı dünyanın 80-dən 

çox  dövləti  ilə  mal  mübadiləsi  aparır.  Azərbaycanın  xarici  dövlədərlə 

aparılan  idxal  və  ixrac  əməliyyatlarının  ümumi  həcmi  1997-ci  ildə 

1575,6  milyon  ABŞ  dolları,  o  cümlədən  idxal  794,3  mln.  dollar,  ixrac 

718,3  mln.  dollar  təşKİl  etmişdir.  1996-cı  illə  müqayisədə  ixrac-idxal 

əməliyyatlarının  ümumi  həcmi  78,2  mln.  dollar  azalmışdır.  O 

cümlədən,  ixrac  163,1  mln.  dollar  azalmış,  idxal  isə  242,3  mln.  dollar 

artmışdır. 

Mal mübadiləsinin 52,4 faizi istehsal müəssisələrinin və firmaların 

payına  düşür.  Əməliyyatların  80,6  faizi  sərbəst  dönərli  valyuta  və 

barter sövdələşmələri yolu ilə aparılmışdır. 

MDB  dövlətləri  ilə  ticarət  əməliyyatlarının  ümumi  həcmi  1996-cı 

ildə  630  mln.  dollar  və  ya  bütövlÜKdə  öİKənin  xarici  ticarət 

dövriyyəsinin  26  faizini  təşKİl  etmişdir.  MDB  öİKƏlərindən 

Azərbaycana 

1996-

 

cı  ildə  290,1  mln.dollar  məbləğində  mal  göndərilmişdir.  Bu 

öİKƏlər  ilə  idxalla  ixrac  arasında  fərq  -  49,7  mln.  dollar  olmuşdur. 

Qeyd  etməK  lazımdır 

Kİ, 

müstəqilliyin 

ÜK 

illərində  idxalla  ixrac 

arasında fərq Azərbaycanın xeyrinə idi, belə Kİ, 1992-ci ildə +122,5 mln. 

dollar,  1993-cü  ildə  isə  +64,8  mln.  dollar  olmuşdur.  1994-cü  ildə  bu 

göstərici -211,6 mln. dollar qədər fərqlənmişdir. 

Əmtəə  mübadiləsi  əməliyyatlarının  90  faizi  Rusiya,  UKrayna, 

Qazaxıstan və Gürcüstanla aparılmışdır. Bu dövlətlərdən Azərbaycana 

əsas e’tibarilə xam neft, buğda unu, şəKər gətirilmişdir. 

Uzaq xarici dövlətlərdən Azərbaycana 1996-cı ildə 620,8 mln. dollar 

məbləğində  mal  daxil  olmuş,  onlara  341,1  mln.  dollar  məhsul 

göndərilmişdir. Bu dövlətlərlə əlaqələrdə idxalın həcmi 

1995-

 

ci ilə nisbətən 181,5 mln. dollar, ixracın həcmi isə 113 mln. dollar 

artmışdır.  Uzaq  xarici  dövlətlərdən  ixrac  -  idxal  əməliyyatlarının 

ümumi həcminin 68 faizə yaxını istehsal müəssisələri, firmalar və xarici 

iqtisadi təşKİlatlar tərəfindən həyata 

671 

---

Azərbaycan dünya iqtisadiyyatı inteqrasiyasında 

Keçirilmiş, malgöndərmə əməliyyatlarının 82 faizi  isə  sərbəst dönərli 

valyuta  və  barter  sövdələşmələri  üzrə  aparılmışdır.  Uzaq  xarici 

öİKələrdən  Azərbaycana  128  mln.  dollarlıq  ərzaq  məhsulları  daxil 

olmuşdur 

K

İ,

 

bu da MDB öİKələrindən gətirilmiş həmin məhsullardan 

6  dəfə  çoxdur.  Azərbaycanın  xarici  ticarəti  başlıca  olaraq  sənaye 

məhsulları ilə təmsil olunmuşdur. RespublİKanın malİK olduğu təbii 

üstünlüyə  uyğun  olaraq  neft  və  onun  məhsulları  ixracatın  aparıcı 

sahəsinə  çevrilmişdir.  Milli  gəlirin  30%-ə  qə-  dərinin  Kənd 

təsərrüfatında yaradılmasına baxmayaraq o, xarici ticarətdə öz yerini 

tam tapmamışdır. 

İxracatda  -  neft  e’mal  məhsulları  66,7  faiz,  qara  metallar  və 

onlardan hazırlanan mə’mulatlar 0,7 faiz, spirtli və spirtsiz 

içKİ- 

lər 1,4 

faiz, 

Kİmya 

məhsulları 3,3 faiz, tütün 1,0 faiz, əlvan metallar isə 1,1 faiz 

təşKİl edir. Qalan əmtəələrin payına isə 25,8 faiz düşür. 

idxalda  -  ərzaq  məhsulları  41,6  faiz,  xalq  istehlaK  malları  -  1,1  faiz, 

maşın  və  elentrİK aparatları,  avadanlıqlar,  eleKtrotex-  nİKİ  avadanlıqlar, 

onların ehtiyat hissələri 14,8 faiz, nəqliyyat vasitələri və onların hissələri 

5,7 faiz, qara metallar və onlardan hazırlanan mə’mulatlar 4,8 faiz, mebel 

0,5 faiz, meşə materialları isə 0,4 faiz təşKİl edir. Qalan əmtəələrin payına 

29,1 faiz düşür. 

1997-

 

ci  ildə  uzaq  xarici  dövlətlər  üzrə  reeKsportun  həcmi  891,7 

min dollar, 

MDB 

öİKƏləri isə 1232,1 min dollar təşKİl etmişdir. 

ixrac - idxal əməliyyatlarının saziş növləri üzrə təhlili göstərir Kİ, 

1996-cı 

ildə aşağıdaKi saziş növlərinə üstünlÜK verilib: 

1)

 

Barter sazişi 

2)

 

Sərbəst 

Konv. 

valyuta 

3)

 

Nağd dövrəli valyuta 

4)

 

Komisyon 

əsasında 

göndəriş 

İxracda 

24,7% 

55,8% 

3,5% 

3,8% 

İdxalda 

16,8% 

64,8% 

6

,

8

% 

9,3% 

Cədvəl 13 

Azərbaycan RespublİKasının 1993/96-cı illərdə 

xarici ticarət şərtləri 

 

1993

 

1994

 

1995

 

1996

 

İdxalat qiymət indeKsi

 

100,0

 

131,4

 

161,0

 

162,7

 

İxracat qiymət indeKsi

 

100,0

 

117,7

 

114,2

 

127,5

 

Xarici ticarət şərti

 

100,0

 

89,6

 

70,9

 

78,4

 

672 

---