Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq

 
6
Bağça yaşlı uşaqlarda tərbiyə-təlimin formalaşdırılması bu gün xüsusi aktuallıq 
kəsb edən vəzifələrdən biridir.  
Bu mənada məktəbəqədər dövr gələcək  şəxsiyyətə bir çox qiymətli 
keyfiyyətlərin aşılanmasından ötrü zəruri və çox mühüm mərhələyə çevrilir. Ona görə 
də məktəbəqədər müəssisələr ilk növbədə həmin mərhələnin imkanlarından səmərəli 
istifadə etmək qayğısına qalmalıdırlar.  
Bağçada tərbiyə-təlim işi müxtəlif vasitələrlə, rəngarəng və maraqlı tədbirlərin 
köməyi ilə  həyata keçirilir. Bu sahədə Azərbaycan musiqisi, təsviri sənəti, bədii 
ədəbiyyat, rəsm  əsərləri, xalq yaradıcılığı, təbiətə ekskursiyalar və s. xüsusi 
əhəmiyyətə malikdir. Bu mənada, istər xalq yaradıcılığının bəhrəsi olan musiqi, istər 
bəstəkarlar tərəfindən yaradılmış musiqi əsərləri, rəssamlarımızın bədii təsvirlərə həsr 
edilmiş qiymətli yaradıcılıq nümunələri Azərbaycan xalqının mənəvi sərvətinin 
təkrarolunmaz, vacib tərkib hissəsidir. 
Uşaqların inkişafı  və  tərbiyəsi-təlimi baxımından Azərbaycanın təbiəti, bədii 
incəsənət  əsərləri, milli, bəstəkar musiqisi öz milli zəmini üzərində     yüksəlmiş,    
qabaqcıl dünya mədəniyyətinin  ən gözəl  ənənələrindən bu və ya digər dərəcədə 
bəhrələnmiş, daha da inkişaf edərək müasir şəklini almışdır.  
Kiçik yaşlı uşaqlar gerçəkliyin bu və ya digər dərəcədə hadisələrin bədii sənət 
və musiqi əsərlərində necə  əks olunduğunu gördükdə onların gözəllik haqqında 
təsəvvürləri təkmilləşir, onlarda bədii, estetik zövq formalaşır. Bütün bunlar gənc 
nəsildə əxlaqi keyfiyyətlərin təşəkkül tapmasına və daha da təkmilləşməsinə nə üçün 
belə əhəmiyyət verdiyimizin səbəbini aydın göstərir. 
Çiçəklənməkdə olan vətənimizin hazırki durumu, dünyaya yeni göz açan 
fidanlarımızın tərbiyəsi və  təlimi, milli özünüdərk, özünə qayıdış, islam əxlaqının, 
türk dünyasının mənəvi dəyərlərindən bugünkü tərbiyə prosesində istifadənin 
zəruriliyi uşaqların mənəvi tərbiyəsini yeni, müasir tələblər əsasında tədqiqini və bu 
prosesin daha optimal üsul və vasitələrlə aparılmasını tələb edir. 
O cümlədən hesab edirik ki, kiçik yaşlı uşaqların inkişafı, tərbiyəsi və təhsili 
haqqında dünya mütəfəkkirlərinin nəzəriyyələrini öyrənmək, tədqiq etmək, eyni 
zamanda müasir iş prosesində bundan istifadə etmək faydalı olar.  
 

---

 
7
                                               I fəsil 
Məktəbəqədər yaşlı uşaqların inkişafı, tərbiyəsi, təhsilinin 
elmi-nəzəri və pedaqoji əsasları 
 
1.1.
 
Məktəbəqədər yaşlı uşaqların inkişafı, tərbiyəsi və təhsilinin  
mahiyyəti, məqsədi və məzmunu 
Plan: 
1.
 
  Məktəbəqədər yaşlı  uşaqların inkişafı, tərbiyəsi və  təhsili probleminin 
mahiyyəti və məqsədi 
2.
 
  Uşaqların inkişaf prosesi nədir? 
3.
 
  Uşaqların əxlaqi, milli mənəvi şüurunun formalaşmasına dair
 
 
1.
 
Məktəbəqədər yaşlı uşaqların inkişafı, tərbiyəsi və təhsili sahəsindəki vəzifələr, 
ümumiyyətlə həmin problemin müstəqil dövlətçiliyimiz baxımından əsas konsepsual 
prinsip və müddəaları Azərbaycan Respublikasının ümummilli lideri Heydər 
Əliyevin müxtəlif çıxış, məruzə  və nitqlərində milli-ideoloji,  elmi-nəzəri cəhətdən 
bütün incəlikləri ilə  işıqlandırılmışdır. Milli  tərbiyənin mühüm komponenti olan 
tərbiyədən danışarkən Heydər Əliyev demişdir: “Tərbiyə geniş məna daşıyır. Tərbiyə 
təkcə o deyil ki, gedib Vətəni silahla müdafiə edəsən. Insan gərək həyatının hər 
dövründə, fəaliyyətinin bütün sahələrində öz Vətəninin, ölkəsinin qayğısı ilə yaşasın, 
onun həm iqtisadiyyatının, həm siyasətinin, həm də  mədəniyyətinin qayğısı ilə 
yaşasın. Bunlar hamısı  tərbiyədən doğan  şeydir. Insan öz mədəniyyətinin də, 
iqtisadiyyatının da, öz dilinin də, təhsilinin də inkişaf etməsini istəyir”
1
(3, 
“Azərbaycan müəllimi” qəzeti, 7 may 1998). 
Müstəqil Azərbaycan Respublikasının islahat proqramında maarif işçiləri 
qarşısında bir sıra məsələlər qoyulmuşdur ki, bura yüksək keyfiyyətli, dərin və 
hərtərəfli biliyə, mədəniyyətə, mütərəqqi dünyagörüşə malik, Azərbaycan xalqının 
azadlıq və demokratik ənənələrinə bağlı olan, Vətəni, millətini və dilini sevən, insan 
hüquqları və azadlığına hörmət edən, müstəqil və yaradıcı düşünən, yüksək əxlaq və 
mənəvi keyfiyyətləri özündə cəmləşdirən, sivilizasiyalı cəmiyyət qurmağa qadir olan, 

---

 
8
idrak səviyyəsi yüksək, sağlam və humanist keyfiyyətli, dostuna dost, düşməninə 
düşmən kimi yanaşan, hərtərəfli vətəndaş yetişdirməkdir. Çünki, hər hansı bir 
dövlətin, xalqın gələcəyi həmin dövlətin maarifindən çox asılıdır. Odur ki, gənc, azad 
və  müstəqil  respublikamızın  müvəffəqiyyətli  və  uzunömürlü  olması  indiki  nəslin  
daha savadlı, intellektual səviyyəsinin daha yüksək olmasından çox asılıdır. 
Müasir dövrdə dövlət quruculuğuna dair müvafiq sənədlərdə uşaqların əxlaq 
və mənəvi keyfiyyətlərinin inkişaf etdirilməsinə ciddi diqqət vermək tərbiyə və təhsil 
müəssisələrinin başlıca vəzifələrindən biri kimi qeyd edilir. Çünki, yer üzərində 
mürtəce qüvvələr mövcud olduqca, vətənimizə, cəmiyyətimizə qarşı duran 
təxribatçılıq işi gözlənilir. Nə  qədər ki, Ermənistan kimi mürtəce dövlətlərin təbiəti 
dəyişilməmişdir, irtica və  təcavüzkar qüvvələr silahı yerə qoymamışlar, belə bir 
vəziyyət ümumxalq münasibətlərdən əmələ gələn dəyişikliklərə mane olacaqdır.  
Kiçik yaşlı  uşaqlar ailə  səadəti, xeyir, şər haqqında, yoldaşlıq, dostluq, 
qayğıkeşlik,  ədalət,  ədalətsizlik, sülh, əmin-amanlıq, müharibə, dağıntı, ekoloji 
çətinliklər, hüquq qanunları, iqtisadi biliklər, qənaət, sadəlik, təvazökarlıq, düzlük və 
doğruçuluq və s. haqqında, təsəvvür və anlayışlara məhz həmin məktəbəqədər 
müəssisələrdə və məktəblərdə yiyələnirlər. 
Inkişaf etməkdə olan cəmiyyətimizdə  şəxsiyyətin inkişafı  və onun mənəvi 
keyfiyyətlərinə dair vəzifələr yetişməkdə olan nəslin qarşısında məsuliyyət hissini 
müntəzəm surətdə artırır. Gənc nəslin formalaşması şəraiti isə nəinki yaxşılaşır, həm 
də xeyli mürəkkəbləşir. Bu mürəkkəbləşmənin  əsas səbəblərindən biri elm və 
texnikanın surətlə inkişaf etdiyi atom, elektron və kosmos əsrində uşaqların  mənəvi  
düşüncələrini  zənginləşdirən amillərin sayının getdikcə artmasıdır.  
Bütün bunlar o deməkdir ki, gənc nəsildə lazımi mənəvi və fiziki keyfiyyətlər 
yetişdirmək üçün cəmiyyətin şüurlu, məqsədyönlü fəaliyyəti kimi tərbiyənin rolu da 
ildən-ilə artır.  
2.
 
Cəmiyyətin hazırki mərhələsində  gənc nəslin inkişafı üçün ölkəmizin 
tarixində  ən  əlverişli obyektiv şərait yaradılmışdır. Belə ki, indi ölkəmizdə iqtisadi, 
sosial-siyasi, ideoloji vəzifələr müvəffəqiyyətlə  həyata keçirilir, xalqın mədəni 
səviyyəsi, maddi rifah halı yüksəlir, uşaq və gənclərin inkişafına təsir göstərən ailənin 
imkan və şəraiti genişlənir. 

---