Dərslik və dərs vəsaitlərinin metodologiyası şöbəsinin aparıcı elmi işçisi, p e. d. Aynur Zülfüqarova

Kimya məktəbdə 

 

79 

 

5-ci mövzü. Hidrogen. 

 

 

 5.1. Hidrogenin az miqdarda alınması, varlığının yoxlanması. 

      Resurs:    Na, Ca, Zu, Fe metalları, duru H

2

SO

4

  və NaOH məhlulları, su, 

stəkanlar, sınaq şüşələri, qıf, lakmus və ya fenolftalein. 

 

Təcrübələrin gedişi: 

1)

 

Sınaq şüşəsinə səthi təmizlənib qurudulmuş kiçik Ca metalı salınır 

və üzərinə 5-7 damcı su əlavə edirik, qaz  qabarcıqları görünən sınaq  şüşəsinin 

ağzını barmağımızla bir neçə saniyə tutur, sonra alova yaxınlaşdırırıq. Hidrogenin 

hava ilə qarışığı yandırıldığı üçün kiçik partlayış  səsi gəlir (təcrübə alınmasa 

əməliyyatı təkrar edirik). 

Reaksiya tənliyi: 

Ca + 2H

2

O   →   Ca(OH)

2 

+ H

2

 

 

Reaksiyadan sonra alınan məhlula indikator əlavə edirik və  rəngin 

dəyişməsini görürük. Alınmış  qələvidə lakmus göy, fenolftalein moruğu rəngə 

boyanır. 

2)

 

Süzgəc kağızı üzərində  kəsilmiş kiçik Na parçası qurudulur və 

içərisində su olan stəkana salınır. Su içərisində Na parçasının hərəkətini müşahidə 

edirik. Reaksiya qurtardıqdan sonra məhlula 1-2 damcı indikator əlavə edirik. 

İndikatorun rəngi birinci təcrübədə olduğu kimi dəyişəcəkdir. 

Reaksiyanın tənliyi: 

2Na + 2H

2

O   → 2NaOH + H

2 

 

3)

 

Sınaq  şüşəsinə 5-7 damcı duru H

2

SO

4

  və ya HCl məhlulu töküb 

içərisinə kiçik Zn parçası salırıq. 1-ci təcrübədə olduğu qaydada hidrogeni 

yandırır və təcrübəni müşahidə edirik. Reaksiyanın tənliyini yazırıq: 

 

Zn + H

2

SO

4

    → ZnSO

4 

+ H

2

 

 

Təcrübəni  dəmir parçası (və ya dənəcikləri ) ilə də  aparmaq olar. 

 

5.2. Hidrogenin alınması və toplanması. 

Resurs: Al və Zn metalları, duru qələvi məhlulu, qaz alınan cihazın 

hissələri, sınaq şüşələri, spirt lampası. 

Təcrübənin gedişi: böyük sınaq  şüşəsinə (reaktora) kiçik Al parçası 

yerləşdirir, üzərinə 10 ml 20%-li qələvi məhlulu  əlavə edir və qazaparan boru 

keçirilmiş tıxacla bağlayırıq. Qaz qabarcıqlarının çıxması görünür. 2-3 saniyədən 

sonra qazaparan borunun ucunu ağzı aşağı çevrilmiş sınaq şüşəsinə tutur, az sonra 

---

2-3(50-51)2015 

 

 

80

onu alova yaxınlaşdırır və H

2

-nin saflığını  yoxlayırıq.  4 sınaq şüşəsinə H

2

 qazı 

toplayıb ağzını bağlayırıq.  

Həmin qayda ilə hidrogen almaq üçün Zn metalı duru H

2

SO

4 

 məhlulundan  

da istifadə etmək olar.  

 

5.3. Hidrogenin fiziki və kimyəvi  xassələrinin yoxlanılması təcrübələri. 

Resurs: Sadə qaz alınan cihaz, iri sınaq  şüşələri, spirt lampası, lakmus 

məhlulu, mis(II) oksid, Zn, Al və Fe metal parçaları, duru H

2

SO

4

 məhlulu, sabun 

köpüyü, NaOH məhlulu 

Təcrübənin gedişi: 

1)

 

Qaz alınan cihazda Zn və H

2

SO

4

 məhlulu ilə hidrogen qazı alırıq.  

2-3 saniyə  ərzində başı  aşağı çevrilmiş kiçik sınaq  şüşəsini H

2

 ilə doldurur və 

cihazdan 50 sm aralı qoyulmuş alova tuturuq, kiçik partlayış  səsi eşidilir, sınaq 

şüşəsini təkrar H

2

 ilə doldrub yenə alova tuturuq, əgər partlayış səsi olmazsa , qaz 

aparan borunun ucuna yanan kibriti yaxınlaşdırıb hidrogenin yanmasını müşahidə 

edirik. Yanan H

2

 alovunun üzərində  ağzı  aşağı stəkan tutur və su damcılarının 

alındığını görürük. 

2)

 

Qaz alınan cihazda hidrogen alıb qazaparan borunun ucunu sabun 

köpüyü olan məhlula salırıq, sonra oyuncaq şarını  H

2

 ilə doldururuq. Sabun 

köpüyü və  şarın havaya, otağın tavanına qədər qalxdığını müşahidə edir və 

hidrogenin yüngüllüyü barədə nəticə çıxarırıq. 

3)

 

Qaz alınan  cihazı quraşdırıb  reaktora 2-3 parça Al yerləşdirir, 

ayırıcı  qıfa 15-20 ml duru NaOH məhlulu tökürük. Sonra kiçik  sınaq  şüşəsinə 

qara rəngli CuO tozu yerləşdirir və maili vəziyyətdə  dəmir  ştativə  bərkidirik. 

Qazaparan borunun ucundakı uzun şüşə borucuğu CuO olan sınaq  şüşəsinin 

içərisinə salırıq. Ayırıcı  qıfdan Al üzərinə  qələvi axıdırıq (ayırıcı qif olmadıqda 

qələvinin hamısını reaktora töküb ağzını tıxacla tez bağlamaq olar). Reaksiya zəif 

gedərsə, reaktoru  azca qızdırmaq olar. Reaksiyanı qara rəngli CuO-nun səthi 

qırmızı  rəng alanadək  davam etdirmək (Cu-un alınması) lazımdır. Reaksiyanı 

dayandırıb sınaq şüşəsindəki tünd qırmızı rəngli mis nümayiş etdirilir.  

Reaksiyanın tənliyi: 

CuO+H

2

  → Cu+H

2

O 

 

6-cı mövzu. Su. Məhlullar. 

 

6.1. Suyun analizi. 

Resurs: Suyu elektroliz etmək üçün Hofman cihazı, 6-12 voltluq batareya  

(reostat və düzləndirici olduqda adi elekrik mənbəyindən də istifadə etmək olar) 

spirt və ya qaz lampası, quru taxta çöp, 2 sınaq şüşəsi, 20 ℅-li H

2

SO

4

 məhlulu.  

---