Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin
Yüklə 4,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Bakı Dövlət Universiteti
Tarix fakültəsi «Arxeologiya və Etnoqrafiya» kafedrasının müdiri, tarix elmləri doktoru, professor Q. S.İsmayılzadə 6 RƏYÇİDƏN Qafqaz və Ön Asiya dünyada ilk insanların yaşayış üçün məskən seçdikləri ən qədim ərazilər hesab olunur. Azərbaycan və Gürcüstan ərazilərində XIX-XX və XXI əsrin əvvəllərində aparılan arxeoloji tədqiqatlar və əldə edilən maddi mədəniyyət nümunələrinin öyrənilməsi belə bir fikir söyləməyə əsas verir. 1960-cı ildə məşhur Azərbaycan alimi, t.e.d., professor M.Hüseynov tərəfindən Füzuli rayonu ərazisində Azıx mağarasının aşkar edilməsi və 1968-ci ildə burada keçmiş SSRİ məkanında ən qədim insana - azıxantropa məxsus çənə sümüyünün tapılması əslində Qafqaz regionu tarixinin tədqiqində böyük bir elmi çevrilişə səbəb oldu. Azıx mağarasının kompleks tədqiqi ilə D.V.Hacıyev, Ə.M.Məmmədov, H.Ş.Şirinov, V.V.Veliçko, Ə.Q.Cəfərov, V.M.Hacıyev, S.D.Əliyev və digər alimlərin yekun fikrinə əsasən, bu, Qafqazda öz böyüklüyünə görə karst boşluqları arasında ən möhtəşəmidir. Ümumi sahəsi 8000 m 2 olan Azıx mağarasını Qafqaz arxeologiyasının şah əsəri hesab etmək olar. Burada aşkar olunan maddi mədəniyyət nümunələri bu əraziyə ilk insan ayağının təxminən 1,5-2 mln. il bundan əvvəl dəydiyini təsdiq edir. Qafqaz regionunun, o cümlədən Şimali Azərbaycan ərazilərinin arxeoloji tədqiqi 1829-cu ildən başlanır. Həmin ildə Rusiya İmperator Arxeoloji Komissiyası tərəfindən Aleksandr Yanovski Cənubi Qafqaza göndərilmiş və o burada apardığı tədqiqatların nəticələrini 1846-cı ildə «Qədim Qafqaz Albaniyası haqqında» adlı çap etdirdiyi məqalədə şərh etmişdir. Bundan əlavə, 1834-cü ildə Şimali Azərbaycana gələn İsveçrə səyyahı Dübua de Manperi indiki Göygöl rayonu ərazisində arxeoloji qazıntılar aparmış və əldə etdiyi ümumi nəticələri Fransaya göndərmişdir. Qafqazın, o cümlədən Azərbaycanın arxeoloji tədqiqatı işi XIX əsrin II yarısında da davam etdirilmişdir. Rus şərqşünası N.Xanıkov, Fransız tədqiqatçısı Jak de Morqan, alman tədqiqatçısı Emil Resler, Moskva Arxeologiya Cəmiyyətinin üzvü A.İvanovski və digər alimlər Cənubi Qafqazın və ilk növbədə Azərbaycanın arxeoloji tədqiqi ilə məşğul olmuşlar. Azərbaycan milli tarix elminin çox mühüm sahəsi olan arxeologiya elminin formalaşması məsələsinə gəldikdə isə, qeyd etmək lazımdır ki, bu sahənin formalaşması XX əsrin 20-30-cu illərinə təsadüf edir. 1920-ci ildə Azərbaycan Dövlət Tarix Muzeyinin yaradılması arxeoloji abidələrin qeydə alınması işində çox mühüm bir hadisə idi. Bu dövrdə Azərbaycanın arxeoloq alimləri Ələsgər Ələkbərov, İshaq Cəfərzadə, Davud Şərifov, Saleh Qazıyev, Yakob Hummelin, Y.Paxomov, 50-90-cı illərdə M.Hüseynov, İ.Nərimanov, Q.Əhmədov, R.Vahidov, R.Göyüşov, İ.Babayev, F.Qədirov, C.Xəlilov, A.Nuriyev, R.Qasımova və digərləri çox böyük elmi potensiala malik akademik məktəbin əsasını qoymuşlar. Bu alimlər öz tədqiqatları ilə bütün 7 Cənubi Qafqaz ərazisinin əksər hissəsinin, o cümlədən Qərbi Azərbaycan (indiki Ermənistan Respublikası - C.B.) torpaqlarının azərbaycanlılara - yəni regionun avtoxton əhalisinə məxsus olduğunu sübut etmişlər. Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan ərazisində ibtidai icma quruluşunun bütün mərhələləri izlənilir. Paleolit, mezolit, neolit, eneolit və tunc dövrünün bütün mərhələlərinə aid arxeoloji abidələr bu ərazidə yaşamış əhalinin müasir azərbaycanlıların əcdadları olduqlarını təsdiqləyir. Arxeoloji, antropoloji, odontoloji, etnoqrafik, epiqrafik və tarix elminin digər sahələri müasir dövrdə təcavüzkar erməni ideologiyasına qarşı ağır mübarizə şəraitində Azərbaycan alimləri tərəfindən çox uğurla istifadə olunur. 1945-ci ildən bu günə qədər ermənilərin Azərbaycan xalqına qarşı ərazi iddialarının qətiyyətlə dəf olunması işində arxeoloji nümunələrlə yanaşı qədim, antik, ilk orta və orta əsrlər dövrünə dair yazılı mənbələrdən də geniş istifadə olunmuş və onların böyük əksəriyyəti çap olunmuşdur. Azərbaycan alimlərinin Qafqaz və ilk növbədə Cənubi Qafqaz tarixi ilə bağlı apardıqları tədqiqatlar Rusiya, ABŞ, Fransa, Almaniya, İngiltərə, Yaponiyadan olan alimlərin böyük əksəriyyəti tərəfindən aparılan tədqiqatlarla elmi yanaşma metodologiyası baxımından, demək olar ki, eynilik təşkil edir. Rusiya alimləri - İ.M.Dyakonov, B.Piatrovski, ABŞ alimi, mənşəcə erməni olan N.Qarsoyan, Azərbaycan alimləri akademik İ.H.Əliyev, t.e.n. S.M.Qaşqay, akademik Z.M.Bünyadov, akademik N.M.Vəlixanlı, Ə.Ə.Əlizadə; t.e.d. V.Z.Piriyev, t.e.d., prof. M.Şərifli, akademik İ.Hüseynov, AMEA-nın müxbir üzvləri O.Ə.Əfəndiyev, Y.M.Mahmudov, M.Nemətova, t.e.d. M.X.Heydərov, t.e.d. S.C.Əsədov, t.e.n. İ.S.Məmmədov və digərləri son 60 ildə nəşr etdirdikləri əsərlərində mövcud yazılı mənbələrə əsaslanaraq Cənubi Qafqazın aborigen əhalisinin azərbaycanlılardan ibarət olduğunu təsdiq etmişlər. Bu baxımdan BDU-nun Tarix fakültəsinin əməkdaşları t.e.n. İ.N.Avşarova və t.e.n. Q.Ə.Pirquliyeva tərəfindən çapa hazırlanmış «Qafqaz arxeologiyası» adlı dərslik diqqəti cəlb edir. 7 hissə, 9 fəsil, istifadə olunmuş ədəbiyyat siyahısı, illüstrasiyalardan ibarət olan bu dərslik öz strukturuna görə elmi baxımdan düzgün tərtib edilmişdir. «Qafqaz arxeologiyası» dərsliyinin çapı tarix elminin arxeologiya sahəsinə olan marağın təmin edilməsi işində, arxeoloji biliklərin tələbələr tərəfindən daha uğurla öyrənilməsində mühüm rol oynaya bilər. Yüklə 4,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|