Dərslik Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 12. 06. 2009-cu IL tarixli, 17 saylı kollegiya iclasının və
Yüklə 16 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Epidemiologiyanm tibb elmi və səhiyyə üçün əhəmiyyəti
- Epidemik prosesin idarə olunmasının elmi və təşkilati əsasları və ayrı-ayrı infeksiyaların ləğvi
Yoluxucu xəstəliklərin lörədicigəzdirənliyi - infeksıon prosesin formalarından biridir, bu zaman törədicilərin insan və heyvan orqanizmində parazitlik etməsi klinik təzahürlərsiz baş verir və törədicilərin ətraf mühitə ifraz olunması ilə müşayiət edilir; patogcnin növündən asılı olaraq «bakteriyagəzdirmə» («basilgəzdirmə»), «virusgəzdirmə», «hclmintgəzdirmə» ayırd edilir. Pandemiya (qlobal epidemiya) - dünyanın bir çox ölkələrində xəstəliyin yayılmasına deyilir. Skrininq - əhalinin hamısının və ya müəyyən hissəsinin (kontingentinin, kollektivin) eynianlı müayinəsidir. Ekzotik (gətirilmə) infeksiyalar - epidemik prosesin saxlanması üçün labüd olan şəraitin olmaması üzündən həmin yerə xas olmayan yoluxucu (parazitar) xəstəliklərdir. Təcili profilaktika - törədicinin daxil olduğu orqanizmdə infeksion prosesin inkişafının qarşısının alınması məqsədilə qoruyucu preparatların (kimyəvi preparatların, faqlann, zərdabların və s.) yeridilməsidir. Təcili bildiriş - yoluxucu (parazitar) xəstəliklərin qeydiyyatı zamanı əsas xəbərdaredici sənəddir, yoluxucu xəstəliklə xəstə və ya tö- rədicigəzdirən aşkar edildikdə, həmçinin qida və ya kəskin peşə zəhərlənməsi olduqda sanitar- epidemioloji xidmət idarəsinə göndərilir. Endemik infeksiyalar epidemik prosesin saxlanması üçün labüd olan təbii və ya sosial şəraitlərin yaranması ilə əlaqədar müəyyən yer üçün xas olan yoluxucu (parazitar) xəstəliklərdir. Epidemioloji məlumat - konkret ərazidə epidemioloji şəraiti və yoluxucu (parazitar) xəstəliklərlə mübarizə və profilaktika tədbirlərinin vəziyyətini səciyyələndirən qeydiyyat və hesabat məlumatlarının, arayış, xəbər, icmal və s. kompleksidir. Epidemioloji təhlil - epidemioloji diaqnozun qoyulması məqsədilə epidemik prosesin öyrənilməsi üçün spesifik üsul və metodların işlədilməsidir. Opretativ epidemioloji təhlil - müəyyən ərazidə epidemioloji şəraitin öyrənilməsi olub epidemik prosesin idarə edilməsi üzrə operativ qərarların qəbul edilməsi məqsədilə həyata keçirilir. Retrospekliv epidemioloji təhlil - tədqiqat anından əvvəlki müddət ərzində həmin ərazidə epidemioloji şəraitin öyrənilməsi olub profilaktik və əksepidemik tədbirlərin təkmilləşdirilməsi və epidemioloji proqnozların işlənib hazırlanması üçün aparılır. Epidemioloji metod - epidemik prosesin yaranması, inkişafı, məhdudlaşdırılması və ləğv edilməsinə dair məlumatların təhlilini və sintezini təmin edən spesifik üsul və vasitələrin cəmidir. 21 downloaded from KitabYurdu.org Epidemioloji nəzarət (monitorinq) - müəyyən ərazidə yoluxucu xəstəliklərin epidcmik prosesi üzərində dinamik (fasiləsiz) və kompleks izləmə sistemidir, buraya epidemioloji məlumatın toplanması, verilməsi, təhlili və qiymətləndirilməsi daxildir. O, profilaktik və əksepidemik tədbirlərin təkmilləşdirilməsi və effektiliyinin artırılması üzrə tövsiyələrin işlənib hazırlanması məqsədilə aparılır. Epidemioloji proqnoz - yoluxucu xəstəliklərin yayılmasının yaxın və uzaq gələcəkdə inkişafı (və ya ləngiməsi) haqqında söylənən proqnozdur. Epidemioloji müayinə (epidemik ocağın müayinəsi) epidcmik ocağın yaranmasının səbəb və şərtlərinin aşkar edilməsi, onun məhdudlaşdırılması və ləğv edilməsi üzrə hazırlanmış tədbirlər sistemidir. Yoluxucu xəstəliklərin epidemiologiyası - epidemik prosesin yaranması və inkişaf qanunauyğunluqları və onun məhdudlaşdırılması və ləğv edilməsi haqqında elmdir. Qeyri-yoluxucu xəstəliklərin epidemiologiyası - əhalinin sağlamlıq vəziyyətinə təsir göstərən müxtəlif mənşəli qeyri-kütləvi pozğunluqların və somatik xəstəliklərin yaranması və yayılmasının qanunauyğunluqlarını epidemioloji metodun vasitəsilə öyrənən istiqamətidir. Epidemik proses - əhali arasında spesifik infeksion halların (klinik təzahür edən xəstəlik və ya törədicigəzdirənlik) yaranması və yayılması prosesidir. Onun bioloji əsasını paıazitar sistem təşkil edir. Epidemiya - epidemik xəstələnmənin bir forması olub bütün əhalinin və ya onun ayrı-ayrı qruplarının yoluxucu (parazitar) xəstəliklərlə kütləvi yoluxmasıdır. Bundan başqa, epidemik alovlanmalar və ya qı upşəkilli xəstələnmə (ailədə, məktəb, istehsalatda və s.) ayırd edilir. «Epizootiya», «panzootiya» və «enzootiya» terminləri törədicinin heyvanlar arasında dövranı prosesində «epidcmiya», «pande- miya» və «endemiya» terminlərinə uyğundur. Epidemiologiyanm tibb elmi və səhiyyə üçün əhəmiyyəti Epidemiologiyanın təbabət elmində, xüsusilə, yoluxucu xəstəliklər və peşə xəstəlikləri sahəsində əhəmiyyəti böyükdür. Epidemiologiya sahəsində elmi yeniliklər təbabət elmini xeyli zənginləşdirmişdir, təcrübi səhiyyədə yoluxucu xəstəliklərə qarşı mühüm tədbirlərin təklif edilməsi 22 downloaded from KitabYurdu.org isə bu xəstəliklərin qarşısının alınması sayəsində minlərlə insan həyatının qorunması ilə nəticələndi. Epidemiologiya elminin əldə etdiyi nailiyyətlərindən biri dünya miqyasında təbii çiçəyin ləğv edilməsidir. Vaxtı ilə milyonlarla insanın ölümünə səbəb olan təhlükəli vəba və taun xəstəlikləri epidemiologiya elminin təklif etdiyi tədbirlər nəticəsində bir çox ölkələrdə yox dərəcəsinə endirilmişdir. Uşaqlar arasında ömürlük əlilliyə səbəb olan poliomielit xəstəliyi qısa müddət ərzində dünya miqyasında epidemiyalardan tək-tək xəstələnmə dərəcəsinə endirilmişdir. Əsrimizin taunu adlandırılan viruslar tərəfindən törədilən insanın qazanılmış immunçatışmazlıq sindromu (QİÇS) xəstəliyi epidemiologiya elmi tərəfindən əvvəlcədən proqnozlaşdırma yolu ilə aydınlaşdırıldı, sonra isə ona qarşı mübarizə tədbirləri işlənib hazırlandı. Epidemiologiya elminin mütərəqqi üsulları müasir təbabətdə somatik xəstəliklərlə mübarizədə geniş istifadə edilir. Bu xəstəliklər sırasında bədxassəli şişlər və ürək-qan damar sistemi xəstəlikləri ilə mübarizədə epidemiologiya elmindən daha geniş istifadə edilir. Epidemik prosesin idarə olunmasının elmi və təşkilati əsasları və ayrı-ayrı infeksiyaların ləğvi Yoluxucu xəstəliklərin ləğv edilməsi tibb elminin mürəkkəb problemlərindəndir. Amerikanın Boston şəhərində yerləşən Harvard universitetinin profilaktik təbabət və epidemiologiya kafedrasının professoru Qordon qeyd edir ki, xəstəliyin ləğv edilməsi o deməkdir ki, yer kürəsinin heç bir yerində yenidən baş verməsin. Xəstəlik yalnız bütün dünyada ləğv edildikdən sonra ona qarşı profilaktik tədbirləri dayandırmaq olar. Deyildiyi kimi, yoluxucu xəstəliyin nozoloji növ kimi ləğv edilməsi (devastasiya) törədicinin bioloji növ kimi qlobal miqyasda məhv edilməsi (eradikasiya) ilə təmin edilir. Yoluxucu xəstəliyin qlobal ləğv edilməsi onun regional ləğv edilməsi ilə başlanır. Yoluxucu xəstəliyin regional ləğv edilməsi ərazi daxilində törədicinin məhv edilməsi (eliminasiya) və bir daha bu ərazidə gətirilmə törədicinin inkişafının qarşısının alınması yolu ilə mümkündür. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) rəhbərliyi altında dünyanın bir çox ölkələrinin səyi nəticəsində dünya miqyasında təbii çiçək xəstəliyi ləğv edilmişdir. Uzun müddətdir ki, təbii çiçək xəstəliklər sırasından çıxarılmışdır və ona qarşı profilaktik tədbirlər dayandırılmışdır. • • UST tərəfindən üçgünlük malyariyanın ləğvi proqramı hazırlanmış və dünya miqyasında həyata keçirilir. Ancaq bu tədbirlər nəticəsində 23 downloaded from KitabYurdu.org Yüklə 16 Kb. Dostları ilə paylaş:
|