Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan

iqtisadi nəzəriyyənin metodu 

yətinə  VƏ  davranışlarına  fəal  tə’sir  göstərir.  İqtisadi  nəzəriyyə 

istehsalın, xidmətin və tələbin cari məsələlərinin həlli üçün tövsiyələr 

vermir. 

O, 

bu  proseslərin  inıcişafının  və  səmərəliliyinin  nəzəri 

əsaslarını işləyib hazırlayır. 

XX 

əsrin məşhur ingilis iqtisadçısı C.Keyns 

göstərir 

K

İ,

 

iqtisadi  nəzəriyyə  bilavasitə  təsərrüfat  siyasətində  tətbiq 

olunmaq  üçün  hazır  tövsiyələr  yığımı  deyil,  metodoloji  elmdir. 

O, 

intelleı-ctual  instrumentdir,  təfəKKÜrün  texnİKasıdır. 

Bu 

elm  ona 

yiyələnənlərə düzgün nəticələrə gəlməyə KÖməK edir. 

Müasir dövrdə iqtisadi nəzəriyyə ilə yanaşı bir çox iqtisadi elmlər 

sahəsi  inKİşaf  edir  və  öz  fəaliyyət  çərçivələrini  genişləndirirlər.  İndi 

dünyanın  ƏKSər  universitetlərində  və  Kolleclərində  iqtisadi 

nəzəriyyələrlə 

yanaşı 

xüsusi 

iqtisad 

elmlərinin, 

Kursların 

öyrənilməsinə,  tədrisinə  Keniş  yer  verilir.  Bunu  nəzərə  alaraq  iqtisad 

elmləri  sistemində  iqtisadi  nəzəriyyənin  tutduğu  yeri  və  funıc- 

siyalarını nəzərdən KCçirəK. 

§4. iqtisadi nəzəriyyə - iqtisad elmləri sistemində 

XVIII

 

əsrdən  başlamış  iqtisad  elmi  bütün  iqtisadi  bilİKİəri  əhatə 

edən  vahid  bir  elm  sahəsi  Kİmi  fəaliyyət  göstərmişdir. 

Bu 

elmin 

tədrisinə 

XIX 

əsrin  əvvəllərindən,  xüsusilə  onun 

iıdnci 

yarısından 

başlanmışdır. 

XIX

 

əsrin  İKİnci  yarısından  başlayan  və 

XX 

əsrdə  davam  edən 

iqtisadi,  texnİKİ  və  mədəni  yÜKSəliş  iqtisad  elminin  təsnifatına, 

ayrı-ayrı  elm  sahələrinə  bölgüsünə  səbəb  olmuşdur.  Bu  dövrdə 

iqtisadiyyatda  əməK  bölgüsünün,  ixtisaslaşmanın  genişlənməsi  baş 

vermiş,  iqtisadiyyat  daha  mürəKKəb  xaraKter  almışdır.  Hazırda 

inKİşaf etmiş və İnKİşaf etməKdə olan öİKƏİərin iqtisadiyyatında yüz 

minlərlə istehsal, xidmət, sosial sahələr fəaliyyət göstərirlər. Bütün bu 

iqtisadi-sosial  qurumlar  arasında  cərəyan  edən  mürəK-  Kəb  qarşılıqlı 

əlaqələr, onların hər birinə xas olan xüsusi cəhətlər bir çox elm sahələri 

tərəfindən  öyrənilir.  İqtisad  elmlərində  baş  verən  təsnifat,  bölgü  bu 

tələbatdan  irəli  gəlmişdir.  Bu  səbəbdən  indi  iqtisadiyyatın  müxtəlif 

sahələrini,  hissələrini,  onların  ümumi  funKsional  münasibətlərini 

öyrənən  çoxsaylı  iqtisad  elmləri  fəaliyyət  göstərməKdədir.  Bunların 

içərisində  sənayeni,  Kənd  təsərrüfatını,  tİKİntini,  xidmət  və  sosial 

fəaliyyət  dairələrini  öyrənən  elmləri  göstərmən  olar.  İqtisadiyyatın 

ayrı-ayrı sahələrini, hissələrini öyrənən KonKret elmlərlə yanaşı onun 

ümumfunKSİonal fəaliyyətini. Kəmiyyət və Keyfiyyət tərəflərini, idarə 

edilməsinin vasitələrini öyrənən elmlər də mövcuddur. Bu elmlərdən 

əməyin  iqtisadiyyatı  və  təşKİli,  iqtisadiyyatın  tənzimlənməsi, 

idarəetmə, 

29 

---

iqtisadi nəzəriyyənin predmeti və metodu 

maliyyə,  ıcredit,  statistİKa,  marKetinq,  iqtisadi  KİbernetİKa  Kİmi 

elmlər geniş fəaliyyət göstərməKdədir. Bütün bu iqtisad elmlərinin hər 

birinin  predmeti  və  KonKret  funKsiyaları  mövcuddur.  Buna 

baxmayaraq  onların  hamısı  bir  sistem  şəKİində,  bir-biri  ilə  qarşılıqlı 

münasibətdə inKİşaf edir və təKmilləşirlər. 

İqtisad elmləri sisteminə daxil olan bütün elm sahələrinin tədqiqat 

obyeKti iqtisadiyyatdır. Vahid iqtisad elmindən ayrılan və xüsusiləşən 

bu  elm  sahələri  iqtisadiyyatı,  onun  ayrı-ayrı  tərəflərini,  Kəmiyyət  və 

Keyfiyyət  cəhətlərini  daha  KonKret,  nəzəri  və  əməli  cəhətdən 

öyrənməK imKanlarına malİKdir. 

Sovet  sosialist  sistemi  dağıldıqdan  sonra  iqtisad  elmlərinin  adı, 

məzmunu  və  funKsiyaları  da  dəyişilməyə  başlamışdır.  Keçmiş 

cəmiyyətdə  ideoloji  don  geydirilmiş  «Kapitalizm»  və  «sosializm» 

anlayışları  iqtisad  elmlərini  də  qəlibə  salmış,  onların  yaradıcılıq 

imKanını xeyli daraltmışdır. Belə bir şəraitdə iqtisadi nəzəriyyə, onunla 

yanaşı  fəaliyyət  göstərən  və  tədris  olunan  Konı

dünya  iqtisadi  nəzəri  fİKrindən  təcrid  olunmuşdur.  Hazırda  iqtisad 

elmlərinin inKİşafı üçün sərbəst yaradıcılıq, obyeKtiv və tərəfsiz fİKİr 

söyləməK  imnanı  yaranmışdır.  İndi  dünya  iqtisadiyyatını,  onun 

regionlarını, milli iqtisadiyyatı yeni baxımdan öyrənən elm sahələri də 

iqtisad elmləri sistemində fəaliyyət göstərir. 

İqtisad  elmləri  sistemində  iqtisadi  nəzəriyyə  ilə  digər  iqtisad 

elmləri  arasında  fərqlər  və  vəhdətlİK  mövcuddur.  Burada  iqtisadi 

nəzəriyyə  iqtisad  elmləri  sistemində  ən  çox  nəzəri-metodoloji  fuuK- 

siyalarla çıxış edir. Bu baxımdan iqtisad elmlərini İKİ yerə - nəzəri və 

tətbiqi elmlərə bölməK daha düzgün olardı. Bu bölgü ilə bağlı məşhur 

AmerİKa  iqtisadçıları  K.MaKKonnell  və  S.Bryu  «EıconomİKS» 

dərsliyində  yazırlar 

K

İ,

 

iqtisadi  nəzəriyyə  özünün  bütün  praKtİKİ 

fəaliyyətinə  baxmayaraq  dar  ixtisaslı  bir  predmet  deyil,  aKademİK 

predmetdir. Mühasibat uçotundan, reKİam fəaliyyətindən, maliyyə və 

marKetinqdən  fərqli  olaraq  iqtisadi  nəzəriyyə  pulu  necə  qazanmaq 

haqqında  da  elm  deyil.  Bu  elmin  problemləri  adətən  fərdi  iqtisadi 

fəaliyyətlər baxımından deyil, ictimai baxımdan öyrənilməlidir. Elmin 

predmeti  isə  əmtəələrin  və  xidmətlərin  istehsalı,  mübadiləsi  və 

istehlaKi 

proseslərinə 

bütövlÜKdə 

cəmiyyət 

mövqeyindən 

yanaşmaqdan ibarətdir. 

Gətirdiyimiz bu fİKİrdə iqtisadi nəzəriyyə ilə başqa KonKret iqtisad 

elmləri  arasındaKi  fərq,  funKsiyalar  çox  aydın  şəKİldə  ifadə 

olunmuşdur.  Bu  fərqlə  yanaşı  iqtisadi  nəzəriyyə  tətbiqi  iqtisad 

elmlərilə  qarşılıqlı  əlaqə  şəKİində  inKİşaf  edir,  bu  elmlərlə  bir-  lİKdə 

cəmiyyətin 

ümumiqtisadi 

problemlərinin 

araşdırılmasında 

və 

tövsiyələr verilməsində iştiraK edir. 

30 

---