D ə d ə qorqudara ş d ı rmalar ı • Folklor, Mifologiya və Etnoqrafiya • Onomastika, Dialektologiya və Etimologiya

301
dəsliyinə, ucalığına tapınırlar. Təpəgözlə yanaşı, Dəli Qarçarı, Dəli 
Domrulu da bu sıraya aid etmək olan. Onlar da öncə ağsaqqala, ağ-
birçəyə qarşı çıxırlar, üsyan qaldırırlar. Amma sonradan səhvlərini 
dərk edib, bağışlanmalarını diləyirlər. Tanrı böyüklüyünü, ağsaqqal 
müdrikliyini dərk edirlər. Amma hörmət və ehtiram əvəzsiz qalma-
dığı kimi, hörmətsizlik də öz acı aqibətini yaşayır. Təpəgöz bütün 
yalvarışlarına baxmayaraq, Basat tərəfindən öldürülür. Buradan belə 
bir məntiqi nəticəyə gəlmək mümkündür ki, ağsaqqallar, ağbirçəklər 
yer üzündə şəksiz hörmət və ehtiram bəslənməli olan şəxslərdir. On-
lara ehtiram göstərmək, Tanrıya ehtiram göstərmək, onları tanımaq 
Tanrını tanımaq deməkdir. Bu yolu tutmayanlar, böyüyünə hörmət-
siz yanaşanlar cəmiyyət tərəfindən sevilməməklə bərabər, tanrı tərə-
findən cəzaya məruz qalırlar.
«Kitabi-Dədə Qoqud» dastanının məzmunundan  doğan mənəvi 
tərbiyə, o cümlədən, böyüyə hörmət məsələləri bu günümüz üçün 
də çox aktual səslənir. Müasir dövrün sosial münasibətləri şəraitin-
də Oğuz igidlərinin ata-anaya, bacı-qardaşa, eləcə də ətrafdakı digər 
insanlara münasibəti mühüm örnək, öyrətmə, təlim-tərbiyə vasitəsi-
dir. Biz tədqiqat işində bu vasitələrə müəyyən dərəcədə yer verməyə 
çalışmışıq. 
Dastanda  hörmət tərbiyəsi problemləri geniş şəkildə qoyulur və 
uğurlu həll olunur. Təbii ki, bunun əsasında insanın insana ehtiramı 
dayanır. Bununla yanaşı öz əməlləri, əxlaqı və ləyaqəti ilə hörmət 
qazanan,  faydalı  işlər  görən,  xeyirxahlığı  və  mübarizliyi  ilə  xalqa 
xijmət göstərən, valideyn, bacı-qardaş, ağsaqqal missiyasını yüksək 
səviyyədə  yerinə  yetirən  insanlar  həm  də  bu  keyfiyyətlərinə  görə 
hörmət və ehtirama layiq bilinirlər. 
«Kitabi-Dədə Qorqud» dastanlarındakı əxlaqi-mənəvi dəyərlərin 
özündən sonra yaranan folklor nümunələrinə və pedaqoji fikrə bö-
yük təsiri olmuşdur.
Xalq sənətkarları «Kitabi-Dədə Qorqud»u ən yaxşı öyüd-nəsihət 
kitabı, həyat dərsliyi kimi qəbul edərək, gənclərə bu kitbda yazılan 
Pedaqogika, Fəlsəfə, Psixologiya

---

302
DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI
əxlaqi-mənəvi keyfiyyətləri, həyat şəraitini, insani sifətləri əldə rəh-
bər tutmağı irəli sürmüşlər.
Xalqın  həyatını,  mübarizəsini  ,  arzu  və  düşüncələrini  əks  et-
dirən  «Kitabi-Dədə Qorqud» yarandığı gündən bu günə qədər bir 
çox qabaqcıl fikir adamlarının diqqətini cəlb etmiş, onların pedaqoji 
görüşlərinin  formalaşmasına  təsir  göstərmişdir.  Dədə  Qorqud  pe-
daqogikasının güclü, təsiri təkcə onunla bağlı deyildir ki, maarifpər-
vər, qabaqcıl fikir adamları öz  keçmiş mədəni irsinə, hikmət yolu-
na  hörmətlə  yanaşmış,  onu  öyrənmişdir.  Belə  olan  şəraitdə  ağıllı, 
müdrik şəxslər tarixin ibrət dərsini yada salmış, insanları ailəcanlı, 
qohumcanlı, vətənpərvər olmağa səsləmiş, xeyirxahlığı, humanizmi, 
zəhmətsevərliyi, həyatı mənalı yaşamağı lazım bilmişlər.
Beləliklə, «Kitabi-Dədə Qorqud» dastanı  apardığımız təhlillər-
dən və gətirdiyimiz misallardan aydın göründüyü kimi, mənəvi tər-
biyə məsələlərinin qoyuluşu və həllinə görə  diqqət çəkən dəyərli 
mənbədir.  Türk  xalqlarının  həyatını,  mübarizəsini,  mənəviyyatını 
əks etdirən tarixi mənbə olmaqla bərabər, həm də pedaqoji bir əsər-
dir.  Dastan Oğuz mədəniyyətini nəsildən-nəslə ötürən həyat kitabı, 
mənəviyyat, əxlaq, öyüd-nəsihət kitabıdır. Bu kitab bütün  dövrlərdə 
xalqın qiymətli tərbiyə vasitəsi olmuş, etnopedaqogikanın inkişafın-
da mühüm rol oynamış, həmçinin özündən sonra yaranan və forma-
laşan ədəbi və pedaqoji fikrin inkişafına da qiymətli təsir göstərmiş-
dir.
Ədəbiyyat
1. «Kitabi-Dədə Qorqud» dastanı. Bakı,1988.
2.  Q.Paşayev.  «Dədə  Qorqud»  kitabı  (Bax,  «Dədə-Qorqud»  jurnalı)  2011, 
№4. Folklor İnstitutu.
3. F.Rüstəmov. Qədim türklərdə tərbiyə (Bax: «Dədə Qorqud» jurnalı, 2001, 
№2)
4. M.Allahmanlı. Şamanla ozan arasında. Bakı, 1996
5. Ə.Tanrıverdiyev. «Kitabi-Dədə Qorqud» da şəxsi adlar. Bakı,1999.
6. İ.Həşimov. «Kitabi - Dədə Qorqud» dastanlarındakı tərbiyəvi irsdən tarix 

---

303
boyu və müasir məktəb tərbiyəsində istifadə. Bakı,1998.
РЕЗЮМЕ
«Места семесйных отношений в книге «Деде Коркуд» в туркской 
педагогической мысли до ХII века»
В  статье  исследуются  места  семесйных  отношений  отраженных  в 
книге в книге «Деде Коркуд» в туркской педагогической мысли до ХII века, 
выявляются сходные и отличительные особенности.
SUMMARY
The family attitude of the place of turkish pedagogical thought in the 
book «Dede Korkud»
İn this article it is researched the place of the family attitude of turkish peda-
gogical thought. Analogous and different features are pursued.
Pedaqogika, Fəlsəfə, Psixologiya

---

304
DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI
Mehriban Sərdarova,
ADPU, kiçik elmi  işçi
“DƏDƏ QORQUD KİTABI”NDAKI VƏTƏNPƏRVƏRLİK
 MOTİVLƏRİNİN XII ƏSRƏ QƏDƏRKİ TÜRK 
PEDAQOJİ FİKRİNDƏ YERİ
“Bizim  zəngin  tariximiz,  qədim  mədəniyyə-
timiz və milli mənəvi dəyərlərimiz “Kitabi-Dədə 
Qorqud” eposunda öz əksini tapmışdır. Bu epos 
bizim  ümumi  sərvətimizdir  və  hər  bir  azərbay-
canlı onunla haqlı olaraq fəxr edə bilər. Dasta-
nın  məzmununu,  mənasını,  onun  hər  kəlməsini 
hər bir azərbaycanlı məktəbdən başlayaraq bil-
məlidir.  Bu,  bizim  ana  kitabımızdır  və  gənclik 
bu  kitabı  nə  qədər  çox  bilsə,  xalqını,  vətənini, 
müstəqil Azərbaycanını bir o qədər çox sevəcək-
dir”.
Heydər Əliyev
Vətən məhəbbəti ilə bağlı həmişə ənənəvi bir sual çıxır meyda-
na: “Haradan başlanır vətən?” Doğrudan da, Vətən haradan başla-
nır? Cavablar müstəvisindəki cavabların müxtəlifliyindənmi? Yəni, 
tariximizdən – Azıx mağarasından, ya beşikdən, ya anamızdan, ya 
mənəviyyatımızdan – ruhumuzdan, dilimizdən, dinimizdənmi. Ca-
vablar  sırasının  məntiqi  nəticəsi  kimi  bir  cavab  da  qoşmaq  olar. 
Vətən ruhumuzu, dilimizi, dinimizi, yurdumuzu, tariximizi, anamızı 
özündə ehtiva edən “Dədə Qorqud kitabı” ilə də vətəndir...
Öz ssenarisi ilə Dədə Qorqud sehrini, möcüzəsini göz yaddaşı-
mız ilə milyonların qan yaddaşına çevirən Anar bu barədə belə de-
yir: “Hər hansı xalq - ədəbi irsi nə qədər zəngin olsa da bir, ya iki 

---