Dərs vəSAİTİ Bakı

 
 
80 
 
ilə  müqayisə  etməklə  istifadə  nəticələri (qənaət  və  yaxud artıq 
xərc) aşkara çıxarılır.  
Biçilmiş  materialların  istifadəsində  kənarlaşmaların 
uçotu  biçmə  üzrə  ilk  sənədlərdə  (biçmə  vərəqi,  cədvəllərdə, 
pasportlarda və s.) aparılır.  
Partiyalar  üzrə  və  fasiləsiz  biçmələrin  üstünlüyü  ondan 
ibarətdir  ki,  burada  materialların  bilavasitə  iş  yerləri  istifadə 
olunmaları  üzərində  nəzarət  etmək  mümkün  olur.  Eyni 
zamanda  hər  bir  partiya  materialın  kənarlaşmaların  fərdi 
səbəblərini  öyrənmək  üçün  şərait  yaranır.  Bu  metodun 
çatışmayan cəhəti onun məhdudluğundadır. Belə ki, bu metod 
yalnız biçilməli olan materiallara tətbiq edilə bilər. 
Əmək  ödənişi  üzrə  istehsal  xərcləri  üzərində  nəzarət 
etmək  üçün  kənarlaşma  haqqında  olan  informasiyalardan 
istifadə  edilir.  Kənarlaşmaları  aşkara  çıxarmaq  üçün  xammal 
və 
materialların  məsrəflərinin  uçotunda  tətbiq  edilən 
metodlardan 
(xəbərdarlıq 
sənədləşdirilməsi  metodundan, 
partiyalı  və  fasiləsiz  biçmə  metodundan  və  inventar  və 
hesablama  metodlarından)  istifadə  edilir.  Əmək  ödənişi  üzrə 
kənarlaşmanın aşkara çıxarılmasının sənədləşmə  metodu əmək 
haqqının  normativ  uçotunda  daha  geniş  yayılmışdır.  Onun 
köməkliyi  ilə  kənarlaşmaların  əsas  növlərini,  səbəblərini  və 
məsul şəxsi təyin etmək olur. 
Əmək  ödənişi  üzrə  kənarlaşmların  partiyalar  üzrə  uçotu 
çox nadir hallarda istifadə  edilir və  demək olar ki, xammal  və 
materialın müvafiq metodundan fərqlənmir. 
Bu  metodun  tətbiqi  nəticəsində  aşkara  çıxarılan 
kənarlaşmalar  biçmənin  keyfiyyətindən  asılıdır.  Məhsul 
çıxımının uçotu üzrə ilk sənəd biçmə kartı hesab olunur. 
Kənarlaşmaların 
sənədləşdirmə 
vasitəsilə 
aşkara 
çıxarmaq mümkün olmayan hallarda inventarizasiya üsulundan 
istifadə  edilir.  İnventarizasiya  nəticəsində  müəyyən  edilmiş 
bütün  məhsul  və  bitməmiş  istehsalın  miqdarı  əmək  ödənişinin 
normativ  məsrəflərinə  əsasən  qiymətləndirilir.  Faktiki  istehsal 
əmək  ödənişinin  normativ  ödənişdən  kənarlaşma  məbləği 
normativ dərəcəsi üzrə ödənilməli olan əmək haqqı məbləği ilə 
hesablanan  faktiki  istehsalat  əmək  haqqı  arasındakı  fərqə 
bərabər olmalıdır. 

---

 
 
81 
 
6.5. Hazır məhsulun faktiki maya dəyərinin kalkulyasiyası 
 
Məsrəflərin 
uçotu 
və 
məhsulun 
maya 
dəyəri 
kalkulyasiyasının normativ metodu şəraitində məhsulun faktiki 
maya  dəyərini  hesablamaq  üçün  hər  bir  məmulat  növü  və 
yaxud  eynicinsli  məmulat  qrupları  üzrə  ay  üçün  istehsal 
məsrəfləri  icmal  uçotu  cədvəli  tətbiq  edilməlidir.  Rəsmi 
sənədlərə  görə  məsrəflərin  icmal  uçotu  cədvəlinin  bir  neçə 
variantlarından  istifadə  olunur.  Biz  də  bu  dərsimizdə  bu 
variantların  biri  ilə  tanış  olacağıq  (cədvəl  10).  Cədvəlin 
mübtədasında  məhsulun  adı  və  yaxud  qrupu  və  xərc 
maddələrinin adı göstərilir. 
Cədvəlin  xəbər  hissəsi  isə  aşağıdakı  göstəicilərdən 
ibarətdir: 
1.  Bitməmiş  istehsalın  ayına  əvvəlinə  olan  qalığı  (cari 
norma və normaların dəyişmələri üzrə); 
2.  Hesabat  ayında  məsrəflər  (cari  normalar  və 
normalardan kənarlaşmalar üzrə); 
3.  Cari  normalar  üzrə,  çıxdaşlar  üzrə  məsrəflərin 
silinməsi; 
4.  Bitməmiş  istehsalın  inventarizasiyası  nəticələrinin 
silinməsi; 
5. Əmtəlik məhsulun buraxılışı üzrə məsrəflərin silinməsi 
(cari  normalar  üzrə,  normadan  kənarlaşmalar  üzrə,  norma 
dəyişmələri üzrə) uçota alınmamış kənarlaşmalar); 
6. Faktiki maya dəyəri; 
7.  Norma  üzrə  bitməmiş  istehsalın  ayın  sonuna  olan 
qalığı. 
Bitməmiş  istehsalın  ayın  əvvəlinə  olan  qalığı  əvvəlki 
ayın  oxşar  cədvəlindən  götürülür.  Əgər  keçən  ay  ərzində 
normalarda  dəyişiklik  olmuşdursa  və  buna  əsasən  normativ 
maya  dəyəri  kalkulyasiyasında  dəyişiklik  edilmişdirsə,  bu 
zaman  dəyişikliyin  təsiri  hesablama  cədvəlində  əks  etdirilir.

---

 
 
82 
 
İstehsal məsrəfləri uçotunun icmal cədvəli 
Cədvəl 10. 
 
Məhsulun adı 
Ayın əvvəlinə bitməmiş 
istehsal qalığı 
Hesabat ayı üzrə 
məsrəflər 
Cari 
normalar 
üzrə 
çıxdaş 
üzrə 
məsrəflə-
rin 
silinməsi 
Bitmə-
miş 
isteh-
sal 
üzrə 
inven-
tarizas
i-ya 
nəticə-
lərinin 
silin-
məsi 
 
Əmtəəlik məhsul buraxılışı üzrə məsrəflərin 
silinməsi 
 
Faktiki 
maya 
dəyəri 
Norma 
üzrə 
ayın 
axırına 
bitməmi
ş 
istehsal 
qalığı 
Xərc 
maddələrinin adı 
Cari 
norma 
üzrə 
Norma 
dəyişmə-
ləri üzrə 
Cari 
norma 
üzrə 
Norma- 
dan 
kənarlaş-
malar 
üzrə 
Cari 
norma 
üzrə 
Norma-
dan 
kənarlaş-
malar 
üzrə 
Norma 
dəyişmə-
ləri üzrə 
Uçota 
alınm
ayan 
kənar-
laşma-
sı 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10 
11 
12 
13 
Məmulat qrupu 
AB 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Xammal və 
materiallar 
664080 
+16080 
945975 
-31800 
68895 
-1430 
945840 
-31800 
+16080 
+2480 
932600 
596370 
Satın alınmış 
yarımfabrikat və 
məmulatlar 
 
417315 
 
-50500 
 
1356325 
 
+6470 
 
16670 
 
- 
 
1329060 
 
+6470 
 
-50500 
 
-1160 
 
1283870 
 
431750 
İstehsal 
fəhlələrinin əsas 
əmək haqqə 
 
578340 
 
+13340 
 
694145 
 
+16845 
 
31920 
 
-870 
 
702300 
 
+16845 
 
+13340 
 
+1415 
 
733900 
 
538810 
Çıxdaşdan itkilər  
- 
- 
- 
+153000 
- 
- 
- 
+153000 
- 
- 
153000 
- 
və i.a. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Cəmi 
1659735 
-21080 
2996445 
+144515 
117485 
-2300 
2977200 
144515 
-21080 
+2735 
3103370 
1566930 

---