Dərs vəSAİTİ Vəsait Boloniya prosesi, kredit sistemi üzrə ali pedaqoji
Yüklə 0,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- XIII MÖVZU TƏLİMİN HUMANİTARLAŞDIRILMASI VƏ HUMANİSTLƏŞDİRİLMƏSİ PLAN
- 3. Təlimin humanistləşdirilməsı
73 Pedaqoji texnologiyaların mahiyyəti və didaktik əsaslarını daha aydın qavramaq üçün təhsil prosesini – məktəbi səciyyə- ləndirən faktorların (vasitələrin, proseslərin) münasibətinin ayrı- ayrı ölkələrdə və pedaqoq alimlərin baxışlarında necə qoyul- duğuna diqqət yetirək. İngilis məktəbi hələ də vahid təhsil siste- minə (proqramlar, dərsliklər) malik deyil. Polşa məktəbi üçbucaq şəklində təsəvvür edilir. Bir tərəfdən öyrənən, digər tərəfdən öyrədən, üçüncüdə məzmun. Sovet məktəbi bir sıra aparıcı alimlərin təqdimatında ifadə edilirdi. Məsələn, S.İ.Arxangelski didaktik üçbucaq haqqında danışaraq məktəbi – təhsili, pedaqoji prosesi belə təqdim edirdi: 1. Tədris və təlim fəaliyyətinin vəhdəti qanunu A – biliklərin verilməsi; B – biliklərin mənimsənilməsi; C – təlimin məqsədi və vəzifələrinə uyğun olaraq biliklər sisteminin formalaşması. 2. Təlim və tərbiyənin vəhdəti qanunu a – təlim; b – tərbiyə; c – təhsil alanların şəxsiyyət kimi hərtərəfli inkişafı. E.Z.Belkin pedaqoji prosesi pedaqoji sistem kimim təsəvvür edərək buraya 6 qarşılıqlı əlaqəli elimenti daxil edir. I. təlim və tərbiyənin məqsədi; II. təlim və tərbiyənin məzmunu; III. təlim və tərbiyə texnologiyası (metodlar, vasitələr, formalar və s.); IV. təlimin təşkili formaları; V. öyrədən; VI. öyrənən; M – məqsəd; TT – təlim texnologiyası; PKV – pedaqoji kommunikativ vasitələr; M – müəllim; Ş – şagird. 74 Göründüyü kimi, pedaqoji texnologiyalar hər hansı təsəvvürdə olursa-olsun tamlıq xüsusiyyəti nəzərə alınır. Təqdim edilən pedaqoji sistem texnologiyaların tamlığı ilə prosesi bitkin və bütöv edir. Fundamentallıq dedikdə, adətən, fundamental elmlərə aid fənlərin tədrisi nəzərdə tutulur. Eləcə də öyrətmənin fundamental olaraq aparılması ehtiva edilir. Pedaqoji texnologiyalarda funda- mentallıq fənnin əsas məzmununun böyük bloklar əsasında təlimi kimi başa düşülür. Bəllidir ki, hər bir fənn özündə baza təşkil edən əsas məlumatları (informasiyanı) birləşdirir. Bu əsas biliklər özül təşkil edərək məlumatları genişləndirməyə, yenilərini müstəqil əldə etməyə və ömrü boyu ondan istifadə etməyə və artırmağa kömək edir. Başqa sözlə desək, hər bir fənndə elə biliklər var ki, onun fundamentini təşkil edir. Bu baza olmadan heç nəyi qurmaq, yaratmaq mümkün deyil. Bu biliklər oyunlarla, müzakirə və qruplarla işlər möhkəm aydın qavranıla bilməz. Onun üçün əvvəlcə ciddi şərh, kitab üzərində iş, çalışma və ya laborator işi, fundament biliyi mənimsədən təlim metodlarından istifadə edilməlidir. Bu prinsipdən bolqar, həkim psixiatrı Q.Zozanov və yenilikçi müəllim V.Şatalov uğurla bəhrələnmişdir. Fundamentallıq prinsipi təbiət, humanitar və texniki fənlərin sintezində sineqretik yanaşmanı nəzərdə tutur. Sineqret yanaşma öyrənənlərin həm marağını artırır, həm də müxtəlif elmlərin bir fakta, hadisəyə, təzahürə münasibətini tələb edir. Beləliklə, təbiət, cəmiyyət və insanın öyrənilməsinə kompleks yanaşılaraq hissləri özündə birləşdirən tamlıq alınır. Mədəniyyətəmüvafiqlik prinsipi tələb edir ki, təlim müasir mədəniyyətin inkişaf səviyyəsinə uyğun olsun. Həm təlimdə istifadə edilən vasitələrlə rəftarda, həm də əməkdaşlıqda – insanlararası münasibətlərdə mədəniyyətin nümayişi təzahür etsin. Müasir təlim azad, sərbəst, yaradıcı düşüncəni təzahür etsin, müstəqilliyi inkişaf etdirdiyi kimi insanın mədəniyyət səviyyəsini də yüksəltməlidir. 75 ƏDƏBİYYAT 1. Ağayev Ə. və b. Pedaqogika. Bakı, 2006. 2. Həsənov A., Ağayev Ə. Pedaqogika. Bakı, 2007. 3. Hüseynzadə R. Qədim və erkən əsrlər dövründə Azərbaycanda tərbiyə, təhsil və pedaqoji fikir. Bakı, 2007.
4. Kərimov Y. Təlim metodları. Bakı, 2009. 5. Mehrabov A. və b. Pedaqoji texnologiyalar. Bakı, 2007. 6. Mərdanov M. Azərbaycan təhsili müstəqillik illərində. Bakı, 2007. 7. Mərdanov M. Azərbaycan təhsili yeni inkişaf mərhələsində. Bakı, 2009. 8. Mustafayeva R., Mustafayeva S. Pedaqogika. Ümumi pedaqogika üzrə mühazirə xülasələri. Bakı, 2002. 9. Nəzərov A. “Müasir təlim texnologiyaları” fənni üzrə proqram. Bakı, 2010. 10. “Təhsil haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu. Bakı, 2009. 76
Bu prinsipləri ayrı-ayrılıqda qeyd etmək olardı. Lakin məzmunca bir-birinə yaxın olduqlarına görə eyni sırada da vermək olar. Əslində bu gün prinsiplərə çevrilmiş bu yanaşmalar sovet pedaqogikasında və təhsil tərbiyəsində həmişə olmuşdur. Çünki sosializm prinsiplərinə görə insanlara vəzifəsindən, cinsin- dən, irqindən, milliyətindən, sosial mənşəyindən asılı olmayaraq eyni diqqətlə, hörmət və qayğı ilə yanaşılması əsas idi. Bu prinsip Azərbaycanda ötən əsrin 70-80-cı illərindən pozulmağa başladı. Kapitalizm dünyasında isə əvvəllər diqqətdə olmayan bu prinsip demokratik vətəndaş cəmiyyəti yarandıqca aktuallaşdı. İnsanları “daş qəlbli” olmaqdan humanist olmağa meylləndirdilər. Huma- nizmin genişlənməsi üçün humanitar fənlərin tədrisini genişlən- dirdilər. Təlim prosesinin humanitarlaşdırılması tarix, sosiologiya, psixologiya, hüquq və digər insan haqqında fənlərin tədrisinə yer verilməsini diqqətdə tutmağı tələb edir. Humanistləşdirmə isə hər şeyin insan üçün, insan naminə edilməsini qabardır. Bu prinsiplərin nəzərə alınması pedaqoji texnologiyaların tətbiqində müəllim tərəfindən sərbəst olaraq həyata keçirilməlidir. Hətta fundamental fənlərin öyrədilməsi zamanı tarixi faktlara müraciət edilməsi, elmi kəşflər, ixtiralar edən şəxslər haqqında danışılması, onların əxlaqı, mənəvi keyfiy- yət və fənni tədris edən müəllimin humanizm nümunəsi bu baxımdan böyük təsirə malikdir. Bu prinsiplər maddi marağın artırılmasına meyilli olan kapitalizm cəmiyyətində “insanın insana qayğısı” mövqeyini arxa Yüklə 0,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|