Dərslik və dərs vəsaitlərinin metodologiyası şöbəsinin aparıcı elmi işçisi, p e. d. Aynur Zülfüqarova
Yüklə 203,44 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Praktik məşğələlər Praktik məşğələ1. Məktəb kimya kabinetinin laboratoriya avadanlıqları.
- Praktik məşğələ 3. Oksigenin alınması və xassələrinin yoxlanması.
- Praktik məşğələ 4. Tələb olunan qatılıqda məhlulların hazırlanması.
- İstifadə edilmiş ədəbiyyat
- Акиф Алиев, Айнур Зулфугарова Дидактические материалыдля проведения и организации лабораторных работ
Kimya məktəbdə
85 H + O + H → H 2 O
2H 2 O → 2 H 2 + O
2 → 4H + 2O
qızdırırıq və onun rənginin qaraldığını müşahidə edirik. Reaksiyanın tənliyi:
2 Cu + O
2
t 2CuO
Qırmızı-narıncı qara Təcrübə 3-2. İki sınaq şüşəsinin hər birinə 2-3 ml duru xlorid turşusu məhlulu tökür, birinin içərisinə azca mərmər (və ya təbaşir) parçası, o birinə isə Al (və ya Zn) parçası salırıq və müşahidə edirik. Hansı sınaq şüşəsində reaksiya sürətli, hansında yavaş gedəcəkdir? Reaksiyaların getdiyini necə bilirik? Reaksiyaların tənlikləri: CaCO 3 + 2HCl → CaCl 2 + CO
2 + H
2 O
2Al + 6HCl → 2AlCl 3 + 3H 2 ↑
Təcrübə 3-3.Yarım çay qaşığı göydaş (CuSO 4 .5H 2 O) kristallarını kimya stəkanında həll edin və texniki tərəzinin sol gözünə qoyun. Tərəzinin həmin gözünə bir uzun(30-35sm) dəmir mıxı da qoyun və çəkisini qeyd edin. Dəmir mıxı ehtiyatla stəkandakı məhlula salıb 2-3 dəqiqə gözlədikdən sonra çıxarıb onun səthində qırmızı-narıncı rəngin əmələ gəldiyini müşahidə edin (reaksiyanın getdiyini göstərən əlamət).Yenidən tərəzini işə salın və çəkinin dəyişmədiyini təsdiqləyin. Reaksiyanın sadələşdirilmiş tənliyi:
CuSO
4 + Fe → Cu + FeSO 4
maddələrin kütləsinin dəyişmədiyi təsdiq olunur.
4-cü mövzu. Hidrogenin alınması və varlığının təyini.
Dərslikdəki şəklə uyğun olaraq sadə qaz alınan cihazı quraşdırın və reaksiya
2-3(50-51)2015
86 aparılan sınaq şüşəsinə(reaktora) ehtiyatla 2-3 Zn qırıntısı salın və ayırıcı qıfa 4-5 ml duru xlorid turşusu tökün. Qazaparan borunun ucunu dəmir ştativə bərkidilmiş, ağzı aşağı çevirilmiş sınaq şüşəsinin içinə tutun, sonra ayırıcı qıfın kranını açın (ayırıcı qıf olmadıqda reaktorun ağzını içərisindən düzbucaqlı boru keçirilmiş tıxacla bağlamaq olar, bu halda reaktora HCl turşusu tökən kimi onun ağzını tez həmin tıxacla qapayırıq). 2-3 saniyə gözlədikdən sonra hidrogen qazı toplanmış sınaq şüşəsinin ağzını barmağınızla tutub alova yaxınlaşdırın və barmağınızı götürün. Kiçik partlayışın eşidilməsi H 2 qazının varlığını sübut edir (hidrogen qazının hava ilə qarışığı partlayıcıdır). Təcrübənin mahiyyətinin yaxşı anlaşılması üçün onu aparan və müşahidə edən şagirdlərə aşağıdakı suallara cavab vermək təklif olunur: 1.
Qaz toplanan sınaq şüşəsi niyə başıaşağı tutulur? 2.
Hidrogen qazı toplanmış sınaq şüşəsini alova tutduqda nə üçün partlayış verir? 3.
2 qazı partlayışla yandıqda hansı reaksiya baş verir? 4.
yoxlamaq olar?
Kiçik sınaq şüşəsinə 4-5 Zn metalı qırıntısı yerləşdirib üzərinə 3-4 ml 10% - li xlorid turşusu töküb maili vəziyyətdə tutun və qaz qabarcıqlarının çıxmasını müşahidə edın.Sonra, sınaq şüşəsinin ağzını lampa alovuna və ya kibrit çöpünün alovuna tutun. Kiçik partlayış səsi eşidiləcəkdir.Əgər sınaq şüşəsindən hava tam çıxıbsa təmiz hidrogen sakit, partlayışsız yanacaqdır.
5-ci mövzu. Oksigenin alınması və təyini.
Orta ölçüdə sınaq şüşəsinə 2-3ml 3%-li hidrogen-peroksid (H 2 O 2 ) məhlulu töküb üzərinə azca(bir çimdik) MnO 2 tozu əlavə edir və sınaq şüşəsinin ağzına əvvəlcədən hazırlanmış közərmiş çöp tuturuq, çöpün alışıb yanması oksigenin çıxdığını sübut edir. (Laboratoriyada MnO 2 olmadıqda hidrogen-peroksidin üzərinə əvvəlki təcrübədə oksigen almaq üçün qızdırılan KMnO 4 qalığı səpilə bilər). Reaksiyanın tənliyi:
2 H 2 O 2 2
2H 2
2 ↑
Yekunda şagirdlərə sualla müraciət olnur: reaksiyanın gedişində istifadə edilən manqan(IV)-oksidin rolu nədən ibarətdir? Kimya məktəbdə
87 Praktik məşğələlər Praktik məşğələ1. Məktəb kimya kabinetinin laboratoriya avadanlıqları. Kimya kabinetində iş zamanı təhlükəsizik texnikası qaydaları. Məşğələ başlayana qədər nümayiş stolunun üstünə aşağıdakı laboratoriya avadanlıqları qoyulmalıdır:taxta və dəmir tutqaclar, kiçik dəmir qaşıqlar, şüşə çubuq, şpatel, asbest tor, spirt və qaz lampaları, sacayaq, farfor üçbucaq, taxta və dəmir ştativlər, dəmir ştativ üçün mufta, həlqə və sıxac, yuyucu fırça, müxtəlif ölçülü sınaq şüşələri, yan borucuğu olan böyük sınaq şüşəsi, U – şəkilli boru, yumrudib, yastıdib və konusvari kolbalar, ölçülü kolbalar və sınaq şüşələri, müxtəlif ölçülü kimya stəkanları, kiçik vanna və kristallizator, ölçülü və ölçüsüz müxtəlif həcmli silindrlər, yuyucu qablar, pipet, adi qıf, ayırıcı qıf , çini kasalar, həvəngdəstə, çini buta, müxtəlif ölçülü borular, saat şüşələri, dar və geniş ağızlı şüşə qablar, termometrlər, rezin və mantar tıxaclar, rezin borular, qazometr, Kipp aparatı, Hofman cihazı, evdiometr, elektrik qızdırıcılari. Bu laboratoriya avadanlıqları şagirdlərə göstərilir və hər birinin funksiyası qısaca izah edilir. Onların şəkili və sxeminin dərslikdə, başqa ədəbiyyatda verildiyi şagirdlərin nəzərinə çatdırılır. Laboratoriya avadanlıqları ilə tanışlıqdan sonra, bütün şagird cütlərinə dərslikdə verilmiş təhlükəsizlik texnikası qaydalarını öyrənmək tapşırılır. Öyrənmə vaxtı(12-15 dəq.) tamam olduqda nəticələr müzakirə edilir və yaddaşda möhkəmləndirilir. Məşğələnin sonuncu mərhələsində müəllim dəmir ştativin dayağına həlqələrin və sıxacların bərkidilməsi və onların açılmasını, adi qıfın, sınaq şüşəsinin və kolbanın ştativə birləşdirilməsi və açılmasını, spirt və ya qaz lampası alovunun müxtəlif temperaturlu təbəqələrdən ibarət olmasını nümayiş etdirir. Alovun quruluşu öyrənilərkən uzun taxta çöplərdən və ya adi kibrit çöplərindən istifadə oluna bilər. Dərs nəticələrin ümumiləşdirilməsi ilə yekunlaşdırılır. Sonda ev tapşırığı verilır: praktik məşğələnin gedişinə aid hesabat yazın, məşğələdə nələri müşahidə etdiniz, nələri öyrəndiniz?- suallarına cavab hazırlayın.
Təcrübənin gedişi: Əvvlcədən qarışıq hazırlanır: 2-3 xörək qaşığı təmiz xörək duzuna yarım çay qaşığı quru, ələnmiş torpaq və bır o qədər də narın qum qatılır, yaxşıca qarışdırılır. Bu qarışıqdan 4-5 kimya stəkanının hər birinə yarım çay qaşığı tökülür və üzərinə su əlavə edilir,şüşə çubuqla ehtiyatla 2-3(50-51)2015
88 qarışdırılır(stəkanın daxili divarına toxunulmamalıdır). Su o qədər əlavə olunmalıdır ki, duz tam həll olunsun. Stəkanlardakı məhlullar təşkil edilmiş şagird qruplarına paylanır.Qarışıqla birlikdə qrupların hər birinə həmçinin, bir boş stəkan (və ya kolba), bir şüşə çubuq , adi qıf və süzgəc kağızı da verilir. İşi aparmaq üçün onlar aşağıdakı kimi təlimatlandırılır: süzgəç kağızını qatlayın və qıfa yerləşdirin (bunun necə edilməsi göstərilir, süzgəç kağızı qıfın kənarından 0,5 sm aşağıda durmalıdır) və stəkanın(kolbanın) ağzına qoyun. Sonra şüşə çubuğu qıfın içindəki süzgəç kağızı üzərində ona toxunmaqla azca maili vəziyyətdə tutun və stəkandakı qarışığı yavaş-yavaş şüşə çubuğunsəthi ilə axıdın(göstərilir). Qıfa tökülən qarışıq-maye qıfdakı süzgəc kağızının yuxarı kənarını aşmamalıdır. Süzülmüş şəffaf məhluldan bir qədərini çini kasaya töküb dəmir ştativin həlqəsi üzərinə qoyur və spirt (və ya qaz) lampası ilə qızdırıb buxarlandırırıq(bunun üçün lazım olan bütün materiallar qruplara verilir). Qızdırmanı zəif alovda, kasacıqdakı mayeni şüşə çubuqla qarışdıra-qarışdıra aparın.
hesabat şəklində yazın.
şüşə boru keçirilmiş rezın tıxac, rezin şlanq, bir ucu sivri kiçik borucuq), dəmir ştativ, içərisində azca kömür,kükürd və fosfor olan dəmirdən hazırlanmış 3 kimya qaşığı, 3 kimya stəkanı və ya kiçik bankalar, onların ağzını örtmək üçün şüşə lövhələr, quru taxta çöplər, KMnO 4 kristalları, spirt (və ya qaz) lampası. Bu sadalanan resurslardan şagird qruplarının sayı qədər dəstlər hazırlanır. Təcrübənin gedişi: verilmiş hissələrdən qaz alınan cihaz quraşdırılır. Reaktora onun 1/3-i qədər KMnO 4 kristalları yerləşdirib tıxacla bağlanır və cihazın kipliyi yoxlanır. Bunun üçün qazaparan borunun ucunu içində su olan qaba salır və reaktorun yuxarı hissəsini azca qızdırırıq, qızdırılmış hava sudan qabarcıqlar şəklində çıxırsa, deməli, cihazımız kipdir. Qazaparan borunun ucunu stəkanın (bankanın) dibinə yerləşdirib reaktorun KMnO 4
çöpü stəkanın ağzına tuturuq, əgər çöp alışıb yanırsa, deməli, stəkan oksigenlə dolmuşdur. Bu qayda ilə qalan 2 stəkanı da oksigenlə doldurur, hər üçünün ağzını şüşə lövhə ilə örtürük. Sonra növbə ilə dəmir qaşıqlarda kömürü közərənədək, kükürd və fosforu isə yanmağa başlayanadək qızdıraraq oksigen olan stəkanlara salır, yanma proseslərini müşahidə edirik. Hər bir stəkanda yanma prosesi başa çatan kimi onları şüşə lövhə ilə qapayırıq. Yanmalar qurtardıqdan dərhal sonra Kimya məktəbdə
89 kömür yandırılan stəkana duru əhəng suyu, kükürd və fosfor yandırılan stəkanlara isə bir qədər su və lakmus damcıları əlavə edib hansı dəyişikliklər baş verdiyini qeyd edirik. Ev tapşırığı: praktik işin gedişini qısaca yazın, dərslikdəki KMnO 4 –dən oksigen alınan cihazın şəklini dəftərinizdə çəkin və aşağıdakı suallara cavab hazırlayın: 1.
Oksigen olan stəkanlarda közərmiş kömür, yananadək qızdırılmış kükürd və fosfor nə üçün daha parlaq alovla yanır? 2.
izah oluna bilər? 3.
Kükürd və fosfor yandırılan qablara lakmus məhlulu əlavə edildikdə qırmızı rəng alınmasının səbəbi nədir? 4.
edilməlidir?
Təcrübə 4.1. Müəyyən kütlə payına malik olan məhlulların hazırlanması. Dörd nəfərlık qruplar təşkil olunur, hər qrupa texniki tərəzi, çəki daşları, menzurka (yaxud, ölçü silindri) və su verilir. Sonra ayrı-ayrı qruplara xörək duzundan (və ya başqa duzdan) müəyyən qatılıqda - 10%-li, 12%-li, 16%-li, 18%- li, 20% -li 200q məhlullar hazırlamaq üçün nə qədər duz və nə qədər su götürmək lazım olduğunu hesablamaq tapşırılır. Hesablamaların düzgünlüyü yoxlanılır. Hesablanmış miqdarda duzu çəkmək, suyun həcmini ölçmək və onları qarışdırıb həll etmək tələb olunur. Yerinə yetirilən işlərə müəllim(və ya laborant) nəzarət edir, şagirdləri istiqamətləndirir.
Təşkil olunmuş ayrı–ayrı qruplara 0,1, 0,2, 0,3, 0,4 və 0,5 mol/l qatılıqda 100 ml həcmində məhlullar hazırlamaq üçün tərəzidə neçə qram duzu (NaCl, NaNO 3 və ya başqa duz) çəkib suda həll etmək lazım olduğunu hesablamaq tapşırılır. Hesablamaların düzgünlüyü yoxlanılır və həmin miqdarda duzların çəkilməsi tələb olunur. Sonra hər qrupa içində yarısına qədər distillə suyu tökülmüş 100 ml-lik ölçü kolbası verilir və duzun kolbada necə həll ediləcəyi izah edilir. Bundan sonra işin yerinə yetirilməsinə icazə verilir və işin gedişi izlənilir.
2-3(50-51)2015
90 İstifadə edilmiş ədəbiyyat: 1. Zülfüqarlı C.İ. Qeyri-üzvi kimyadan təcrübə məşğələləri. Bakı, ADU-nun nəşriyyatı, 1955, 445 səh. 2.Abbasov M., Abbasov V., Abışov N., Əliyev V. Kimya. Ümumtəhsil məktəblərinin 7-ci sinfi üçün dərslik. Bakı,”Aspoliqraf”, 2014, 96 səh. 3. Abbasov M., Əliyev A. Kimya. 7-ci sinif. Müəllim üçün vəsait. Bakı, ”Aspoliqraf”, 2014, 88 səh. 4.Практикум по неорганической химии. Учеб. пособие для студентов биолог.– хим.
фак. пединститов. М., «Просвещение», 1978, 312 с. 5. Плетнер Ю.В. и Полосин В.С. Практикум по методике преподавания химии. Учеб.пособие для студентов хим.
спец. пед.
инст-ов. М.,
«Просвещение», 1977, 207 с. 6. Верховский В.Н. и Смирнов А.Д. Техника химического эксперимента. Пособие для учителей т.1. Изд.7-е, переработ. М., «Просвещение», 1973. 7. Верховский В.Н. и Смирнов А.Д. Техника химического эксперимента. Пособие для учителей т.2. Изд.6-е, переработ. М., «Просвещение», 1975. 8. Bakı,”Aspoliqraf”, 2014,. Справочник по химии. Для учащихся сред.школы. М., «Просвещение», 1970, 352 с.
Kimya məktəbdə
91 Акиф Алиев, Айнур Зулфугарова Дидактические материалыдля проведения и организации лабораторных работ в VII классе
В статье рассматривается значение использования дидактического материала при проведении лабораторных работ по химии в VII классе, дается классифация этих работ. Описывается содержание основных демонстрационных, лабораторных опытов, а также опытов при организации практических занятий.
Akif Aliyev, Aynur Zulfugarova Didactic materials about the organizing and conducting laboratory works in chemistry in the seventh grade
In the seventh grade for the chemistry lab training on issues relating to separate during the course of the importance of the use of didactic materials, are discussed their contents and methods of organization (demonstration experiments, laboratory experiments, experiments for practical workshop). The training material in here, publish in 2014 for the seventh year school’s line with the contents of school textbooks.
təcrübəsi, praktik məşğələ.
демонстрационный эксперимент, практическое занятие.
experience, practical training. Yüklə 203,44 Kb. Dostları ilə paylaş:
|