Dərslik və dərs vəsaitlərinin metodologiyası şöbəsinin aparıcı elmi işçisi, p e. d. Aynur Zülfüqarova
Yüklə 203,44 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Laboratoriya təcrübələri 1-ci mövzu. Maddə, maddələrin xassələri. Qarişıqların ayrılması üsulları.
- 2-ci mövzu . Maddələrin tərkibi və quruluşu. Molekullar və atomlar.
Kimya məktəbdə
83 2)
Doymuş və ifrat doymuş məhlulların alnması.Maddələrin həll olunmasına tempraturun təsiri. Bir stəkana 30 ml su töküb üzərinə 0,1 q BaCl 2 kristalları əlavə edir və qarışdırırıq(duru məhlul), sonra duzun miqdarını 5 dəfə artırır və yenidən qarışdıraraq həmin stəkanda həll edirik(qatı məhlul). BaCl 2 -nin yeni-yeni porsiyalarını əlavə etməklə qarışdıra-qarışdıra həll edirik. Müəyyən miqdardan sonra daha həllolma baş verməyəcək. Həll olmayan duzun üzərindəki məhlul çox qatı məhlul və ya həmin temperaturda doymuş məhlul adlanır. Bu məhlula bir azca da BaCl 2 duzu əlavə edir, qarışdırır və onun daha həll olmadığını təsdiqləyirik. Stəkandakı həmin məhlulu üzərində asbestli tor olan sacayağın üstünə qoyub qızdırır və şüşə çubuqla qarışdırırıq. Məhlulun dibindəki duz həll olacaqdır. Sonda alınan bu məhlula ifrat doymuş məhlul deyilir. İfrat doymuş məhlul olan stəkanı kran suyu ilə soyutduqa yenidən isti məhlulda həll olunmuş duz kristalları məhluldan ayrılacaqdır, dibə çökəcəkdir. 3)
Bərk maddələrin suda həll olunmasının müxtəlifliyi. 6 sınaq şüşəsinə onların həcminin 1/3-i qədər distillə suyu töküb hər birinin üzərinə eyni miqdarda şəkər, NaNO 3 , NaCl, MgSO 4 , kömür tozu və narın qum əlavə edirik. Sonra hər birinin ağzını barmağımızla tutub möhkəm çalxalayırıq. Həll olmayan maddələr dibə çökdükdən sonra, məhlulların üst hissəsindın pipetlə damcı götürüb böyük şüşə lövhə üzərinə keçiririk. Şüşə lövhəni dəmir ştativin həlqəsi üzərinə qoyub spirt lampası alovu ilə ehtiyyatla qızdırırıq. Hansı maddə məhlulundan götürülən damcıların yerində daha çox bərk maddə qalığı əmələ gəldi? Hansı sınaq şüşəsindən götürülən damcıların yerində bərk maddə qalığı əmələ gəlmədi?Nə üçün? Suallar şagirdlərlə birlikdə aydınlaşdırılır və maddələrin suda necə həll olması barədə nəticə çıxarırıq.
Maddələrin fiziki xassələrinin öyrənilməsi üçün şagirdlər təlimatlandırılmalı və iş prosesində istiqamətləndirilməlidir. Bu məqsədlə onlara məqsədəuyğun tapşırıqlar verilir və təqdim olunan maddələrin xassələrinin müxtəlif cəhətdən təsvir edilməsi tələb olunur. Məsələn: 1) Sizə verilmiş maddələrin adi şəraitdə (otaq temperaturunda) aqreqat halını, iyini və rəngini təsvir edin. Maddələrin iyini yoxladıqda təhlükəsizlik texnikası qaydalarına əməl edin; 2-3(50-51)2015
84 2) Verilmiş maddələrin suda həll olmasını yoxlayın. Bunun üçün maddədən yarım çay qaşığı götürüb stəkana tökün və qarışdırın. Qarışdırmaq üçün qabı ehtiyatla silkələyir və ya şüşə çubuğu stəkanda ehmallıca hərəkət etdiririk. Əgər bərk maddə yox oldu və ya azaldısa deməli maddə suda həll olandır. Sınaq şüşəsində həll olmanı onun ağzını tıxacla kip bağlayıb bir neçə dəfə başı aşağı çevirib düzəlmək yolu ilə də aparmaq olar. Təhlükəsilik baxımından, qarışdırmaq üçün sınaq şüşəsinin ağzını barmaqla tutub çalxalamaq olmaz. 3) Maddələrin suya görə təxmini sıxlığını təyin etmək üçün ondan bir azca götürüb stəkandakı suya salıb müşahidə aparın. Əgər maddə suda batırsa, deməli, onun sıxlığı suyun sıxlığından (1 q/l ) çoxdur, əgər suda batmır,onun səthində qalırsa, suyun sıxlığından azdır. (Maddələrin dəqiq sıxlığını, qaynama və ərimə temperaturunu və s. fiziki xassələrini xüsusi məlumat kitablarından öyrənmək olar).
Qarışıqdakı maddələri biri-birindən ayırmaq üçün onun tərkibindəki hər bir saf maddənin xassələrini bilmək vacib şərtdir. Məsələn, verilmiş dəmir və kükürd tozlarının qarışığındakı maddələri ayıra bilmək üçün şagirdlər dəmirin maqnitlə cəzb olunduğunu və suya tökdükdə batdığını bilməlidirlər. Onlar həmçinin bilməlidirlər ki, kükürdü maqnit cəzb etmir və o, suya tökuldükdə flotasiya edir, yəni suda üzür. Müəllim bunları şagirdlərə dedikdən (və ya yazılı şəkildə bu məlumatı onlara verdikdən) sonra təklifedir ki, dəmir və kükürdü onların qarışığından ayırmaq üçün plan tərtib edin və bu planı icra edin.
İki müxtəlif rəngdə plastilin, 3-4 sm uzunluğunda millər (plastik kütlədən, metaldan, taxtadan ola bilər) götürülür və fərqli rəngdə plastilinlərin birindən kiçik ölçülü 18 ədəd (hidrogen atomu), o birindən isə böyük ölçülü 14 ədəd (oksigen atomu) hazırlanır. Əvvəlcə 2 kiçik ölçülü və 2 böyük ölçülü kürəciklər öz aralarında birləşdirilib hidrogen və oksigen molekulları quraşdırılır. Sonra bir oksigen atomu kürəciyi götürüb ona iki hidrogen atomu kürəcikləri elə birləşdirilir ki, millərin arasında 104,5 dərəcəlik bucaq əmələ gəlsin. Beləliklə, H 2 , O 2 və H 2 O molekullarının mil-kürəcik modelləri hazırlanmış olur. Hazırlanmış atom və molekulların modellərinin köməyi ilə bəsit və mürəkkəb maddələrin əmələ gəlməsi və parçalanması reaksiyalarını nümayiş etdirmək olar. Bu reaksiyaların sxem–tənlikləri:
H + H → H 2
O + O → O 2
Yüklə 203,44 Kb. Dostları ilə paylaş:
|