37
• Öyrəndiyiniz türk dövlətləri haqqında təqdimat hazırlayın.
• Sasani və Bizans imperatorluqları ilə müharibələr aparmış hansı türk
dövlətlərini tanıyırsınız?
• Avropa türk dövlətlərinin taleyində oxşarlıqlar hansılardır?
Cavablandırın
• Türklər Avropaya jaket və şalvar geyimini gətirdilər, at sürməyi və onun
hərbi üstünlüyünü nümayiş etdirdilər. Bəzi Avropa tayfaları öz ordularını
hunların ordusu əsasında qurdular.
• Attilanı Avropada “Tanrının qamçısı” adlandırırdılar.
• Slavyanların basqınlarından sonra xəzərlərin bir qismi Şimali Qafqazda
qaldı. Onlar hal-hazırda “qaraçay türkləri” adlanır. İudaizmi qəbul
etmiş xəzərlər – karaimlər isə sonradan Polşada məskunlaşdılar.
Öyrənin
Axtarın
Hunlar, Attila, Xalqların böyük köçü
Türk dünyası
uğ radan müsəlmanlar xəzərlərlə
qar şı-qarşıya gəldilər. Xəzərlərin
inad lı müqaviməti Şərqi Avropa
xal qlarını ərəb hücumlarından xi-
las etdi.
VIII əsrdə Obadi xanın dövründə
yeni din
–
musəvilik (iudaizm) qəbul
edildi. Xaqanların bu addımı hakim
təbəqə ilə yerli müsəlman əhalisi
arasında münasibəti kəskinləşdirdi.
Bununla dövlət zəifləməyə başladı.
Qıpçaqların hücumları nəticəsində
tənəzzülə uğrayan xaqanlıq
965-
ci ildə
Kiyev knyazı Svyatoslav
tərəfindən süquta uğradıldı.
38
Erkən orta əsrlər
Amudərya çayı sahilində yerləşən
Xarəzmşahlar dövləti Ağ Hun döv-
lətinin süqutundan sonra yaranmışdı. Bu dövlətin paytaxtı Ürgənc şəhəri idi.
Bir çox türk dövlətlərində olduğu kimi Xarəzmşahlar dövlətini də daxili
çəkişmələr zəiflədirdi. Elə bu səbəbdən istifadə edən ərəblər
Mavəraənnəhri,
yəni Xəzər dənizinin arxasını ələ keçirdilər.
Əhali İslam dinini qəbul etdi. IX əsrdə
samanilər, XI əsrin əvvəllərində
isə
səlcuqlar Xarəzmşahları tabe etdilər. Səlcuqların zəifləməsindən sonra
Xarəzm özünün ən qüdrətli dövrünü yaşadı. Lakin tezliklə
monqollar bu
dövlətin varlığına son qoydular, Xarəzmşah hökmdarı
Məhəmməd isə qaç-
maqla canını qurtardı.
Yeni türk dövlətləri
“Türk
dillərini
öyrənin, çünki,onların
yer üzərində uzun
sürəcək
hakimiyyəti
olacaqdır.”
Mahmud Qaşğarlı
(Türk ədibi)
1. Yuxarıdakı şəkli şərh edin.
2. Necə fikirləşirsiniz – Mahmud Qaşğarlının sözləri
özünü sübut edibmi?
3. Açar sözlərdən hansıları sizə tanışdır?
Oğuzlar_Qaraxanilər_Qəznəvilər_Fərabi_Açar_sözlər_7'>Düşünün
Xarəzmşahlar
Xarəzm
Oğuzlar
Qaraxanilər
Qəznəvilər
Fərabi
Açar sözlər
7
1.Türklərin vətəni hansı ərazilər hesab olunurdu və bu ərazilərdə hansı türk
dövlətləri mövcud olmuşdur?
2.“Xalqların böyük köçü” nə deməkdir?
Cavablandırın'>Yada salın
• Ərəb işğalı Xarəzmdə nə kimi dəyişikliklərə səbəb oldu?
• Xarəzm özünün ən qüdrətli dövrünü nə vaxt yaşadı?
Cavablandırın
39
Oğuzlar türk xalqlarının təşək kü-
lündə, inkişafında böyük rol oynamış
ən güclü türk boylarındandır.
Oğuz adına ilk dəfə
Orxon-Yenisey
abidələrində rast gə linir. Hələ VI
əsrin sonu, VII əsrin əvvəllərində
Oğuz tay fa ları olan
ağqoyunluların
və qa raqoyunluların Dərbənd ke-
çi din dən başlayaraq, Göyçə gölü
ətrafında, Naxçıvanda, Azərbaycanın cənub bölgələrində yaşadıqları tarixi
faktdır. Bunu
“Kitabi-Dədə Qorqud” dastanı da sübut edir.
Oğuzlar
Üzərində Oğuz xanın təsviri olan
Türkmənistan pul vahidi
”Xarəzm ölkəsində çoxlu şəhər, kənd və qalalar var. Mən orada gəzdiyim
ölkələrin heç birində görmədiyim meyvələr gördüm...Üzüm, alma, armud və nar
il boyu, xüsusilə payızda bazarları bəzəyir...Xarəzm əhalisi isə ləyaqətli alimlər,
şairlər, xeyirxah və alicənab insanlardır”.
Ərəb səyyahı əl-Qərnati
Müzakirə edin
Mənbədən istifadə etməklə Xarəzm haqqında sizdə yaranmış fikirləri söyləyin.
Türk dünyası
