89
ƏDƏBİYYAT
1. Azərbaycan Respublikasında ümumi təhsilin konsep-
siyası. Bakı, “Kurikulum” jurnalı, 2008. № 1.
2. Ağayev Ə. Pedaqogika. Bakı, 2006.
3. Əhmədov B., Rzayev A. Pedaqogikadan mühaziyə
konspektləri. Bakı, 1983.
4. Həsənov A., Ağayev Ə. Pedaqogika. Bakı, 2007.
5. Mehrabov A. Azərbaycan təhsilinin müasir prob-
lemləri. Bakı, 2007.
6. Mərdanov M. Azərbaycan təhsili müstəqillik illərində.
Bakı, 2003.
7. Mustafayeva R., Mustafayeva S. Pedaqogika. (Müha-
zirə xülasələri) Bakı, 2002.
8. Nəzərov A. Təhsilin müasir problemləri (Proqram)
Bakı, 2010.
9. Sadıqov F. Pedaqogika. Bakı, 2006.
90
XVI MÖVZU
TƏRBİYƏ TEXNOLOGİYALARI. ŞƏXSİYYƏTİN
TƏRBİYƏSİ İŞİNDƏ FƏRDİ XÜSUSİYYƏTLƏRİN
NƏZƏRƏ ALINMASI
PLAN:
1.Tərbiyə texnologiyaları anlayışının şərhi
2.Tərbiyə olunanla tərbiyə edən arasında qarşılıqlı
münasibətlər
3.Fərdi yanaşma ilə fərdi tərbiyə arasındakı fərqlər
4.Uşaqların fərdi xüsusiyyətlərini öyrənmək üçün
müxtəlit tədqiqat üsullarından istifadə olunması
Tərbiyə texnologiyalarının yaradılmasında aşağıdakı
pedaqoji prinsiplər nəzərə alınmalıdır:
1. Məqsədyönlülük
2. Perspektivlik
3. Komplekslik
4. Fəallıq
5. Mütəşəkkillik
6. Yaşauyğunluq və s.
Məktəbdə müxtəlif işlərin hazırlanması texnologiyalarının
həyata keçirilməsində yuxarıdakı pedaqoji prinsiplər diqqət
mərkəzində saxlanmalıdır. Tərbiyəvi tədbirlərin təşkilində kollek-
tivçiliyin böyük rolu vardır. Dahi rus pedaqoqu A.S.Makarenko
(1888-1939) öz pedaqoji fəaliyyətində kollektiv tərbiyəyə böyük
önəm vermiş və bu barədə demişdir: “Kollektivdə kollektiv üçün
kollektiv vasitəsilə tərbiyə – budur tərbiyənin ən ali prinsipi”.
Həm də şagirdlərlə iş apararkən hər bir müəllim, yaxud tərbiyəçi
fərdi işlə kollektiv işi uzlaşdırmalıdır. Çünki burada tərbiyə
texnologiyaları və tərbiyə metodlarının tələblərinə müvafiq olaraq
məktəblilərin ümumi və fərdi cəhətləri nəzərə alınmalıdır.
Məlumdur ki, tərbiyə prosesi dedikdə, ilk növbədə bir
neçə sualla qarşılaşırıq. Tərbiyə olunan kimdir? Tərbiyə edən
kimdir? Tərbiyənin məqsədi nədir? Tərbiyə prosesində hansı
91
üsullardan istifadə olunur? Tərbiyə olunanla tərbiyəedən arasında
qarşılıqlı münasibətlər necədir? və s. Təbii ki, pedaqoji və
psixoloji biliklərə istinad etmədən həmin suallara düzgün cavab
vermək mümkün deyildir. Çünki tərbiyə işinin bir sıra dərin
pedaqoji-psixoloji problemləri mövcuddur. Tərbiyə prosesində
uşaq şəxsiyyətinin təlabatları, arzıı və istəkləri, temperament
xüsusiyyətləri, sərvət meylləri, maraqları, idealları, dünyagörüşü
və əqidəsi təşəkkül edir. Tərbiyə prosesində hansı pedaqoji-
psixoloji biliklərə istinad etmək, hansı psixoloji qanunauy-
ğunluqlardan çıxış etmək lazımdır ki, tərbiyə işi uğurlu getsin,
qarşıya qoyulmuş nıəqsədə müvəffəqiyyətlə nail olmaq mümkün
olsun?
Bunun üçün ilk növbədə tərbiyə obyektinə (tərbiyə
olunana) yaxından bələd olmaq, onun bütün fərdi psixoloji
xüsusiyyətlərini dərindən öyrənmək lazımdır. Çünki dünyada ən
incə, lakin ən mürəkkəb olan insan qəlbini, onun psixoloji
xüsusiyyətlərini mükəmməl öyrənmədən tərbiyə işində uğur
qazanmaq mümkün deyildir.
Təbii ki, tərbiyə obyekti olan insan, fərdi psixoloji
xüsusiyyətlərinə görə biri digərindən kəskin surətdə forqlənir.
İctimai praktikanın müxtəlif sahələrində (sənaye, kənd təsərrüfatı,
təhsil, səhiyyə və s.) fərdi xüsusiyyətlərin təhlili və nəzərə
alınması pedaqogikanın və psixologiyanın tətbiqi problemləri
içərisində xüsusi yer tutur. Gənc nəslin təlim-tərbiyəsi işində isə
onun əhəmiyyəti xüsusilə böyükdür. Pedaqogika və psixologiya
tarixi ilə tanış olsaq, bir cəhəti aydın görə bilərik. Zamanın
görkəmli alimləri uşaq tərbiyəsindən danışarkən diqqəti həmişə
fərdi yanaşma məsələlərinə cəlb etmişlər.
Fərdi yanaşma mühüm pedaqoji-psixoloji prinsipdir.
Həmin prinsipə görə, təlim-tərbiyə işində hər bir uşağın fərdi
xüsusiyyətləri zəruri surətdə nəzərə alınmalıdır. Təlim-tərbiyə
işində fərdi yanaşma iki cəhətdən xüsusilə vacibdir. Birincisi, biz
uşağa fərdi yanaşmaqla onun özünəməxsus xüsusiyyətlərə malik
olan şəxsiyyət kimi inkişaf etməsi üçün psixoloji cəhətdən
əlverişli şərait varatmaq. İkincisi, ıışağın fərdi xüsusiyyətlərini
92
nəzərə almadan, ona göstərilən pedaqoji təsir adətən istənilən
nəticəni vermir. Müəyyən edilmişdir ki, pedaqoji təsir həmişə
uşağın fərdi-psixoloji xüsusiyyətləri ilə şərtlənir. Bu, о deməkdir
ki, pedaqoji təsirin xarakteri və səmərəsi təkcə onun obyektiv
xüsusiyyətləri ilə deyil, həm də uşağın həmin təsiri necə qəbul
etməsi ilə müəyyən olunur. Xahiş, tərif, cəzalandırma və s.-nin
bütün uşaqlara eyni səviyyədə təsir etməməsini də birinci
növbədə, məhz bununla izah etmək lazımdır.
Tərbiyə işində fərdi yanaşmanın mahiyyəti ondan ibarətdir
ki, tərbiyənin ümumi məqsədləri nəinki uşaqların yaş və cinsi
xüsusiyyətlərinə, həm də fərdi xüsusiyyətlərinə müvafiq olaraq
konkretləşdirilir. Təcrübə göstərir ki, tərbiyə işində uşaqların fərdi
xüsusiyyətləri nəzərə alınmadıqda hətta ən səmərəli təsir vasitələri
öz əhəmiyyətini itirir.
Fərdi yanaşmanın bir-birilə qarşılıqlı əlaqədə olan iki
tərəfi vardır. Onlar: a) şəxsiyyətin fərdi xüsusiyyətlərinin təhlili;
b) təlim-tərbiyə işində psixoloji cəhətdən düzgün nəzərə alınması
məsələləri ilə bağlıdır.
Tərbiyə vasitələri seçərkən uşağın fərdi xüsusiyyətlərini
də nəzərə almaq lazım gəlir. Bəzi şəxslər fərdi yanaşma və fərdi
tərbiyəni bir-biri ilə eyniləşdirirlər, halbuki onlar arasında fərq
vardır. Həmin fərqləri valideynin, tərbiyəçinin bilməsi vacibdir.
Professor
M.Ə.Muradxanov onların aşağıdakılardan ibarət
olduğunu göstərirdi: 1) fərdi tərbiyə uşağı təklikdə, kollektivdən
tamamilə ayrılıqda tərbiyə etməyi nəzərdə tutur; fərdi yanaşma isə
uşağı kollektiv içərisində saxlamaqla ona düzgün təsir etmək üçün
fərdi xiisusiyyətləri nəzərə almağı tələb edir; 2) fərdi tərbiyə,
tərbiyənin məqsədini uşağın şəxsi xüsusiyyətlərinə tabe edərək,
hər uşağın tərbiyə məqsədini bu xüsusiyyətlərdən asılı etməyi
nəzərdə tutur; Fərdi yanaşma isə, uşağın fərdi xüsusiyyətlərinə
uyğun olaraq, onu ümumi məqsədə gətirib çıxarmağı tələb edir.
Burada məqsəd uşağa tabe edilmir, üsul və vasitələr uşağın
xüsusiyyətlərinə uyğun olaraq seçilir.
Uşaqların fərdi xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi üçün müx-
təlif tədqiqat üsullarından – müşahidə, eksperiment və s. istifadə